افزایش سهم سالمندان در جمعیت کشور، خروج افراد با سن بالا از بازار کار به سبب بازنشستگی (مشاغل رسمی و غیررسمی) می‌تواند موجب تسریع افزایش جمعیت غیرفعال شده باشد که در کاهش نرخ بیکاری بهار موثر است.
به گزارش فارس، نرخ بیکاری بهار سال ۹۹ از سوی مرکز آمار ایران با کاهش ۱.۱ درصدی نسبت به بهار سال ۹۸ به ۹.۸ درصد رسید. کاهش نرخ بیکاری باعث تعجب همگان به خصوص کارشناسان اقتصادی شد که چگونه و با چه مدل ارزیابی این نرخ کاهش یافته و تک رقمی شده است.
کار به جایی رسید که برخی کارشناسان آمار‌های رسمی را زیر سوال برده و اعتقاد داشتن که نرخ بیکاری کاهش نیافته است. یا آنکه بیان می‌کردند بیکاری به صورت فزاینده‌ای در حال گسترش است و علت آن نیز رکود اقتصادی و شرایط ایجاد شده به واسطه شیوع ویروس کرونا است.
در شرایط رکود اقتصادی ناشی از مسائل مختلف از جمله نوسان شدید ارز که باعث کاهش سرمایه در گردش بنگاه‌ها و تولید و افزایش قیمت‌ها شده؛ همچنین در مقطعی که بسیاری از کسب و کار‌های کوچک و فعالیت‌های غیررسمی (دستفروشان) ناشی از شیوع کرونا تعطیل شده، چگونه نرخ بیکاری پایین آمده و تک رقمی شده است.
طی روز‌های اخیر البته جواد حسین زاده رئیس مرکز آمار ایران به جزئیات کاهش نرخ بیکاری پرداخته و گفته بود: کاهش نرخ بیکاری همیشه به معنای بهبود وضعیت بازار کار نیست اگر کاهش نرخ بیکاری همراه با افزایش نرخ مشارکت و نسبت اشتغال باشد، وضعیت بهبود یافته که البته این طور نبوده است.
رئیس مرکز آمار در تحلیل دیگری به شرح وضعیت نرخ بیکاری پرداخته بود.
برای برطرف شدن شبهات و رسیدن به تحلیلی درست، باید بسیاری از متغیر‌های وابسته به بیکاری را بررسی و با تبیین درست پاسخی شفاف دریافت کرد.
تغییرات جمعیت در سن کار
تغییرات جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر جمعیت در سن کار در فصل بهار نسبت به فصل مشابه سال ۹۸ نشان می‌دهد در حدود ۷۶۸ هزار نفر در طی این مدت به جمعیت در سن کار افزوده شده و آمار کل این جمعیت به ۶۲ میلیون و ۱۸۳ هزار نفر رسیده است.
تغییرات جمعیت فعال حاصل جمع جمعیت شاغل و جویای کار (بیکار)
نرخ مشارکت اقتصادی در بهار ۱۳۹۹ نشان می‌دهد به میزان ۴۱ درصد از جمعیت ۱۵ ساله و بیش تر، از نظر اقتصادی فعال بوده اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ۱۳۹۸) ۳.۷ درصد کاهش داشته است. با وجود افزایش ۷۶۸ هزار نفری جمعیت در سن کار، یک میلیون و ۹۹۳ هزار نفر از جمعیت فعال کشور نسبت به فصل مشابه سال قبل کاسته شده و جمعیت فعال در کشور به رقم ۲۵ میلیون و ۴۶۸ هزار نفر رسیده است.
تغییرات جمعیت غیرفعال
جمعیت غیرفعال شامل چه کسانی است: افرادی که صرفا محصل، خانه دار یا دارای در آمد بدون کار (مانند بازنشستگان و افراد دارای درآمد حاصل از اجاره املاک و مستغلات، سود سهام و سپرده‌های بانکی می‌باشند.
جمعیت غیرفعال بر حسب طبقات
جمعیت غیرفعال برحسب جنس و طبقات
در فاصله بهار ۱۳۹۹ نسبت به فصل مشابه سال قبل، جمعیت غیرفعال در کشور با افزایش حدود دو میلیون و ۷۶۰ هزار نفر، به ۳۶ میلیون و ۷۱۵ هزار نفر رسیده است. این افزایش شامل یک میلیون و ۲۹۶ هزار نفر از مردان و یک میلیون و ۴۶۴ هزار نفر از زنان بوده است؛ بدین معنی که خروج موقتی افراد از بازار کار، برای زنان به مراتب بیش از مردان بوده است.
عوامل تأثیرگذار بر تغییرات جمعیت غیرفعال
این موضوع مسبوق به سابقه بوده و برای سال ۱۳۹۳ یعنی بعد از رکود‌های رخ داده در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ نیز با خارج شدن موقتی جمعیت فوق الاشاره از بازار کار مواجه شده ایم؛ به طوری که در فاصله سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ این تغییر در جهت افزایشی و حتی بیشتر هم بوده است؛ لذا انتظار می‌رود در آینده نیز در سال‌هایی که با رکود مواجه شویم، افرادی که معمولا از ثبات کمتری برای بقاء در بازار کار برخوردارند موقتا از بازار کار خارج و به جمعیت غیرفعال بپیوندند.
همچنین به دلیل افزایش سهم سالمندان در جمعیت کشور، خروج افراد با سن بالا از بازار کار به سبب بازنشستگی (مشاغل رسمی و غیررسمی) می‌تواند موجب تسریع افزایش جمعیت غیرفعال شده باشد. از سایر عوامل مهم مؤثر بر افزایش جمعیت غیرفعال، سهم قابل توجه «محصلان» و خانه داران در این بخش از جمعیت است. به نظر می‌رسد گروه‌هایی که از ثبات کمتری برای بقاء در بازار کار برخوردار بوده اند یا به عبارتی معیشت خانوار‌هایی که به آن تعلق دارند، کمتر متأثر از شغل افراد این گروه‌ها بوده، موقتا از تلاش بیشتر برای ماندن در بازار کار منصرف گشته اند و به جمعیت غیرفعال پیوسته اند.
افزایش جمعیت غیرفعال به دلایلی نظیر تحصیل یا مسئولیت‌های شخصی و خانوادگی، در بین زنان بیشتر از مردان بوده است؛ بدین معنی که این افزایش، عمدتا می‌تواند ناشی از انصراف موقت زنان محصل و خانه دار از جستجوی کار و بالطبع خروج آنان از بازار کار بوده باشد.
در مجموع، در بررسی افزایش جمعیت غیرفعال به نظر می‌رسد دلیل اصلی خروج این میزان جمعیت از بازار کار، لزوما دلسرد و ناامید شدن از جستجوی کار نبوده، بلکه عمده دلایل ناشی از تغییرات ساختار جمعیتی، بازنشستگی، تحصیل و مسئولیت‌های شخصی و خانوادگی نظیر خانه داری بوده که باعث شده است. بخصوص افرادی که معیشت خانواده متبوعشان وابستگی زیادی به اشتغال آنان نداشته، به طور موقت از تلاش بیشتر برای جستجوی کار منصرف، از بازار کار خارج و به جمعیت غیرفعال افزوده شوند.
به دلیل سودآوری بازار بورس در ایامی که اقتصاد با رکود و خطر کرونا روبرو است، میل افراد برای جستجوی کار کاهش یافته و متقاضیان با پیوستن به جمعیت غیرفعال ترجیح می‌دهند از طریق بازار بورس امرار معاش و سود کسب کنند.
ساختار بازار کار از لحاظ طبقات وضع شغلی نیز از جمله عواملی است که موجب می‌شود در شرایط سخت اقتصادی و بخصوص شیوع بیماری کرونا، تغییر وضع فعالیت متناسب با آن ساختار صورت بگیرد؛ لذا در چنین شرایطی، سهم بالای مزد و حقوق بگیران در کشور‌های توسعه یافته می‌تواند عمدتا تغییر وضعیت از شاغل به بیکار جویای کار) را رقم بزند، در حالی که در ایران با سهم پایین‌تر در این وضع شغلی، شاهد تغییر عمده وضعیت از فعال (شاغل یا بیکار) به غیرفعال، یعنی خروج موقتی از بازار کار و کاهش شاخص نرخ بیکاری در اثر این پدیده هستیم.
نرخ بیکاری
بررسی نرخ بیکاری افراد ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۹.۸ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار) بیکار بوده اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در بهار ۱۳۹۸ نرخ بیکاری معادل ۱۰.۹ درصد بوده، معادل ۱.۱ درصد کاهش یافته است.
نرخ بیکاری جوانان
نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حاکی از آن است که ۲۴.۵ درصد از فعالان این گروه سنی در بهار ۱۳۹۹ بیکار بوده اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ۱۳۹۷) ۲.۰ درصد کاهش یافته است. بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله (تعریف جدید شورای عالی جوانان از سن جوانی) نیز نشان می‌دهد که در بهار ۱۳۹۹، معادل ۱۶٫۷ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به بهار ۱۳۹۸، به میزان ۱.۵ درصد کاهش یافته است.
تغییرات آمار شاغلین
جمعیت شاغلین ۱۵ ساله و بیشتر در این فصل ۲۲ میلیون و ۹۶۳ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر کاهش داشته است.
بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در بهار ۱۳۹۹، بخش خدمات با ۴۹.۷ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با ۳۱٫۸ درصد و کشاورزی با ۱۸۶ درصد قرار دارند. آمار شاغلین در بخش ساختمان نیز با کاهش حدود ۵۲هزار نفری نسبت به فصل مشابه سال قبل، به رقم ۲ میلیون و ۹۴۷ هزار نفر کاهش یافته است.
آمار‌های جریان نیروی کار نسبت به فصل مشابه سال قبل (تغییرات وضع فعالیت افراد بین حالت‌های شاغل، بیکار یا غیرفعال)
مقایسه شاخص‌های بازار کار در زمان‌های مختلف، تغییرات بازار کار را در طی زمان نشان می‌دهد؛ اما به منظور آگاهی از جابجایی‌های درونی مرتبط با بازار کار، بکارگیری آمار‌های جریان نیروی کار می‌تواند کمک موثر و شایان توجهی داشته باشد. این امکان با توجه به استفاده از الگوی چرخشی خانوار‌ها در فرایند نمونه گیری طرح آمارگیری نیروی کار مطابق با استاندارد‌های موجود امکان پذیر شده است.
در این قسمت به بررسی ماتریس انتقال جریانات نیروی کار در بهار ۱۳۹۹ نسبت به بهار ۱۳۹۸ (و همچنین بهار ۱۳۹۹ نسبت به زمستان ۱۳۹۸) پرداخته می‌شود. این ماتریس نشان می‌دهد چه بخشی از جمعیت به لحاظ مشارکت یا عدم مشارکت در بازار کار شرایطشان ثابت مانده و چه بخشی تغییر کرده است.