ماه می سال گذشته بود که «لوکاس کو» و «لورن سونگ» متوجه چیز عجیبی شدند؛ بیش از ۱۰۰ کشتی در آب‌های نزدیک «هائه جو» (Haeju) در کره‌شمالی جمع شده‌اند. این دو تحلیلگر به‌عنوان بخشی از کارشان در «مرکز مطالعات دفاعی پیشرفته» (C ۴ ADS)، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن که مسائل امنیتی را مورد بررسی قرار می‌دهد، بر این ترافیک چشمگیر در آب‌های کره‌شمالی و سپس در دوردست‌تر و در شمال‌شرق آسیا چشم دوختند.
به گزارش دنیای اقتصاد، آن‌ها به این دلیل چنین کردند که پیونگ‌یانگ به فروش زغال‌سنگ و دیگر کالا‌های ارزشمند، آن‌هم به مقیاسی بسیار وسیع، در دریا‌های آزاد متهم شده بود. درحقیقت کره‌شمالی می‌کوشید با این اقدام غیرقانونی از چشم مقام‌های گمرک که باید تحریم‌های سازمان ملل علیه پیونگ‌یانگ را به‌اجرا درآورند بگریزد. کره‌شمالی به جای اینکه این کالا‌ها را قبل از تجارت به بندر منتقل کند، آن‌ها را ظاهرا در دریا‌های آزاد از این کشتی به آن کشتی جابه‌جا می‌کرد تا درباره مقصد آن‌ها دروغ بگوید.
«جاشوا برلینگر» در گزارش ۱۰ ژوئن برای سی‌ان‌ان نوشت، این انتقال «کشتی به کشتی» می‌تواند میلیون‌ها دلار وارد خزانه خالی رژیم «کیم» کند البته بسته به اینکه چه چیزی را به چه مقدار بفروشد. اقدام آن‌ها احتمالا سریع و محتاطانه بوده است و معمولا شامل کشتی‌های معدودی می‌شود تا شک کمتری به آن‌ها برود. اما این‌بار «سونگ» و «کو» شاهد این بودند که ده‌ها کشتی به‌طور مرموز وارد آب‌های کره‌شمالی می‌شوند. اتفاقی درحال رخ دادن بود. آنچه «کو» و «سونگ» کشف کردند یک عملیات بزرگ بود که ظاهرا ارزش آن میلیون‌ها دلار بود و شامل ۲۷۹ کشتی می‌شد که درحال دور زدن تحریم‌های بین‌المللی علیه کره‌شمالی بودند. اما از این کشتی‌ها برای حمل اسلحه، مواد مخدر، بارگیری پول تقلبی یا قاچاق گونه‌های درحال انقراض استفاده نمی‌شد؛ جرائمی که کره‌شمالی در آن‌ها شهره است.
این کشتی‌ها حتی حامل زغال‌سنگ، باارزش‌ترین کالای صادراتی کره‌شمالی هم نبودند. از این کشتی‌ها برای لایروبی و جابه‌جایی «ماسه» استفاده می‌شد. اگرچه این تجارت ممکن است بی‌ضرر یا کم‌اهمیت به‌نظر برسد، اما حقیقت این است که کره‌شمالی هم بر اساس تحریم‌های سازمان ملل از صادرات شن و ماسه و سنگ هم ممنوع شده است. تجارت سنگ و شن و ماسه نقض قوانین بین‌المللی است. کره‌شمالی دارای ثروت‌های معدنی ۱۰ تریلیون دلاری است که هنوز کشف نشده است.
گزارشگر سی‌ان‌ان، می‌افزاید، بازرسان سازمان ملل در گزارشی که در ماه آوریل منتشر شد اعلام کردند که به‌رغم این اقدامات، کره‌شمالی سال گذشته لااقل ۲۲ میلیون دلار با استفاده از «عملیات مهم صادرات ماسه» به‌دست آورد. در این گزارش از کشوری «بی‌نام» نام برده شده که به بازرسان سازمان ملل اطلاع داده که پیونگ‌یانگ از می۲۰۱۹ تا پایان همان سال یک میلیون تن ماسه به خارج از کشور ارسال کرده است. گزارش سازمان ملل البته به داده‌های C ۴ ADS اشاره‌ای نکرده است. با این حال الستر مورگان، هماهنگ‌کننده پانل سازمان ملل که تحریم‌های کره‌شمالی را رصد می‌کند، می‌گوید که تیم او گزارش خود را در ماه فوریه تسلیم مقام‌های مربوطه کردند پیش از اینکه حتی «کو» و «سونگ» تحقیق خود را در ماه می‌منتشر کرده باشند.
کنار هم گذاشتن سرنخ‌ها
«کو» و «سونگ» چند هفته‌ای بود که درحال مشاهده و رصد این کشتی‌ها بودند. تمام آن‌هایی که به نوعی در آب‌های کره‌شمالی حضور داشتند پیوند‌هایی با چین داشتند. برخی حامل پرچم‌های چینی بودند، برخی هم نام‌های چینی داشتند. حمل و نقل «کشتی به کشتی» معمولا شامل کشتی‌هایی است که در کشور‌های کوچک ثبت می‌شوند؛ کشور‌هایی که در آن‌ها مقررات ارزان بوده و نظارت بر آن ناچیز است و قایق‌ها به‌راحتی «پرچم مصلحتی» حمل کرده و با این پرچم جابه‌جا می‌شوند. «پرچم مصلحتی» پرچم کشور بیگانه‌ای است که کشتی بازرگانی برای فرار از مالیات و ... ذیل آن به ثبت رسیده است. اما این دو نفر تصور می‌کردند که ممکن است این جابه‌جایی «کشتی به کشتی» نباشد.
آن‌ها فهمیدند که پیش از رسیدن به هر نتیجه‌ای نیازمند اطلاعات بیشتر هستند؛ بنابراین به تصاویر ماهواره‌ای روی آوردند که شاید مهم‌ترین ابزار در میان جامعه اطلاعاتی «باز» و رو به رشد است. آن‌ها خودشان هم دست به‌کار شده و عکس‌هایی گرفتند و به سرنخ‌هایی دست یافتند. آن‌ها رگه‌ها یا لایه‌هایی از شن و ماسه در زیر آن چیزی می‌دیدند که ظاهرا «کرجی»ها و «لایروب»ها بودند. یعنی چه؟ یعنی اینکه کره‌شمالی درحال جمع کردن شن‌های کف دریا و صادرات گسترده آنهاست. «سونگ» در مورد تاریخچه فروش شن و ماسه و لایروبی در کره‌شمالی تحقیقاتی انجام داد و به سرعت همه چیز فاش شد.
او گفت: «ما گزارش‌های زیادی از اوایل دهه ۹۰ به این سو یافتیم که نشان می‌داد این نوع تجارت در کره‌شمالی متداول است. یعنی این کشور همواره شن و ماسه به همسایگان خود صادر می‌کرد.» این تحلیلگر می‌گوید اکنون به‌نظر می‌رسد که «تلاش آگاهانه‌ای برای انجام این کار زیر چشم رادار‌ها وجود دارد.»
اهمیت شن و ماسه
تمدن مدرن بر روی انواع متفاوتی از ماسه ساخته شده است. این ماده یک عنصر اصلی در تهیه بتن، شیشه و حتی پردازنده‌هایی است که به‌دستگاه‌های الکترونیکی که شما درحال خواندن این خبر روی آن هستید برق می‌دهد. بشریت حدود ۵۰ میلیارد تن ماسه در سال مصرف می‌کند؛ بیش از هر منبع دیگری بر روی کره زمین به جز آب. تامین آن بی‌حد و مرز به‌نظر می‌رسد، اما حجم زیادی از ماسه برای حفر وجود دارد و خارج کردن آن از دل زمین می‌تواند عواقب زیست‌محیطی داشته باشد. ماسه‌ای که بیابان‌های جهان را پوشانده است برای استفاده در ساخت‌وساز بسیار مناسب است، زیرا خوب به هم نمی‌چسبد. ماسه‌های رودخانه‌ای معمولا بهترین نوع ماسه برای ساخت سیمان است. ماسه از اعماق اقیانوس‌ها هم کارکرد خوبی دارد، اما باید شسته شده و نمک‌زدایی شود تا قابل استفاده شود.
به‌نظر می‌رسد پیونگ‌یانگ سال‌ها در تجارت شن و ماسه دست داشته است. براساس گزارش‌های مطبوعاتی گذشته، سال‌ها قبل، زمانی که دو کره تعاملات تجاری قابل‌توجهی داشتند، شن و ماسه ارزشمندترین کالای صادراتی پیونگ‌یانگ به همسایه جنوبی‌اش بود. کره‌شمالی در سال ۲۰۰۸ حدود ۳۵/ ۷۳ میلیون دلار شن و ماسه به کره‌جنوبی فروخت، اگرچه سئول اندکی بعد واردات شن و ماسه از پیونگ‌یانگ را متوقف کرد. با وجود این، یک خریدار و یک مشتری مهم در مرز کره‌شمالی وجود دارد و آن مشتری مهم چین است که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده ماسه در جهان است. طی دهه ۲۰۱۰، این کشور چنان رونقی در ساخت‌وساز را تجربه کرد که تاریخ جهان به خود ندیده بود؛ طی مدت ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ مصرف شن و ماسه در چین به اندازه مصرف کل شن و ماسه آمریکا در تمام قرن بیستم بود. اگرچه اکنون این ساخت‌وساز روند کندی به خود گرفته است، اما چین همچنان با اختلاف بیشترین سیمان دنیا را مصرف می‌کند.
چه شده است؟
«سونگ» و «کو» نمی‌دانند پس از آنکه این میزان ماسه به بنادر چین منتقل شد چه بر سر میلیون‌ها تن ماسه آمد. قاچاق ماسه مساله مهمی در چین است و تجارت در این زمینه هم به شکل چشمگیری تیره و تار و مبهم است. وزارت «امنیت عمومی» چین- که به درخواست سی‌ان‌ان برای این مساله پاسخ نداد- در آغاز سال گذشته عملیاتی را برای سرکوب و متوقف ساختن تجارت غیرقانونی شن و ماسه در امتداد رودخانه یانگ‌تسه به اجرا در آورد. تا ماه اکتبر، مقام‌ها ۹۰ گروه در ۱۰ استان مختلف را مورد بازجویی قرار دادند و ۲۵۱ میلیون دلار، ۳۰۵ کشتی حمل ماسه‌های معدنی و ۸۸/ ۲ میلیون متر مکعب ماسه را توقیف کردند.
وقتی پای تجارت این مساله با کره‌شمالی به میان می‌آید، پکن همواره ادعا‌های مربوط به تخلف را رد کرده است. چین و کره‌شمالی هر یک به شکلی پاسخ می‌دهند. اگرچه چینی‌ها می‌گویند سرنخ‌هایی در مورد تجارت ماسه پیدا کرده‌اند، اما در عین حال می‌افزایند: «نمی‌توانند آن‌ها را تایید کنند.» با این حال، کره‌شمالی آشکارا به این مساله نپرداخته، اما تحریمها را «اقدامی خصمانه» می‌نگرد و مشروعیت آن را زیر سوال می‌برد. هنوز معلوم نیست چه کسی یا نهادی این حفریات را انجام می‌دهد و چرا دست به چنین کاری زده‌اند. به گفته «سونگ- کو»، هیچ یک از این ۲۷۹ کشتی که شناسایی شدند شماره یا شناسه «IMO» نداشتند. این کشتی‌ها اغلب در کشور خود هم ثبت نمی‌شوند، اما بدون این شماره یا شناسه، پیوند زدن آن با یک شرکت یا فرد خاص دشوار است.
به گفته «سونگ- کو»، برای این سوال، چند جواب وجود دارد. یکی اینکه کره‌شمالی حقوق لایروبی را به یک شرکت چینی فروخته است. هزینه شستن این ماسه و نمک‌زدایی و حمل آن به این سرعت نشان می‌دهد که احتمالا کشور مهمی در پس آن وجود دارد. آن‌ها می‌گویند احتمالا این کار آن‌قدری سود دارد که ارزش ریسک داشته باشد. احتمال دیگر اینکه، پیونگ‌یانگ چندان علاقه‌ای به ماسه ندارد، اما می‌خواست بندر مربوطه را گسترش دهد. بنابراین، احتمالا کار پیمانکاری را به یک ناوگان چینی واگذار کرده تا کار لایروبی را انجام داده و ماسه‌ها را به‌عنوان دستمزد خود بردارد. نتیجه هر چه باشد، اما این کار نقض قوانین بین‌المللی و تحریم‌هاست و نشان می‌دهد که سازمان ملل فاقد بازوی اجرایی است.