پروردگار در قرآن، علت واجب نمودن روزه برای مسلمانان را ضرورت تقوا و اطاعت محض از او اعلام فرموده است.
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ-بقره، ١٨٣
ای آنان که ایمان آورده اید؛ روزه‌ی رمضان، همانند پیشینیان تان. بر شما واجب گردانیده شده تا اهل تقوا و اطاعت از من شوید.
روزه، بیش از سایر عبادات واجب، به آدمی تمرین بندگی و ترک گناه می‌دهد؛ چه، حذف یک وعده غذای روزانه و پرهیز از خوردن و آشامیدن و آمیزش جنسی، عرصه فریب آدمی و وسوسه گناه را بر شیطان تنگ می‌کند و مجال یکه تازی را از نَفْس سرکش و هر جایی انسان می‌ستاند.
به تعبیر دیگر، گرسنگی و تشنگی روزه، نَفْس را بی حال می‌کند و آن را از معرض آسیب‌های شیطان به دور نگاه می‌دارد؛ بدین سبب، پیامبر (ص) فرمود که در این ماه، شیاطین در غُل و زنجیر اند و در‌های بهشت باز!
رمضان، ماه تمرین بندگی و اطاعت فرمان آفریدگار دانا و قادر متعال از سوی آفریدگانی است که دغدغه سعادتمندی دو گیتی دارند.
ملاک و هدف در عبادات، اطاعت فرمان الهی است؛ و بر این مبنا، در مواردی، روزه نگرفتن، موجب خشنودی و خدا و استحقاق پاداش الهی خواهد بود.
به دستور شارع مقدس، اگر روزه سبب بیماری یا تشدید بیماری و یا تاخیر درمان شود، حرام است و حتی گمان عقلایی (و نه هوس آلود و بهانه جو) در این موارد، موجب رفع وجوب روزه خواهد بود.
اطاعت فرمان خدا، مانند هر عبادت دیگر، ملاک اساسی وجوب روزه است، اما آثار مثبت اخلاقی، بهداشتی، روانی و امنیت فردی و اجتماعی بزرگ دیگری هم دارد که همگان آگاه اند.
هوشمندان، از این ماه بی همانند، بیشترین و بزرگترین بهره‌های معنوی را بر می‌گیرند و روح خویش را فربه‌تر می‌سازند. آن چه انسان را «آدم» می‌کند و به خدا نزدیک می‌نماید، فربهی روح است و نه جسم، بسیاری از حیوانات، جسمی فربه‌تر از ما دارند!
فربهی روح با قطع تعلق به شکم و شهوت و مادیات و وابستگی و سر سپردگی و بندگی حضرت رب العالمین به دست می‌آید.
با عنایت به این حقایق است که مولانا در تنبیه و ترغیب ما برای رهیدن از بند آب و نان و بهره مندی از ماه صیام می‌گوید:
ماه رمضان آمد‌ای یارِ قَمَرسیما
بر بند سرِ سفره، بگشای رهِ بالا
ای یاوهٔ هر جایی، وقت است که باز آیی
بنگر سوی حلوایی، تا کی طلبی حلوا
یک دیدنِ حلوایی زان سان کُنَدَت شیرین
که شهد، تو را گوید «خاک تو ام‌ای مولا»
مرغ ات ز خور و هیضه مانده ست در این بیضه
بیرون شو از این بیضه تا باز شود پر ها!
هیضه، استفراغ ناشی از پرخوری است. تا اسیر خواب و خور و شهوت ایم و در مرتبه نازل دنیای مادی گرفتار، بال نتوانیم گشود و به بالا‌ها نتوانیم رفت.
در طول سال، عمدتا در اندیشه فربه ساختن جسم خویش ایم، این یک ماه طلایی را در فکر فربه کردن خویشتنِ نحیف و بی رمق مان باشیم!