فرارو-شاید بسیاری از افراد جهان معتقد باشند که بازرا‌های مرطوب شهر ووهان در چین منشأ اصلی شیوع کروناویروس جدید در جهان باشند، اما اصولاً تعداد کمی از این افراد، به ویژه در کشور‌های غربی با این بازار‌ها آشنا هستند. خبرگزاری سی ان ان آمریکا طی گزارشی، نگاهی به این بازارهای چین انداخته است تا تصور روشنی از این بازار‌ها را برای مخاطبان عرضه کند.
اگر تاکنون به یک مرکز خرید رفته اید که قصابی‌ها و بقال‌ها محصولات تازه را مستقیماً از مزرعه به شما عرضه می‌کنند، پس به جایی رفته اید که در بعضی نقاط جهان، آن را «بازار مرطوب» (یا تره بار) می‌نامند. اما این تعجب آور است که اخیراً در بسیاری از کشور‌های جهان، اصطلاح «بازار مرطوب» تقریباً مترادف با COVID-۱۹ شده است.
در واقع اعتقاد بر این است که کروناویروس جدید که براساس آخرین آمار‌ها نزدیک به ۲ میلیون نفر را در سراسر جهان آلوده کرده، از یک بازار مرطوب در شهر ووهان چین سرچشمه گرفته است. جایی که حیوانات وحشی و اهلی مختلفی به صورت زنده و یا تکه تکه شده، برای مصارف خوراکی و دارویی خرید و فروش می‌شوند. دکتر «آنتونی فاوسی»، مدیر مؤسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا و عضو کارگروه کروناویروس کاخ سفید، در تاریخ ۳ آوریل به خبرگزاری فاکس نیوز گفت که همه بازارهای مرطوب باید «فوراً تعطیل شوند» و افزود که او نمی‌تواند درک کند چرا هنوز چنین بازار‌هایی باز هستند.
اما بازارهای مرطوب، برخلاف «بازارهای خشک»، که کالا‌های غیر قابل فساد مانند غلات و یا کالا‌های خانگی را عرضه می‌کنند، فقط مکان‌هایی هستند که طیف گسترده‌ای از محصولات تازه را ارائه می‌دهند. برخی، اما نه همه، حیوانات زنده را نیز می‌فروشند. در واقع دلیل اصلی این نامگذاری این واقعیت است که فروشندگان این بازار‌ها به علت شستن مکرر سبزیجات و یا انواع مختلف گوشت، اغلب باعث خیس شدن کف این بازار‌ها می‌شوند و همین خیس بودن دائمی کف این بازارهاست که به عنوان «مرطوب» یاد می‌شود.
کارشناسان می‌گویند در بازارهای مرطوبی که حیوانات زنده در آن‌ها به فروش می‌رسد، به ویژه آن‌هایی که حیوانات نادر و وحشی را در خود نگه می‌دارند، نزدیکی این حیوانات به یکدیگر و شرایط بالقوه غیر بهداشتی محیط، می‌تواند زمینه را برای انتقال ویروس‌های موجود در بدن این حیوانات به انسان را فراهم کند. به عنوان مثال، همه گیری SARS در سال ۲۰۰۳، با خرید و فروش گربه زباد‌ها (گونه‌ای پستاندار کوچک) در بازارهای مرطوب استان گوانگدونگ چین مرتبط بود.
با این حال بسیاری از بازارهای مرطوب چین دارای چنین ویژگی‌های نیستند و حیوانات زنده و مشخصاً حیوانات وحشی در آن‌ها یافت نمی‌شوند و نمی‌توان آن‌ها را منبع تولید ویروس‌های خطرناک فرض کرد. برای تعداد زیادی از مردم چین و البته در سراسر آسیا، این بازار‌ها فقط مکان‌هایی برای خرید مواد غذایی تازه مانند مرغ، گوشت قرمز، ماهی و سبزیجات با قیمت‌های مناسب هستند.
تجارت میلیاردی
بازارهای مرطوب یک کارکرد مشترک نه تنها در سرزمین اصلی چین بلکه در سراسر آسیا دارند. به عنوان مثال در هنگ کنگ شبکه گسترده‌ای از بازارهای مرطوب وجود دارد که هزاران نفر از مردم محلی هر روز برای خرید گوشت و سبزیجات خود به آن‌ها مراجعه می‌کنند. تقریباً در هر منطقه از هنگ کنگ، یکی از این بازار‌ها وجود دارد و هیچکدام با حیوانات عجیب و غریب و وحشی تجارت نمی‌کنند. بازارهای مشابهی را می‌توان در اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، تایلند و ویتنام نیز یافت.
با این حال، برخی از بازارهای مرطوب می‌توانند دریچه‌ای برای تجارت حیوانات وحشی عجیب و غریب فراهم کنند که براساس گزارش دولت چین در سال ۲۰۱۷ بیش از ۷۳ میلیارد دلار ارزش داشته است. اما این نوع تجارت، اگرچه سودآور است، اما به هیچ وجه جریان اصلی این بازار‌ها نیست. مصرف گوشت حیوانات وحشی بخصوص در شهر‌های بزرگ مرسوم نیست و مصرف کنندگان اغلب برای خرید حیوانات نادر یا عجیب و غریب باید به سایت‌های خاص مراجعه کنند. پس از شیوع سارس، مقامات رسمی چندین استان چین برای مقابله با شیوع مجدد بیماری، تجارت حیوانات وحشی همچون زباد‌ها و مار‌ها را ممنوع اعلام کردند. با این حال باید خاطرنشان کرد که بسیاری از این ممنوعیت‌ها یا عملی نشد ویا بی سر و صدا حذف شدند.
در واکنش به بیماری همه گیر کروناویروس جدید، دولت چین در اواخر ماه فوریه تجارت حیوانات وحشی برای مصارف غذایی را به طور موقت ممنوع اعلام کرد و هم اکنون در حال تهیه یک قانون دائمی برای تشدید کنترل بر تجارت حیوانات وحشی است. به گفته رسانه رسمی دولت چین، شین هوا، از تاریخ ۲۲ مارس، حداقل ۹۴ ٪ از بازارهای مرطوب چین بازگشایی شده است. با این وجود، هنوز مشخص نیست که چه تعداد از این بازار‌ها به طور کامل تجارت حیوانات وحشی را متوقف کرده اند.
«دوان بیگز»، کارشناس ارشد پژوهشگاه آینده پژوهی محیط زیست در دانشگاه گریفیت استرالیا گفت: «در مواجهه با Covid-۱۹، قابل درک است که سراسر جهان خواستار تعطیل کردن همه بازارهای مرطوب باشد». وی افزود: «با این وجود، ممنوعیت کامل راه حل پایدار برای دفع این خطر نیست، همانطور که در گذشته تلاش‌های ناکام در تحریم و تعطیلی این بازار‌ها به نشان می‌دهد. در عوض، سیاست‌ها و مقررات جدید باید شواهد علمی را با در نظر گرفتن ادراکات فرهنگی و ارزش‌های مختلف نسبت به حیات وحش، در نظر بگیرند».
نشانه‌های تغییر
به طور سنتی، مصرف کنندگان در چین مدت طولانی است که عادت به استفاده از محصولات تازه دارند و ترجیح می‌دهند هر هفته برای خرید گوشت، ماهی و سبزیجات، به جای یک سوپر مارکت، به بازارهای مرطوب مراجعه کنند. اما در سال‌های اخیر، مانند سایر نقاط جهان، بازارهای مرطوب جای خود را به سوپر مارکت ها، به ویژه در میان مصرف کنندگان جوان‌تر داده است. فروشگاه‌های مواد غذایی آنلاین با حمایت غول‌های اینترنتی که پول کافی برای سرمایه گذاری در سیستم‌های لجستیکی پیشرفته دارند، نیز در حال همه گیر شدن هستند. حتی نسل‌های قدیمی نیز که عادت به خرید از بازارهای مرطوب دارند، نسبت به خدمات جدیدی مانند Hema (Freshhippo) Alibaba's با تخفیف‌های متعدد، شرایط بهداشتی خوب و امکان ردیابی خریدها، ترغیب شده اند. هما به تنهایی توانست تا پایان سال ۲۰۱۹ حدود ۱۹۷ فروشگاه را در سراسر چین دایر کند.
محدودیت‌های تردد برای افراد در طول دوران اپیدمی کروناویروس جدید، روند گرایش به بازارهای آنلاین را تسریع کرده است. درواقع فروشگاه‌های مواد غذایی آنلاین هنگامی که مردم سرتاسر چین در خانه‌های خود محبوس بودند، تبدیل به یک نیاز روزانه شده بود. «الیام هوانگ»، یک تحلیلگر بازارهای جدید می‌گوید، شیوع این بیماری مصرف کنندگان را مجبور می‌کند تا با این روند سازگار شوند چرا که در غیر این صورت با مشکل مواجه خواهند شد. وی گفت: «این بحران اپیدمی مردم را برای یک آینده فناورانه، آماده‌تر خواهد کرد».
اما در حال حاضر، دلسرد کردن مردم در استفاده کلی از بازارهای مرطوب، راه حلی مناسب نیست. «پتر ماتوس»، مهندس محیط زیست دانشگاه سیدنی، در این خصوص می‌گوید: بازارهای مرطوب برای بسیاری از جوامع کم درآمد، چه در چین و چه در دیگر نقاط جهان که به فروشگاه‌های آنلاین دسترسی ندارند، نقش مهمی در امنیت غذایی دارند. وی افزود: «از بین بردن بازارهای مرطوب ممکن است این توهم را ایجاد کند که علت اصلی بحران فعلی رفع شده است، اما در واقع مشکلات واقعی بسیار عمیق‌تر از این است».
بسیاری از کارشناسان موافق هستند که پایان دادن به تجارت غیرقانونی حیوانات وحشی، مهمترین راه برای جلوگیری از ابتلا به همه گیر بعدی است و این به معنای تنظیم بهتر و اجرای دقیق‌تر قوانین، به ویژه در سطوح محلی است. با این وجود، طبق گفته صندوق جهانی حیات وحش، این مقررات جدید ممکن است در طولانی مدت نتواند تجارت غیرقانونی حیوانات وحشی را در صورت ادامه تقاضا متوقف کند و این تجارت به سادگی به بازارهای سیاه و زیر زمینی منتقل شود. این سازمان افزود: «این بحران سلامتی فعلی باید به عنوان یک نشانه هشدار دهنده در مورد لزوم پایان دادن به استفاده از حیوانات وحشی و در معرض خطر، به عنوان حیوان خانگی یا مصارف غذایی و دارویی، درک شود».