فرارو- با منحل شدن ائتلاف نفتی کشور‌های اوپک و غیراوپک، قیمت‌های جهانی نفت به نحو چشمگیری سقوط کرد. امری که اقتصاد کشور‌های متکی به نفت را با مشکلات متعددی مواجه می‌کند.
به گزارش فرارو، اواخر سال ۲۰۱۶، وقتی که کاهش قیمت‌های نفت به سطوح کم سابقه‌ای رسید، تعدادی از کشور‌های تولیدکننده نفت برای جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت ها، گروهی تحت عنوان «اوپک پلاس» تاسیس کردند که از کشور‌های عضو سازمان اوپک و غیراوپک متشکل شده بود. اگر چه کشور‌های متعددی در این گروه عضو هستند، اما عملا تصمیمات کلان این گروه از سوی روسیه و عربستان دیکته می‌شد.
روز جمعه قرار بود یکی از این تصمیمات اتخاذ شود، اما با بروز اختلاف میان عربستان و روسیه، توافق اوپک پلاس فروپاشید. وزرای اوپک روز پنج شنبه خود را برای یک کاهش ۳.۶ درصدی در تولید نفت (معادل ۳.۶ میلیون بشکه در روز) آماده کرده بودند. اما در نهایت به دلیل مخالفت روسیه توافق کاهش تولید امضا نشد. کشور‌های اوپک پلاس از قبل توافقی برای کاهش ۲.۱ میلیون بشکه در روز داشتند و کشور‌هایی مانند عربستان مایل بودند که ۱.۵ نیم میلیون بشکه دیگر به این توافق اضافه کنند.
اما روز جمعه، روسیه با پیشنهاد کاهش ۱.۵ میلیون بشکه اضافی مخالفت و اعلام کرد که فقط مایل است توافق قبلی را تمدید کند. توافق فعلی اوپک پلاس ۲.۱ میلیون بشکه از صادرات کشور‌های اوپک پلاس را کم کرده بود. حالا بعد از مخالفت روسیه، حتی توافق قبلی هم تمدید نشد. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران گفته است که نشست اخیر اوپک یکی از بدترین نشست‌های تاریخ این سازمان نفتی بود.
بیشتر بخوانید:
اگر چه توافق کاهش تولید اوپک پلاس اواخر ماه مارس منقضی می‌شود، اما در پی ناتوانی عربستان و روسیه در تمدید توافق کاهش تولید، قیمت‌های نفت به شدت سقوط کرد و به سطوح قبل از تاسیس اوپک پلاس رسید.
خام برنت تقریبا یک سوم ارزش امسال خود را از دست داد و به ۴۵ دلار برای هر بشکه رسید که این پایین‌ترین قیمت برنت از سال ۲۰۱۷ است. همچنین خام متوسط غرب تگزاس نیز به ۴۱ دلار رسید. این قیمت‌ها بار دیگر نگرانی‌هایی در خصوص احتمال تکرار سقوط قیمت‌های سال ۲۰۱۴ مطرح کرد.
روند افول اهمیت نفت
عبدالعزیز بن سلمان، وزیر نفت عربستان، با هدف جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت ها، بعد از ترک جلسه اوپک در وین، از پاسخ دادن به پرسش‌هایی درخصوص افزایش مقدار تولید کشورش خودداری کرد. اما بعید است که بتواند حداقل در کوتاه مدت، جلوی سقوط قیمت‌ها را بگیرد. چرا که عوامل متعددی در سقوط قیمت‌ها نقش دارند.
اول از همه، ویروس جدید کرونا است که دومین اقتصاد بزرگ جهان –چین- را تحت تاثیر قرار داده و فعالیت‌های اقتصادی بسیاری از کشور‌های دیگر را مختل کرده است. امری که به کاهش مصرف نفت در جهان منجر شده است.
با این حال، کرونا یک عامل کوتاه مدت و گذراست. بازار‌های نفت سالهاست که به رغم نوسان‌های مقطعی روند نزولی در پیش گرفته است. احتیاج اوپک به روسیه برای کنترل قیمت ها، یکی از نشانه‌های بارز این روند بود. در گذشته‌های نه چندان دور، اوپک نقش بسیار مهمی در کنترل قیمت‌های جهانی نفت از طریق کاهش یا افزایش تولید داشت. اما افزایش تولید نفت در کشور‌هایی مانند روسیه و آمریکا، موجب شد که از اهمیت اوپک کاسته شود.
علاوه بر این، بسیاری از شرکت‌های خودروسازی در جهان (مانند مرسدس، تویوتا و هیوندا) طرح‌هایی برای تولید خودرو‌های برقی دارند. برخی از این شرکت‌ها از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۹ تولید خودرو‌های بنزینی را متوقف خواهند کرد. برآورد‌های کارشناسان نشان می‌دهد که در چند دهه آینده با هدف جلوگیری از آلوده شدن محیط زیست، تولید خودرو‌های برقی در اولویت قرار گیرد.
شرایط بازار‌های نفت در سال‌های اخیر به نحوی تغییر کرد که به رغم اعمال تحریم‌های گسترده علیه صادرات نفت ایران و ونزوئلا از سوی آمریکا و همچنین استمرار ناامنی در لیبی، قیمت‌ها همچنان سقوط می‌کند. تا همین سال‌های اخیر، بسیاری از ناظران معتقد بودند که اگر نفت ایران تحریم شود، قیمت‌های جهانی نفت ممکن است به شکل نجومی افزایش یابد. اما تغییرات آهسته، عمیق و مداوم در بازار‌های جهانی باعث شد که امروز با وجود اینکه دو تولید کننده بزرگ نفت – ایران و ونزوئلا- در فروش رسمی نفت خود مشکلاتی دارند، جلوگیری از سقوط قیمت نفت همچنان دغدغه اصلی کشور‌های نفتی باشد. چرا که اغلب این کشور‌ها با بشکه‌ای بالاتر از قیمت‌های فعلی نفت برنت بودجه سال ۲۰۲۰ را بسته بودند.
الکساندر نواک، وزیر نفت روسیه، که در نشست اخیر اوپک با مخالفت با پیشنهاد کاهش نفت از سوی عربستان، تیر خلاص را به گروه اوپک پلاس زد.
بودجه‌های نفتی در سال ۲۰۲۰
کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس، زیان بزرگی از کاهش قیمت‌ها خواهند دید. قیمت هر بشکه نفت در بودجه سال ۲۰۲۰ این کشور‌ها بالاتر از قیمت فعلی نفت برنت است. حتی قطر هم که معمولا پایین‌ترین قیمت نفت را در بودجه خود در نظر می‌گیرد، ممکن است با مشکلاتی مواجه شود. قطر بودجه سال ۲۰۲۰ را با قیمت ۵۵ دلار برای هر بشکه بسته است.
وضع عربستان وخیم‌تر است. اگرچه این کشور به طور رسمی اعلام نمی‌کند که با چه قیمتی بودجه خود را بسته است، اما ارزیابی شرکت‌های مالی منطقه‌ای حاکی از این است که این کشور در سال ۲۰۲۰ به قیمتی بین ۵۵ تا ۶۳ نیاز دارد. ظاهرا این رقم‌ها بر اساس پایین‌ترین سطح قیمت خام برنت در سال ۲۰۱۹ تعیین شده است. پایین‌ترین قیمت خام برنت در این سال، در سطح ۵۳ دلار بود. در نتیجه، سقوط فعلی برنت به ۴۵ دلار ممکن است عربستان و سایر کشور‌های نفتی را با چالش‌های اقتصادی جدی مواجه کند.
البته عربستان به رهبری محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی، طرحی جاه طلبانه به نام «چشم انداز ۲۰۳۰» طراحی و اجرا کرده که هدف اصلی آن کاهش وابستگی عربستان به نفت از طریق افزایش درآمد‌های غیرنفتی است. اگر چه از سال ۲۰۱۷ عربستان به تدریج درآمد‌های غیرنفتی خود را افزایش داد، اما هنوز تا تحقق استقلال کامل از درآمد‌های نفتی راه دور و درازی در پیش دارد.
ظاهرا کاهش قیمت نفت از همین حالا، به بی ثباتی در خاندان حاکم بر عربستان منجر شده است. روز جمعه همزمان با فروپاشی ائتلاف اوپک پلاس، نیرو‌های ویژه عربستان دو تن از شاهزادگان برجسته سعودی – احمد بن عبدالعزیز، برادر کوچکتر پادشاه و محمد بن نایف، ولیعهد سابق و برادرزاده پادشاه- را به اتهام تلاش برای انجام کوتا علیه پادشاه و ولیعهد بازداشت کردند. اما برخی ناظران می‌گویند محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، ممکن است در حال کنار زدن رقبا و هموار کردن راه تکیه زدن خود بر تخت پادشاهی است. به گفته این ناظران، بن سلمان نگران است که با توجه به سقوط قیمت‌های نفت و افزایش مشکلات اقتصادی، در روند انتقال قدرت بعد از درگذشت یا برکناری ملک سلمان اختلال ایجاد شود.