شهرآورد مهم هفته پیش فوتبال ایران در کنار تمام خبر‌های ورزشی با یک ماجرای دیگر هم حاشیه‌ساز شد؛ ظهر پنجشنبه و ساعاتی پیش از آغاز این مسابقه پرهیجان، ویدئویی از گفتگو با جوانی افغانستانی منتشر شد که در آن مصاحبه‌شونده می‌گوید از کابل برای تماشای این بازی به تهران سفر کرده، اما امکان ورود به ورزشگاه را ندارد.
به گزارش شرق، در این ویدئو که در ساعات پرخبر ورزشی، به‌سرعت در رسانه‌های داخلی و خارجی بازنشر شد، جوان افغانستانی می‌گوید که سامانه الکترونیکی طراحی‌شده برای فروش بلیت در ایران، کد ملی می‌خواهد و او، چون با پاسپورت به ایران سفر کرده، نمی‌تواند بلیتی بخرد.
او البته در ادامه می‌گوید ساکنان ایرانی دارای اقامت طولانی، مشکلی برای خرید بلیت ندارند، ولی این بخش توضیحات او چندان مورد توجه قرار نگرفت و مخاطبان و رسانه‌های فراوانی از نادیده‌گیری حقوق اتباع خارجی ساکن در ایران و به‌خصوص افغانستانی‌ها گفتند. منتقدان مدعی بودند که «مانند موارد فراوان پیش از این» این‌بار هم به حقوق طبیعی مهاجران توجهی نشده است و در سمت دیگر هم افرادی از «حقوق فراوان مهاجران افغانستانی ساکن در ایران» نوشتند و مدعی شدند در بسیاری از کشور‌ها این سطح از حقوق برای اتباع دیگر کشور‌ها لحاظ نمی‌شود.
گزارش پیش‌روی در کنار بررسی مورد حاشیه‌ساز ورزشگاه، به شرایط حدود سه میلیون افغانستانی ساکن در ایران در زمینه تحصیل در مدرسه و دانشگاه؛ به‌عنوان موضوعی خبرساز در سال‌های گذشته می‌پردازد.
راه قانونی بدون دردسر برای رفتن ما وجود نداشت
«محسن» که متولد افغانستان و دانشجوی کارشناسی‌ارشد دانشگاه تهران است، یکی از تماشاگران دیدار استقلال و پرسپولیس بود که با وجود داشتن کارت آمایش نتوانست از سامانه فروش بلیت، مجوز ورود به ورزشگاه را خریداری کند. او که البته در نهایت به ورزشگاه رسید و از طبقه دوم استادیوم آزادی به تماشای فوتبال هم نشست، درباره این موضوع می‌گوید: «با کارت آمایش از طریق سامانه الکترونیکی نمی‌شود بلیت خرید، چون کد ملی می‌خواهد، اما اینکه من بگویم امکان رفتن نیست خب حرف درستی نیست. منظورم این است که راه قانونی بدون دردسر برای رفتن ما وجود ندارد و گاهی مجبوریم برای رفتن، به راه‌های دیگر متوسل شویم».
محسن درباره این راه‌های دیگر می‌گوید: «وقتی من نتوانم به طور قانونی بلیت مسابقه را تهیه کنم، مجبورم به بازار آزاد و سیاه روی بیاورم. بازار آزاد و سیاه که مسلما برای رضای خدا شکل نمی‌گیرد. پرسش این است که چرا یک سازوکار قانونی برای ما مدنظر نمی‌گیرند و مهاجر را مجبور به استفاده از راه‌های دیگر می‌کنند که گاهی سوءاستفاده زیادی را ایجاد می‌کند و زمینه سودجویی عده‌ای فراهم می‌شود».
آن‌طور که محسن می‌گوید، برای مسئولان فوتبال ایران، علاقه افغانستانی‌ها به تماشای شهرآورد امری واضح است و اینکه برای این مشتاقان تمهیدی اندیشیده نشده، عجیب و نگران‌کننده است. این توضیحات البته در حالی است که در مسابقه هفته پیش و بر اساس اخبار منتشرشده، تمام علاقه‌مندان به حضور در ورزشگاه، در نهایت به سکو‌های آزادی رسیدند.
اگرچه وزارت ورزش و مسئولان فدراسیون فوتبال باید در این زمینه توضیح دهند، اما گروهی در روز‌های گذشته این مسئله را به وزارت کشور و تصمیمی کلی برای محدودیت اتباع خارجی نسبت دادند.
دراین‌باره البته مدیر روابط‌عمومی وزارت کشور پس از پرس‌و‌جو از مدیران این وزارتخانه در حوزه اتباع خارجی، چنین ادعایی را از اساس نادرست می‌داند.
«محمدحسن جابری انصاری» دراین‌باره می‌گوید: «فروش بلیت الکترونیکی انجام می‌شود که البته از طریق بازار آزاد هم قابل دسترسی است و برای پلیس هم داشتن بلیت ملاک است و نه تابعیت. دوستان افغانستانی ساکن در کشورمان اگر کارت آمایش داشته باشند می‌توانند بلیت تهیه کنند، اما اگر غیرمجاز باشند قطعا ارائه خدمات به آن‌ها در این زمینه منع دارد».
موضوع دیگر درباره امکان ورود مهاجران افغانستانی به ورزشگاه‌های ایران، تازه‌بودن آن است، چراکه پیش از الکترونیکی‌شدن فروش بلیت هیچ منعی در این زمینه وجود نداشت و الان هم بر اساس توضیحات وزارت کشور، افراد دارای مجوز اقامت، برای ورود به ورزشگاه مشکلی ندارند.
تحصیل رایگان در مدارس ایران
حق تحصیل مهاجران در کشور مقصد یکی از مسائل پرچالش در حوزه مهاجرت است و معمولا ممنوعیت امکان تحصیل مهاجران در کشور‌های مختلف با واکنش‌هایی از سوی نهاد‌های فعال در حوزه حقوق مهاجران همراه می‌شود. حق تحصیل در مدرسه اگرچه همچنان در بسیاری از کشور‌های دنیا با محدودیت‌هایی همراه است، اما در ایران این موضوع به طور کامل حل شده و حدود چندمیلیون افغانستانی ساکن در ایران برای تحصیل در مدارس مشکلی ندارند.
آمار دقیق این مهاجران البته هنوز شفاف نیست؛ سال ۹۴ «عبدالرضا رحمانی‌فضلی»، وزیر کشور در پاسخ به پرسش نمایندگان، تعداد مهاجران افغانستانی ساکن ایران را حدود دو‌ونیم میلیون نفر دانسته بود؛ «دو میلیون و ۵۰۰ هزار افغانستانی در ایران حضور دارند. یک‌میلیون نفر از این مهاجران در قالب طرح آمایش‌اند؛ به‌نحوی‌که کارت حضور و اقامت دارند و با محدودیت‌هایی زیر نظر مراقبت‌ها و قوانین جمهوری اسلامی در کشورمان زندگی می‌کنند. حدود ۴۵۰ هزار نفر از آنان نیز گذرنامه دریافت کردند و ورودشان به کشورمان قانونی است، اما متأسفانه تعداد یک میلیون نفر از این افغانستانی‌ها به‌طور غیرمجاز در کشورمان حضور دارند».
اگر آمار وزیر کشور را مبنا قرار دهیم، حتی همین یک‌میلیون‌نفری که به‌طور غیرمجاز در ایران ساکن هستند، برای تحصیل رایگان در مدارس با مشکل و مسئله‌ای روبه‌رو نیستند. این ماجرا به اواخر اردیبهشت ۹۴ و فرمان رهبری برمی‌گردد که در دستوری اعلام کردند هیچ کودک افغان حتی مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آن‌ها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند. پس از این فرمان رهبر انقلاب، یکی از مشکلات اساسی مهاجران ساکن در ایران حل شد، اما همین تصمیم بسیار تأثیرگذار، در سال‌های بعد با واکنش‌هایی روبه‌رو شد و گروهی می‌گفتند هزینه این کودکان را سازمان ملل پرداخت می‌کنند. حدود سه سال پیش، اما وزارت آموزش و‌پرورش ضمن رد این ادعا‌ها توضیح داد که آموزش‌و‌پرورش در راستای ادامه تحصیل دانش‌آموزان اتباع افغان در سال ۹۳ حدود ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار صرف کرده و این در حالی است که سازمان ملل در همین سال، ۱۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان به ایران پرداخت کرده است.
به‌عبارت‌دیگر میزان کمک سازمان ملل به ایران در سال ۹۳، فقط حدود دو درصد هزینه انجام شده از سوی دولت ایران برای دانش‌آموزان افغانستانی ساکن در ایران است. درباره موضوع تحصیل دانش‌آموزان مهاجر در ایران البته در همین سال‌ها هم انتقاداتی مبنی بر کم‌توجهی به این دانش‌آموزان در برخی مدارس و مناطق مطرح می‌شود که در سمت دیگر، گروهی این منتقدان را به سیاه‌نمایی متهم می‌کنند و از حقوق کم‌نظیر این دانش‌آموزان در ایران می‌گویند.
ماجرای خبرساز تحصیل دانشجویان مهاجر در دانشگاه‌های ایران
اگرچه امسال آمار دقیقی از تعداد دانشجویان خارجی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های ایران اعلام نشده، اما پیش از این اعلام شده بود که از ۲۶ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های ایران، ۱۷ هزار نفر افغانستانی هستند. این دانشجویان برای تحصیل در دانشگاه‌ها و در دوره روزانه باید شهریه‌ای معادل ۸۰ درصد شهریه دوره شبانه را پرداخت کنند؛ تحصیل شهریه‌ای در دانشگاه کشوری دیگر که روندی عادی در همه دنیا است. این موضوع عادی، اما در ایران بار‌ها خبرساز شده و گروه زیادی این شهریه را غیرعادلانه دانسته‌اند که به نظر می‌آید منطق انتقاد آن‌ها به توان اقتصادی پایین بسیاری از خانواده‌ها مهاجر افغانستانی برمی‌گردد.
این موضوع دو سال پیش و با اعلام خبر انصراف چندین دانشجو با رتبه تک‌رقمی در کنکور کارشناسی ارشد بیش‌از‌پیش خبرساز شد. در آن سال این دانشجویان افغانستانی گفته بودند که به دلیل ناتوانی در پرداخت شهریه از تحصیل انصراف می‌دهند که بلافاصله این موضوع در رسانه‌های داخلی مورد توجه قرار گرفت و در نهایت هم وزارت علوم مصوبه‌ای در این زمینه صادر کرد؛ تصمیمی که به‌طور خلاصه می‌گوید دانشجویان افغانستانی اگر به رتبه‌ای خوب در دانشگاه پذیرفته شوند و به اصطلاح شرایط نخبگی را داشته باشند، از پرداخت شهریه معاف می‌شوند.
این مصوبه همچنان پابرجاست و نه‌تن‌ها ده‌ها دانشجوی تک‌رقمی سال ۹۶ را به دانشگاه برگرداند که همچنان زمینه‌ساز تحصیل بدون شهریه دانشجویان افغانستانی ساکن در ایران می‌شود. این مصوبه و به‌طورکلی وضعیت تحصیل دانشگاهی افغانستانی‌های ساکن در ایران هم همواره موافقان و مخالفان جدی دارد، اما به نظر می‌آید در یک مورد یعنی معافیت رتبه‌های برتر از پرداخت شهریه، نظر‌ها شبیه به هم است.
ماجرای ورزشگاه و مشکل تعدادی از افغانستانی‌ها برای ورود آسان و بی‌دردسر به استادیوم اگرچه یک بار دیگر بحث حقوق شهروندی مهاجران ساکن در ایران را به اخبار رساند، اما به نظر می‌آید دست‌کم باعث خواهد شد که در کوتاه‌مدت سامانه فروش بلیت اصلاح و زمینه خرید بلیت همه مهاجران قانونی فراهم شود.