کرونای ما و کرونای آن ها!

فرارو- بیش از دو هفته است که که ویروس کرونا بخش مهمی از توجه ما ایرانیان را به خود جلب کرده است، اما با وجود پرداختن رسانه مختلف به آن هنوز به درستی نمی‌دانیم که با چه چیزی مواجه هستیم. اخبار رسمی به صورت ضدالنقیض منتشر می‌شوند و اخبار غیر رسمی هم دلهره آور است. اما چرا در میان این همه حجم اخبار درباره ویروس کرونا، هنوز حس می‌کنیم چیزی هست که از ما پنهان شده و ما باید آن را بیابیم؟

مردم جهان چگونه آگاه شدند
روز گذشته (دوشنبه) خبری در رسانه‌ها منتشر شد که روزنامه نیویورک تایمز، پشت پرده سیاسی شیوع ویروس کرونا در چین را افشا کرد. براساس این گزارش، میان شناسایی اولین بیمار مبتلا به این ویروس تا قرنطینه در ووهان حدود ۷هفته فاصله بوده است.

این گزارش می‌افزاید، اولین مورد از این بیماری به شکل پرونده ناشناخته در اوایل دسامبر ثبت شده است. دولتمردان چینی، اما ۲۰ ژانویه تصمیم به مقابله جدی با این بیماری گرفتند. این زمانی بود که دیگر کار از کار گذشته بود. حالا این بیماری تبدیل به یک مساله جهانی شده است. دولت‌ها هم‌اینک تصمیم گرفته‌اند که رفت‌و‌آمد به چین را محدود یا ممنوع کنند، بازار‌های مالی شکننده شده‌اند و حالا شی‌جین‌پینگ با بزرگ‌ترین چالش دوران رهبری خود روبه‌رو است.

از ۲۰ ژانویه بود که مقامات رسمی چین نسبت به اعلام رسمی اطلاعات مربوط به ویروس کرونا حساسیت بیشتری به خرج دادند و اطلاع رسانی در سطح جهانی و داخلی درباره این بیماری را به صورت دقیق و به روز آغاز کردند. به دنبال این اطلاعات و شیوع سریع ویروس کرونا و همچنین افزایش تعداد مبتلایان آن به بیش از ۱۰ هزار نفر، سازمان جهانی بهداشت، روز پنجشنبه (۱۰ بهمن) وضعیت اضطراری اعلام کرد. اعلام وضعیت اضطراری از سوی سازمان جهانی بهداشت به این معنا است که ویروس کرونا اکنون فراتر از مرز‌های چین به یک اپیدمی جهانی تبدیل شده و برای مهار آن تلاشی بین‌المللی نیاز است.

«تیدروس دهانوم گیبریسوس»، مدیر سازمان جهانی بهداشت همزمان با اعلام این وضعیت اضطراری بهداشتی گفته: «علت این تصمیم آن چیزی نیست که در چین در حال روی دادن است بلکه به علت آن چیزی است که در نقاط دیگر جهان در حال وقوع است». با این تصمیم سازمان بهداشت جهانی کلیه اعضای سازمان ملل را از حاد بودن اوضاع آگاه می‌کند. دولت‌ها سپس می‌توانند تصمیم بگیرند می‌خواهند تدابیری مثل بستن مرزها، لغو پروازها، معاینه مسافران در فرودگاه‌ها یا سایر تدابیر محافظتی را اعمال کنند یا نه.

در ایران چه خبر است؟
در ایران روز یکشنبه (۱۳ بهمن)، هیئت وزیران در جلسه‌ای به ریاست اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور، به اتخاذ تصمیماتی در خصوص مقابله با ویروس کرونا، مبادرت ورزیدند. بر اساس این تصمیمات وزارت خانه‌های راه و شهرسازی و کشور مکلف شدند تا در هماهنگی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، زمینه‌های لازم برای جلوگیری از ورود ویروس کرونا را فراهم سازند.

رسانه ملی نیز اگر چه اخبار مربوط به شیوع جهانی این ویروس و راه‌های پیشگیری از ابتلا به آن را منتشر می‌کند، اما تأکید ویژه‌ای به دو موضوع دارد؛ اول اینکه این ویروس کشندگی کمتری نسبت به ویروس سارس دارد و این بدان معناست که آنچنان که گفته می‌شود کروناویروس جدید خطرناک نیست! دوم این که این بزرگ نمایی خطر جهانی ویروس کرونا، از جانب آمریکا و رسانه‌های این کشور صورت می‌گیرد تا اقتصاد چین را تحت تاثیر قرار دهد.

جدای از رسانه ملی، اما در رسانه‌های دیگر آشفته بازاری به راه است. کرونا ویروس یک سوژه خبری است و حساسیت و نگرانی مردم در خصوص این بیماری، دست مایه بسیاری از رسانه‌ها شده تا بتوانند مخاطب بیشتری را جذب کنند. روزی نیست که صبح را با مشاهده خبری از ورود ویروس کرونا به ایران در رسانه‌ها آغاز نکنیم و با تکذیب آن به پایان نرسانیم. این روز‌ها اخبار رسانه‌ها همگی مبتلا به ویروس کرونا شده اند یا شاید دوست دارند مبتلا شوند تا بهتر دیده شوند.

فضای مجازی هم در برخورد با موضوع ویروس کرونا گوی سبقت را از رسانه‌های مستقل ربوده است. با گشت و گذاری در این فضا به راحتی می‌توان دید که الان هر ایرانی یک آشنایی در بیمارستانی دارد که دو نفر مبتلا به ویروس کرونا در آن قرنطینه شده اند، اما به کارمندان بیمارستان گفته شده که این خبر را منتشر نکنند! چرا؟! چون دم انتخابات است یا نزدیک ۲۲ بهمن هستیم! بازار تجویز دارو هم در این فضای مجازی گرم است و هرکس بنا به تخصص و تجربه‌ای که دارد، دارویی را تجویز می‌کند!

اگر چه شکل گیری چنین فضای خبری درباره مساله مهمی همچون ویروس کرونا، تا حدودی طبیعی است، اما چه شد که به اینجا رسیدیم. چرا این همه اخبار ضدالنقیض درباره ویروس کرونا می‌شنویم و چرا هر خبری درباره ویروس کرونا را باور می‌کنیم؟

چین پس از پنهان کاری اولیه خود درباره شیوع ویروس کرونا که نشریه نیویورک تایمز آن را افشا کرد، به طور مرتب و دقیق در حال انتشار آمار رسمی تعداد مبتلایان، قربانیان و بهبود یافته گان این بیماری است. نکته جالب این ماجرا آن است که پس از رسوایی پنهان کاری چین در خصوص ویروس کرونا، آمار‌های رسمی این کشور مورد پذیرش نهاد‌های بین المللی و یگانه آمار رسمی موجود و مقبول در جهان است.

در ایران، اما اخبار رسمی درباره ویروس کرونا، گاه و بی گاه در حال رفت و آمد در جاده تایید و تکذیب هستند. برای مثال انتشار خبر توقف پرواز‌های ایران به چین از سوی مقامات رسمی ایران، یکی از نمونه‌های اخیر در این باره است. علی کاشانی، از مسئولان شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی (ره)، در گفتگو با خبرگزاری فارس، درباره تعلیق موقت پرواز‌های مستقیم بین ایران و چین به دلیل بیماری کرونا و جلوگیری از شیوع آن به داخل کشور اظهار داشت: به دستور معاون اول رئیس‌جمهور پرواز‌های مستقیم ایران به چین و بالعکس به طور موقت تعلیق شد. خبری که خیلی زود رنگ غیر واقعی به خود گرفت و معلوم شد این پرواز‌ها با راه و روشی دیگر همچنان ادامه دارند.

در این فضا ما مانده ایم و ویروسی که در ایران به هزار شکل برای ما نمایانده شده است. از ویروس نچندان کشنده رسانه ملی گرفته تا ویروس آخر الزمانی رسانه‌های مختلف که ۶۵ میلیون نفر را خواهد کشت. در این شرایط چه چیزی را باور کنیم و چه چیزی را باور نکنیم؟

اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد در گفتگو با ایرناپلاس، معتقد است که اعتماد مردم به رسانه‌ها کاهش پیدا کرده و رسانه‌ها برد لازم را برای اطلاع رسانی ندارند. وی در این خصوص گفت: بخشی از بی‌اعتمادی مردم، به رسانه‌ها برمی‌گردد، ولی اشکال اصلی از رسانه‌ها نیست. در واقع اشکال اصلی از مسئولان است، چون مسئولان هیچ‌وقت رسانه‌ها را محرم ندانستند و آن‌ها را به عنوان مشاور امین و بخشی از راه حل ندیدند. بلکه همیشه رسانه‌ها را به عنوان عنصر مزاحم، فضول و مانع کار خودشان می‌دانستند؛ بنابراین اگر می‌بینیم اعتماد مردم به رسانه‌ها کاهش پیدا کرده و رسانه‌ها برد لازم را ندارند، به این برمی‌گردد که مسئولان، فرصت را از رسانه‌ها گرفته‌اند و زمین بازی را برای رسانه‌ها محدود کرده و اجازه نداده‌اند رسانه‌های آزاد و مستقل کارشان را انجام دهند.

بر اساس سخنان این استاد دانشگاه و کارشناس رسانه، می‌توان دریافت که در چنین شرایطی، مردم برای کسب اخبار مورد نظر خود به منابع دیگری متوسل می‌شوند که اغلب این منابع خبری، غیر رسمی هستند. چنین اخبار غیر رسمی با توجه به ضعف عملکرد اخبار رسمی و گاه بی اعتمادی به آن، به سرعت در فضای مجازی منتشر می‌شود و حتی در مواردی پایه آگاهی عمومی می‌شود.