فرارو- هیچ کس نمی‌داند تا چه روز و ساعتی در این کره خاکی زندگی می‌کند در واقع همان طور که روزی پای در این کره خاکی گذاشته ایم روزی هم باید آن را ترک کنیم، اما واقعیتی که وجود دارد این است که همه ما مرگ را از خود بسیار دور می‌بینیم به همین دلیل هم غالباً دست به تنظیم وصیت نامه نمی‌زنیم یا تنظیم آن را به تعویق می‌اندازیم، اما در کنار همه این بحث‌ها با نوشتن وصیت نامه می‌توانید از بروز مشکلات و سوءتفاهمات در میان بازماندگان جلوگیری کنید.
وصیت عقدی اسـت که به موجـب آن موصـی (وصـیت کننده) نسبت به اموال یا دارایـی خود بـرای شخـص یا اشخاصی پس از مرگ خود تعیین تکلیف می‌نماید به شخصی که وصیت می‌کند، موصی و به کسی که به نفع او وصیت تملیکی شده است موصی‌له گفته می‌شود.
در قانون امور حسبی برای وصیت نامه قابل پذیرش در دادگاه‌ها سه شکل پیش بینی شده است که عبارتند از:
۱- وصیت نامه خود نوشت
۲- وصیت نامه رسمی
۳- وصیت نامه سری
هر سندی که خارج از این سه شکل باشد به عنوان وصیت نامه پذیرفته نمی‌شود با وجود این هر گاه اشخاص ذینفع (ورثه) به وجود وصیت نامه اعتراف کنند، دادگاه آن را رد نمی‌کند. وصیت نامه باید کتبی باشد تا بتوان در دادگاه به آن استناد کرد. وصیت شفاهی پذیرفته نمی‌شود یعنی، با شهادت نمی‌توان وصیت را اثبات کرد.
شرایط صحت وصیت نامه
شرایط صحت وصیت نامه شامل شرایط مورد نیاز برای موصی (وصیت کننده) و شرایط موضوع وصیت است.
شرایط مربوط به موصی
وصیت کننده باید دارای پنج شرط باشد که عبارت از بلوغ، عقل، اختیار، رشد و عدم خودکشی است. در حقیقت وصیت کننده باید اهلیت داشته و مجاز به تصرف در اموال خود باشد بنابراین وصیت کودک، فرد دیوانه، مست و کسی که او را مجبور کرده باشند وصیت کند و محجوری که از تصرف در اموالش ممنوع است، صحیح نیست.
هرگاه فرد دست به خودکشی یا اعمالی بزند که باعث جراحت و از بین رفتن خود شود و بعد از آن وصیت کند در صورت فوت، وصیت باطل است و در صورتی که زنده بماند وصیت نافذ می‌باشد.
لازم به ذکر است که موصی می‌تواند در هر صورت از وصیت خود برگردد و وصیت دومی بعد از وصیت اول خود صادر کند در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش است و به اجرا در می‌آید.
شرایط مربوط به موضوع وصیت
اموال وصیت شده نباید بیش از یک سوم کل اموال باشد بدهی‌ها، حقوق واجب الهی همچون خمس و زکات، مظالم و کفارات از اصل مال کم می‌شود؛ اگرچه فرد به آن وصیت نکرده باشد و شامل همه مال نیز بشود.
البته موصی می‌تواند تمامی اموال و دارایی هایش را برای بعد از فوت وصیت نماید، اما این ورثه هستند که باید وصیت بیشتر از ثلث را قبول نمایند. در واقع، زمانی که متوفی بیشتر از ثلث اموال خود را وصیت کرده باشد ورثه می‌توانند این وصیت را قبول یا رد کنند که این امر برای رعایت حقوق ورثه است.
اگر تعدادی از ورثه وصیت بیشتر از ثلث را رد کنند، ولی تعدادی از ورثه آن را قبول کنند، در این صورت مقدار بیش از ثلث فقط از سهم الارث کسانی که آن را پذیرفته اند، کسر خواهد شد.
در یک تقسیم بندی کلی وصیت به دو دسته تملیکی و عهدی به شرح ذیل طبقه بندی می‌شود:
وصیت تملیکی
گاهی شخص مال یا منفعتی از مال خویش را در وصیت نامه خود برای دیگری وصیت می‌کند، که به این نوع وصیت، وصیت تملیکی می‌گویند بر این اساس اموال شخص متوفی پس از فوتش، به تملک دیگری در می‌آید.
وصیت عهدی
گاهی شخص وصیت کننده از شخصی می‌خواهد تا عملی را برایش انجام دهد مثلاً وصیت می‌کند که بعد از مرگش بعضی از اموالش را وقف کند یا بدهی‌های وی را پرداخت کند این نوع وصیت در اصطلاح حقوقی وصیت عهدی خوانده می‌شود.
کسی که مجری انجام وصیت قرار می‌گیرد در زمان زنده بودن وصیت کننده می‌تواند با این وصیت مخالفت کند و نپذیرد، اما پس از مرگ وی، مجری باید به انجام آنچه که موضوع وصیت متوفی بوده عمل کند.
همان طور که در ابتدا گفته شد در قانون امور حسبی برای وصیت نامه قابل پذیرش در دادگاه‌ها سه شکل پیش بینی شده است که عبارتند از:
۱- وصیت نامه خود نوشت
در وصیت خود نوشت، وصیت کننده باید تمام متن وصیت را به خط خود نوشته باشد تا در دادگاه اعتبار قانونی داشته باشد. به همین دلیل شخص بی‌سواد یا شخصی که به سبب فقدان بینایی، توانایی نوشتن ندارد نمی‌تواند وصیت خود نوشت تنظیم کند در نگارش چنین وصیت نامه‌ای امکان وکالت دادن به شخص دیگری وجود ندارد.
وصیت کننده حتماً باید تاریخ روز، ماه و سال را به خط خود در وصیت نامه درج کند تا چنانچه وصیت نامه‌های متعددی از او موجود بود، آخرین نسخه وصیت نامه مشخص باشد، زیرا فقط آخرین وصیت نامه وصیت کننده دارای اعتبار است.
وصیت نامه خود نوشت حتماً باید به امضاء وصیت کننده رسیده باشد مهر و اثر انگشت موصی جایگزین امضاء او نمی‌شود. تغییر‌هایی که بعد از امضاء وصیت نامه در آن داده می‌شود، در واقع وصیت نامه جدیدی است که باید مجدد امضاء شود و تاریخ در آن قید شود وگرنه اعتبار وصیت نامه خود نوشت را نخواهد داشت. امضاء وصیت نامه به طور معمول در پایان آن واقع می‌شود، ولی مانعی ندارد که امضاء در آغاز یا حتی در پاکت وصیت نامه درج شود البته مشروط بر اینکه احراز شود پاکت جزء وصیت نامه است.
وصیت نامه خود نوشت ساده‌ترین شکل وصیت نامه است و به موصی امکان می‌دهد که خود به طور پنهانی وصیت نامه اش را بنویسد و هیچ هزینه‌ای هم نپردازد. تنها خطر این است که وصیت نامه از بین برود یا در معرض تحریف قرار گیرد پس باید آن را در محلی محفوظ نگه داشت.
اعتبار وصیت نامه خود نوشت
وصیت نامه خود نوشت سند عادی است بنابراین وارثان و سایر اشخاص ذینفع می‌توانند در اصالت آن اظهار تردید کنند. یعنی می‌توانند بگویند که خط و امضاء منتسب به موصی نیست؛ در این صورت بر عهده موصی له (شخصی که به نفع او وصیت شده) است که انتساب وصیت نامه را به شخص موصی اثبات کند. در موردی که اصالت وصیت نامه محرز گردد، اما به درستی تاریخ آن اعتراض شود در این حالت کسی که ادعا دارد تاریخ وصیت نامه نادرست است و یا تحریف شده باید این موضوع را در دادگاه ثابت کند.
افرادی که وصیت نامه خودنوشت به آن‌ها سپرده شده می‌بایست بلافاصله بعد اطلاع از تاریخ فوت موصی وصیت نامه را به دادگاه محل وقوع ترکه (دارایی زمان فوت متوفی) ارائه نمایند.
۲- وصیت نامه رسمی
وصیت نامه رسمی مانند سایر اسناد رسمی خواه با موضوع اموال منقول و خواه غیرمنقول، از اعتبار سند رسمی برای اجرا برخودار می‌باشد. اجرای وصیت نامه رسمی نیازی به رضایت وراث نداشته و وراث تنها می‌توانند نسبت به جعلی بودن آن اعتراض نمایند.
تنظیم وصیت نامه رسمی، مانند تنظیم سایر اسناد رسمی در دفتر اسناد رسمی خواهد بود؛ بنابراین وصیت نامه رسمی باید در دفتر اسناد رسمی تنظیم گردد و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است و اعتبار و رسمیت آن از وصیت نامه خود نوشت و سری بیشتر است. اگر کسی وصیت خود را به صورت رسمی تنظیم کند هیچ خدشه‌ای به آن وارد نیست.
با توجه به اعتبار وصیت نامه رسمی بی سوادان و کسانی که توانایی نوشتن ندارند می‌توانند با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی برای خود وصیت نامه رسمی تنظیم کنند.
۳- وصیت نامه سری
وصیت نامه سری برخلاف وصیت خود نوشت به خط هرکسی می‌تواند باشد، اما در نهایت حتماً باید به امضاء شخص وصیت کننده برسد و طبق قانون باید به اداره ثبت محل اقامت وصیت کننده یا در مکانی که آیین‌نامه وزارت دادگستری تعیین می‌کند به امانت سپرده شود. طبق قوانین امور حسبی، شخص بی‌سواد نمی‌تواند وصیت نامه سری تنظیم کند.
لازم به ذکر است که ضرورتی ندارد وصیت نامه سری به خط موصی باشد یا تاریخ داشته باشد بلکه کافی است که به امضاء او برسد مگر اینکه موصی قدرت تکلم و حرف زدن نداشته باشد که در این صورت طبق ماده ۲۸۱ قانون امور حسبی باید تمام وصیت نامه را به خط خود بنویسد و امضاء کند و در حضور مسئول دفتر رسمی روی نوشته خود بنویسد که این برگ وصیت نامه او است در این صورت مسئول دفتر نیز باید روی پاکتی که وصیت نامه در آن است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.
امضاء موصی مهم‌ترین رکن این نوع وصیت نامه است مهر و اثر انگشت نمی‌تواند جانشین امضاء شود. طبق ماده ۷۵ قانون ثبت وصیت نامه سری باید لاک و مهر گردد و در لفافی پیچیده شود تا قابلیت امانت گذاردن را بیابد.
وصیت نامه سری در عمل کمتر دیده می‌شود، زیرا دارای تشریفات پیچیده‌ای است و عدم رعایت تشریفات تنظیم و امانت گذاردن باعث بی اعتباری وصیت نامه سری می‌شود. به همین جهت کسانی که مایلند وصیتشان پنهان بماند وصیت نامه خود نوشت را انتخاب می‌کنند و کسانی هم که می‌خواهند سند رسمی مصون از دسترسی داشته باشند، وصیت نامه رسمی را انتخاب می‌کنند.
نکاتی که باید در هنگام تنظیم وصیت نامه رعایت گردد:
۱- آنچه وصیت می‌شود باید قابلیت نقل و انتقال و معامله داشته باشد، طبق این قاعده نمی‌توان اموال عمومی و موقوفات را مورد وصیت قرار داد. همچنین وصیت کردن برای موضوعاتی مثل مواد مخدر و مشروبات الکلی باطل است، زیرا چیزی که وصیت می‌شود بایستی منفعت عقلائی، مشروع و ارزش مادی داشته باشد.
۲- وصیت کننده نمی‌تواند مال دیگری را حتی اگر با اجازه آن شخص باشد، موضوع وصیت قرار بدهد، زیرا وصیت کننده باید مالک آن چیزی باشد که وصیت می‌کند.
۳- وصیت کننده نمی‌تواند وراث را از همه ارث محروم کند؛ شخص وصیت کننده نمی‌تواند تمام اموال خود را به یک نفر بدهد یا یک یا چند نفر از وراث خود را از ارث محروم کند و اگر چنین کاری انجام دهد وصیت نامه وی فقط تا ثلث اموالش صحیح و نافذ است؛ بنابراین هر شخص تا یک سوم اموال خویش را به هر نحوی که بخواهد می‌تواند وصیت کند و پس از فوت شخص، دو سوم دیگر اموال طبق قانون ارث، میان ورثه تقسیم می‌شود.