فرارو- بامداد جمعه گذشته شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا در اقدامی ناگهانی، قیمت بنزین را افزایش داد و آن را سهمیه‌بندی کرد. طبق اعلامیه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، از بامداد جمعه ۲۴ آبان، قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومان و هر لیتر آزاد، سه هزار تومان شده است. قابل پیش بینی بود که افزایش سه برابری قیمت بنزین بسیاری از مردم عادی را نگران می‌کند. خصوصا که این تصمیم در شرایط اقتصادی سختی گرفته شد. با اعلام افزایش قیمت بنزین، تعداد قابل توجهی از شهر‌های ایران صحنه اعتراض و ناآرامی شد. امری که می‌تواند به تداوم تحریم‌های نفتی علیه ایران کمک کند.
به گزارش فرارو، سرانجام پس از چند ماه کش و قوس، دولت حسن روحانی، بنزین را گران کرد. صرفه‌جویی در بنزین و کمک مالی به ۱۸ میلیون خانوار مستمند (۶۰ میلیون نفر) به عنوان دو دلیل افزایش قیمت بنزین ذکر شده است. اما به رغم تاکید فراوان دولت بر اینکه درآمد‌های حاصل از افزایش قیمت سوخت میان ۶۰ میلیون شهروند نیازمند بازتوزیع خواهد شد، بسیاری از مردم در اعتراض به اقدام جنجالی دولت در افزایش قیمت سوخت، به خیابان‌ها ریختند و خواستار لغو تصمیم گران کردن بنزین شدند. برخی گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از این است که اعتراضات اخیر تلفات جانی داشته و به برخی اموال عمومی نیز آسیب وارد شده است.
افزایش قیمت بنزین در شرایطی اتفاق افتاد که در اثر تشدید تحریم‌های نفتی علیه ایران، دولت این کشور با کمبود منابع مالی شدیدی مواجه شده و تلاش می‌کند از راه مالیات گیری و افزایش قیمت حامل‌های انرژی برخی کمبود‌های مالی را جبران کند. این در حالی است که دو سال پیش، کشور در مسیر متفاوتی قرار داشت و اقتصاد آن با ثبات به نظر می‌رسید. رئیس‌جمهور روحانی اخیرا طی سفر به یزد سال‌های ۹۷ و ۹۸ را سخت‌ترین سال‌های بعد از انقلاب از لحاظ فشار اقتصادی دانست و گفت: «مسئولیت‌های مختلفی داشتم و آگاه هستم و حضور داشتم و قاطعانه می‌گویم هیچ زمانی حتی زمان جنگ هم اینطور نبود که کل درب‌های بانک به روی ما بسته شود و صادارت نفت ما با مشکل روبرو گردد و در بیمه و کشتی‌رانی و فلزات گرانبها و ریال مشکلاتی برای ما ایجاد کنند.»
بخوانید:
در آبان ماه، روحانی هشدار‌های قابل توجهی درباره وضعیت وخیم اقتصادی کشور بیان کرده است. وی در سفر اخیرش به کرمان باز هم به مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌های نفتی پرداخت و با اشاره به مشکلات ایران در صادرات نفت اعلام کرد: «از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون سخت‌ترین سال‌ها، این روز‌ها و ماه‌های اخیر بوده، زیرا از ابتدای انقلاب تاکنون برای فروش نفت و حرکت یک کشتی نفت‌کش اینگونه مشکل نداشتیم.»
تحریم‌های نفتی ایران از ماه مه گذشته (اردیبهشت ماه) اجرا شد. آمریکایی‌ها در این ماه کل صادرات نفت ایران را تحریم کردند و منابع مالی دولت روحانی را به شدت پایین آوردند. دولت سعی می‌کند بدون درآمد‌های نفتی و از طریق مالیات‌گیری و عوارض گمرکی، بودجه کشور را تامین کند، اما به گفته روحانی «اکنون با وجود همه تلاش‌ها تنها ۳۰ درصد درآمد مورد نیاز دولت از طریق مالیات و عوارض گمرکی به دست می‌آید.» روحانی می‌گوید بالاترین درآمد مالیاتی که برای سال آینده پیش بینی شده، ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است. این در حالی است که برای اداره کشور به ۴۵۰ هزار میلیارد تومان نیاز است.
اعتراضات دی ماه، نقطه تشدید فشار‌ها
پرسش مهم این است که چگونه ظرف دو سال شرایط کشور تا این اندازه وخیم شد؟ کارشناسان و تحلیلگران می‌گویند دلایل متعدد داخلی و خارجی برای مشکلات اقتصادی ایران وجود دارد. با این حال، نمی‌توان تاثیر سلبی تحریم‌ها، خصوصا تحریم‌های نفتی، را نادیده گرفت که پس از خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اعمال شد.
بسیاری از کارشناسان و سیاستمداران ایرانی بر این باور هستند که یکی از دلایل مهمی که کاخ سفید را به خروج از برجام ترغیب کرد، اغتشاشات دی ماه ۹۶ بود. این اغتشاشات ناگهانی و گسترده که در بعضی مناطق به خشونت کشیده شد، بسیاری از ناظران ایران را به تامل واداشت. حدود هشت ماه پس از دی ماه، یعنی زمانی که آمریکا دیگر از برجام خارج شده بود، روحانی با طرح این سوال که چه شد کشوری که در مسیر آرامی حرکت می‌کرد ناگهان فضای آن تغییر کرد، گفت: «تاریخ این تغییر ۵ دی ماه سال ۹۶ است. هر کس تاریخ دیگری بدهد، به اعتقاد من آدرس غلط به مردم داده است.» گفتنی است که اعتراضات سال ۹۶ در همین تاریخ آغاز شده بود. رئیس‌جمهور افزود: «۵ دی ماه سال ۹۶ بود که مردم ناگهان دیدند در خیابان‌ها عده‌ای شعار می‌دهند و شعار‌ها کم کم به شعار‌های هنجارشکنانه و غیرقابل قبول برای همه مردم تبدیل شد و مردم را دچار حیرت کرد. حادثه دی‌ماه، آقای ترامپ را به طمع انداخت که در اواخر دی‌ماه اعلام کند من در برجام نمی‌مانم.»
بخوانید:
البته معرفی اعتراضات دی ماه به عنوان تنها علت خروج آمریکا از برجام دور از انصاف است. چرا که ترامپ حتی قبل از پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۶، از برجام به شدت انتقاد کرده بود. با این حال، نمی‌توان تاثیر اعتراضات دی ماه را بر طراحی استراتژی جدید کاخ سفید علیه ایران انکار کرد. این اعتراضات در حالی صورت گرفت که دونالد ترامپ به تازگی در حال طراحی و تدوین سیاست جدید آمریکا در برابر ایران بود. در درون کاخ سفید (و محافل رسانه‌ای) جدال سختی میان طرفداران خروج از برجام و مخالفان در جریان بود. مخالفان خروج از برجام از انزوای آمریکا و دور شدن آن از متحدان سنتی‌اش و همچنین عدم کارآمدی تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران ابراز نگرانی می‌کردند. در مقابل، موافقان خروج از برجام، که عمدتا محافظه‌کار هستند و هدف نهایی براندازی درونی نظام ایران را دنبال می‌کنند، استدلال کردند که تحریم‌ها تاثیرات عمیقی روی اقتصاد ایران خواهد گذاشت و در نتیجه این کشور را به میز مذاکرات بازخواهند گرداند.
در بحبوحه این جدال، اعتراضات دی ماه اتفاق افتاد و به نحو چشمگیری موضع موافقان خروج از برجام را تقویت کرد. در نهایت آمریکا در هشتم ماه می ۲۰۱۸ (اردیبهشت ۹۷) از برجام خارج شد و تمام تحریم‌های خود را دوباره علیه ایران اعمال کرد. آمریکایی‌ها امیدوار بودند که تحریم‌های کشورشان موجب فروپاشی اقتصاد ایران شود. آن‌ها بار‌ها گفته اند که ایران دو راه دارد: یا با آمریکا مذاکره کند و به شروط کاخ سفید تن دهد یا اینکه با فروپاشی اقتصادی مواجه شود. برخی ناظران معتقدند که چنین سیاستی، هدف پنهان «تغییر رژیم» را دنبال می‌کند.
آمریکایی‌ها در ماه‌های گذشته خواستار مذاکره با ایران بودند. اما با شروع دوباره اعتراضات در ایران، ممکن است در مذاکره با ایران تردید کنند یا حتی اگر با ایران وارد مذاکره شوند بر شروط سختگیرانه خود اصرار کنند. افزون بر اینها، اعتراضات فعلی، ممکن است محاسبه آمریکا در خصوص احتمال فروپاشی اقتصادی ایران را تقویت کند. اعتراضات دی ماه ۹۶، آمریکایی‌ها را در خروج از برجام مصمم‌تر کرد و اعتراضات کنونی، ممکن است آمریکایی‌ها را نسبت به مذاکره با ایران مردد کند. در نتیجه، تحریم‌ها ادامه پیدا خواهد کرد.