فرارو- گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران آغاز شد. تزریق گاز به سانتریفیوژ‌های فردو یکی از مهم‌ترین اقدامات ایران در این مرحله خواهد بود. اروپایی‌ها که مدت هاست تلاش دارند ایران و آمریکا را از ادامه مسیر خود منصرف کنند به نظر می رسد دیگر چندان امیدی به گفتگو‌های دیپلماتیک ندارند. با توجه به نوع اقدامات ایران در گام چهارم ممکن است برجام رسما هم از بین برود.
به گزارش فرارو، سه شنبه چهاردهم آبان حسن روحانی اعلام کرد از فردا تزریق گاز به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ در فردو آغاز می‌شود. طبق برجام قرار بود از این سانتریفیوژ‌ها برای غنی سازی اورانیوم استفاده نشود. رئیس جمهور کشورمان در این مورد گفت: «ما حساسیت‌های طرف مقابل را می‌دانیم و همچنین می‌دانیم که ممکن است آن‌ها سروصدا کنند، اما هر وقت آن‌ها به تعهدات خود عمل کردند این گام ما قابل بازگشت خواهد بود.»
روحانی مانند گام‌های قبلی باز هم اعلام کرد که کاهش تعهدات برجامی ایران بازگشت پذیر خواهد بود و شروط ایران برای اروپایی‌ها را بیان کرد. روحانی گفت: «ما مذاکرات را ادامه می‌دهیم. البته، چون در هفته‌های اخیر به توافق نرسیدیم گام چهارم را برمی‌داریم، اما در دو ماه آینده به مذاکرات ادامه می‌دهیم و اگر همه تحریم‌ها برداشته شد و ما توانستیم نفت را بفروشیم و از سود بانک‌های خود استفاده کنیم ما هم به شرایط گذشته بازمی‌گردیم. من معتقدم ما راه درستی انتخاب کردیم و دنیا باید بداند که ملت ایران هم مقاوم است و هم اهل مذاکره.»
روز گذشته، سیزدهم آبان هم رئیس سازمان انرژی اتمی از از راه‌اندازی و گازدهی زنجیره سانتریفیوژ‌های میانی IR۶ در سایت هستهای نظنر رونمایی شد. مایا کوچیانچیک، سخنگوی اتحادیه اروپا در واکنش به این اقدام ایران گفت: «ما از اقدام ایران مطلع شده‌ایم. ما همچنان از ایران می‌خواهیم تا بدون درنگ از این گام‌های خود بازگردد و از اقدامات دیگری که میتواند منجر به تضعیف توافق هستهای شود، پرهیز کند.»
هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم در واکنش به این خبر گفت: «ایران سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌ای را راه‌اندازی کرده است که با توافق هستهای سازگار نیستند. آن‌ها در اوایل ماه سپتامبر اعلام کردند که دیگر از توفاق هستهای پیروی نمی‌کنند و به گمان ما این مسئله غیرقابل قبول است.»
برایان هوک، رئیس گروه اقدام علیه ایران در وزارت خارجه آمریکا هم مدعی شد ایران به منظور ترساندن اروپایی‌ها اقدامات هستهای خود را اتخاذ می‌کند و این امر را باج گیری هستهای خواند. هوک گفت: «اقدامات ایران در راه اندازی و گسترش سانتریفیوژ‌های جدید و پیشرفته گامی در مسیر اشتباه است.»
گام چهارم کاهش تعهدات هستهای ایران در حالی انجام می گیرد که سه رهبر اروپایی عضو برجام نسبت به خروج اروپا از برجام پس از این گام هشدار داده بودند. سوم مهرماه سال جاری بریتانیا، فرانسه و آلمان به صورت خصوصی به ایران هشدار دادند که در صورت ادامه کاهش تعهدات از سوی ایران تا ماه نوامبر از توافق هستهای خارج خواهد شد.
آنطور که گاردین گزارش داد اتحادیه اروپا اعلام کرده است اگر گام بعدی ایران «به شکل چشمگیری» تعهدات ایران را کاهش داد، مساله عدم پایبندی ایران به سازوکار رسمی حل اختلاف ارجاع خواهد شد. زمانی که سازوکار حل اختلاف در مورد توافق هستهای فعال شود، دو طرف ۳۰ روز فرصت دارند تا نقض فاحش موافقتنامه را اثبات کنند. این فرایند میتواند به بازگشت تحریم‌های بینالمللی منجر شود.
ایران در پاسخ به عدم تحقق خواسته‌هایش از اروپا تا کنون سه گام در جهت کاهش تعهدات هستهای برداشته است. ایران در گام اول در ۱۸ اردیبهشت ماه محدودیت غنی سازی و آب سنگین را برداشت. در گام دوم در ۱۶ تیر ماه سقف سطح غنی سازی برداشته شد و به گفته علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی فعلا تصمیم بر غنی سازی ۴.۲ درصد است. ایران ۱۵ شهریور ماه نیز محدودیت تحقیق و توسعه را کنار گذاشت.
صالحی روز دوشنبه، سیزدهم آبان گفت: «اقدامات دیگری انجام شده که الان زمان آن نیست و در زمان مقتضی کار‌های بزرگی که انجام شده را اطلاع رسانی خواهیم کرد.»
به نظر می‌رسد خود اروپایی‌ها هم منتظر هستند تا ببینند این اقدامات ایران دقیقا چیست و متناسب با آن واکنش نشان دهند. رسیدن به غنی سازی ۲۰ درصد، رسیدن به زمان گریز اتمی و عدم تبعیت از نظارت آژانس از جمله مواردی است که اروپایی‌ها روی آن حساس هستند.
گام چهارم کاهش تعهدات هستهای ایران توسط حسن روحانی اعلام شد
بیشتر بخوانید:
واکنش اروپا در برابر گام چهارم کاهش تعهدات هسته ای ایران
دکتر محسن جلیلوند، کارشناس مسائل بین الملل و استاد دانشگاه معتقد است اقدامات اروپا واکنشی خواهد بود و به نوع اقدام ایران بستگی دارد.
این استاد دانشگاه در مورد واکنش احتمالی اروپا به گام چهارم کاهش تعهدات هستهای ایران به فرارو گفت: اروپایی‌های دیگر امید چندانی ندارند که بتوانند نفوذ سیاسی خود را اعمال کنند. با توجه به اینکه واقعا دست آن‌ها بسته است و نتوانستند در مقابل امریکا آنقدر مقاومت کنند که از ایران حمایت کنند منتظر می‌مانند تا ببینند ایران چه اقداماتی انجام می‌دهد تا واکنش نشان دهند.
این تحلیلگر مسائل بین الملل گفت: اروپایی‌ها می‌توانند طیف وسیعی از اقدامات انجام بدهند؛ از سر طیف که هیچ کاری انجام ندهند تا انتهای طیف که از برجام خارج شوند. حالا اینکه کدام را بر گزینند پنج یا شش گزینه دارند که یکی از این گزینه‌ها خروج از برجام است. در کل اقدامات اروپا واکنشی خواهد بود و به نوع اقدام ایران بستگی دارد.
جلیلوند ادامه داد: ایران با شتاب از برجام خارج نمی‌شود، اما اروپا به احتمال قوی بحث خروج از برجام را مطرح خواهد کرد. من تصور نمی‌کنم اروپایی‌ها یکباره از برجام خارج شوند، ولی گزینه خروج را حتما در نظر خواهند داشت و احتمالا در چند گام این اقدام را انجام دهند.
این تحلیلگر مسائل بین الملل ادامه داد: برجام مدت هاست مرده است؛ نه کار می‌کند و نه کمکی می‌کند. اینکه ایران از برجام خارج نمی‌شود به این دلیل است که قطعنامه‌های سازمان ملل هنوز در مورد ایران روی "مکانیسم ماشه" قرار دارد و ایران سعی می‌کند با تثبیت این کار را انجام دهد، چون اگر به یکباره از برجام خارج شویم طبیعتا قطعنامه‌های سازمان ملل که ذیل فصل هفتم صادر شده است به طور اتوماتیک بر می‌گردد.
اهداف ایران از گام چهارم کاهش تعهدات برجامی
جلیوند در مورد هدف ایران از برداشتن گام چهارم تعهدات هستهای گفت: ایران از چند زاویه به این موضوع نگاه می‌کند. اول اینکه تحریم‌ها کم کم اثر ضربتی و فوری خود را از دست می‌دهد و اقتصاد ایران در حال عادت کردن به این وضعیت است. ایران در حال وقت کشی است تا اقتصاد کشور به وضعیت تحریمی عادت کند و بتواند خود را سرپا نگه دارد و به مرز فروپاشی نرسد.
او ادامه داد: از طرف دیگر مسائل آمریکا هم مطرح است. در ایران برخی معتقدند شاید ترامپ در دور آینده رای نیاورد و وقتی رای نیاورد طبیعتا شاید با کاندیدا‌های دیگری که ممکن است رئیس جمهور شوند می‌توان نوع دیگری تعامل کرد. از طرف دیگر برخی معتقدند ایران با این سیاست خود می‌خواهد طوری اروپا را به گوشه رینگ ببرد که بپذیرد به آمریکا فشار بیاورد.
جلیلوند در پایان گفت: البته نباید تاثیر نظرات روسیه و چین را هم لحاظ نکنیم. همچنین برخی معتقدند ایران با همین کش دادن موضوع قصد دارد وضعیت خود در خاورمیانه را تثبیت کند و با تثبیت وضعیت خود آمریکایی‌ها را وادار کند امتیازات بیشتری بدهد.
دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اروپا در مورد واکنش اروپا به گام چهارم کاهش تعهدات هستهای ایران به فرارو گفت: رهبران سه کشور اروپایی اعلام کردند اگر ایران گام بعدی را بردارد از برجام خارج می‌شوند. بنابر این آن‌ها این هشدار را به ایران داده اند. صحبت این است که ما تا به کی می‌خواهیم این گام‌ها را ادامه دهیم؟ و در انتهای این گام‌ها به دنبال تحقق چه هدفی هستیم؟
علی بیگدلی
این کارشناس مسائل بین الملل ادامه داد: اتحادیه اروپا اعلام کرده اگر ایران گام‌های بیشتری بردارد، اروپا هم از برجام خارج می‌شود هم بحث اینستکس از بین می‌رود. نهایتا به نفع آمریکا می‌شود که به دنبال همه تلاش‌هایی که کرد بتواند اتحادیه اروپا را به سمت خودش بکشاند و نتیجه این خواهد بود که به احتمال زیاد پرونده ایران به شورای امنیت خواهد رفت و به همان نقطه‌ای می‌رویم که در سال ۲۰۱۵ بودیم.
بیگدلی گفت: این نظر من است و نمی‌دانم هدف دولت چیست. آقای روحانی در سخنرانی خود گفتند ما راه دیگری غیر از این نداریم، ممکن است راه دیگری غیر از این نداشته باشیم، ولی با این راه احتمالا دنیا را علیه خود تحریک می‌کنیم، شورای امنیت ایران را تحریم می‌کند و همه کشور‌ها تبعیت می‌کنند.
این کارشناس مسائل بین الملل در پایان گفت: هنوز جزئیات اقدام چهارم مشخص نشده و اینکه برداشتن این گام‌ها قرار است ایران را به چه نقطه‌ای برساند، مبهم است. در همین حالت مبهم هم ممکن است مشکلاتی برای ما به وجود بیاورد. بر اساس گفته و رهبران سه رهبر اروپایی عضو برجام، با ادامه گام‌ها برجام از بین خواهد رفت و ایران هم دیگر تعهدی به برجام ندارد.