جنوبگان منطقه‌ای وسیع و سرشار از منابع غنی است بر همین اساس بین کشورهای مختلف رقابت تنگاتنگی برای حضور در این منطقه وجود دارد، سابقه حضور ایران نیز به حدود ۲۰ سال قبل بر می‌گردد اما بعد از آن دیگر اعزامی صورت نگرفت؛ کشورمان در صدد ایجاد پایگاهی تحقیقاتی در آنجاست اما با توجه به شرایط کنونی اقتصادی این امر میسر نیست اما تلاش برای حضور در پایگاه تحقیقاتی کشورهای دیگر و همکاری با آنها ادامه دارد.
به گزارش ایرنا، منطقه جنوبگان یا قطب جنوب سرزمینی غنی از مواد معدنی است که کشورها برای حضور در آن با هم به رقابت می‌پردازند، اکنون حدود ۳۰ کشور در قطب جنوب ایستگاه تحقیقاتی دارند در حالی که از آخرین حضور محققان ایرانی در آن منطقه با هدف پژوهش‌های علمی حدود ۲۰ سال می‌گذرد.
شاید با شنیدن جنوبگان کوهی از یخ و برف به ذهن برسد در حالی که منطقه‌ای وسیعی بین اروپا و آفریقا است و دانشمندان معتقدند منابع گسترده و غنی مختلفی از قبیل نقره، مس، طلا، نیکل، پلاتین، سنگ آهن، کروم، کبالت، مولیبدن، روی، سرب منگنز، تیتانیوم، نیکل و اورانیوم در آن وفور یافت می‌شود از این رو همواره مورد توجه کشورهای دیگر بوده تا با احداث پایگاهی در آن بتوانند در آینده از منابع موجود در آن بهره ببرند از این رو رقابت تنگاتنگی میان کشورها وجود داد.
قاره جنوبگان با وسعت ۱۴ میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع، بیش از هشت و نیم برابر مساحت ایران و پنجمین قاره از لحاظ وسعت و بزرگی است به طوری که ۱۰ درصد خشکی‌های جهان را به خود اختصاص داده است و اکنون حدود ۳۰ کشور از جمله آمریکا، روسیه، شیلی، فرانسه، آرژانتین، هند، پاکستان و برزیل در جنوبگان ایستگاه تحقیقاتی دارند که روسیه با ۱۰ ایستگاه بیشترین ایستگاه را داراست و ایستگاه امریکا نیز از حد یک ایستگاه فراتر رفته و در واقع یک مجتمع تحقیقاتی است.
موضوع جنوبگان و لزوم حضور ایران در آن منطقه حدود سال ۹۰ - ۹۱ در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی مطرح شد البته قبل از آن هم پژوهشگاه در حوزه جنوبگان فعالیت‌های تحقیقاتی داشته است. سال ۱۳۷۸ یک محقق ایرانی از این پژوهشگاه در یک دوره چند ماهه به همراه محققان روسی و هندی به جنوبگان اعزام شد اما بعد از آن دیگر اعزامی صورت نگرفت درصورتی که با توجه به اهمیت موضوع و پیشرفت ایران در عرصه علوم دریایی حضور محققان ایرانی در جنوبگان الزامی است که البته بنا به گفته بهروز ابطحی رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، حضور ایران در جنوبگان نیازمند تامین اعتبار بین ۳۵ تا ۱۰۰ میلیون دلار است چون از نظر علمی و توان تحقیقاتی مشکل و کمبودی نداریم.
وی در گفت و گویی به اعزام محقق ایرانی در سال ۱۳۷۸ به جنوبگان اشاره کرد و افزود: ایران از نظر حضور در جنوبگان سابقه‌ای طولانی دارد اما هدف ما ایجاد پایگاهی تحقیقاتی در این منطقه است و دولت نیز به اهمیت این موضوع پی برده اما مساله اصلی تامین اعتبار برای ایجاد آن است که در شرایط فعلی اقتصادی کشور به نظر امکان‌پذیر نیست.
ابطحی اظهار داشت: دو نوع پایگاه وجود دارد؛ یکی دائمی که برای احداث به حدود ۱۰۰ میلیون دلار و دیگری فصلی به ۳۵ تا ۴۰ میلیون دلار اعتبار نیاز دارد که اکنون هیچ کدام برای کشور مقدور نیست اما اعزام محقق به جنوبگان با کمک کشورهای دیگر جزو برنامه‌های پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی است که بر اساس آن بتوانند از پایگاه کشورهای دیگر استفاده کنند البته این کار هم نیازمند سرمایه‌گذاری است در واقع باید هزینه اعزام و سفر و همچنین هزینه‌ای به عنوان پشتیبانی به کشور پذیرنده تامین و پرداخت شود.
رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اظهار داشت: با تمام اینها با برخی کشورها از جمله هند برای حضور محقق ایرانی در پایگاه تحقیقاتی آنها مذاکره کردیم و آنها نیز پذیرفتند بنابراین در صورت تامین اعتبار، برای اعزام آمادگی داریم، البته بارها اعلام کرده‌ایم آمادگی داریم با یک پنجم اعتباری که کشورهای دیگر محقق اعزام می‌کنند، این کار را انجام دهیم اما به شرطی که همان مقدار بودجه هم در اختیار ما قرار گیرد.
وی در پاسخ به اینکه کشورها منعی برای حضور محققان ایرانی در پایگاه‌های تحقیقاتی خود ندارند، گفت: فعالیت این پایگاه‌ها علمی و صلح‌آمیز است و تحقیقات در راستای حفظ محیط زیست و گسترش دانش بشری انجام می‌شود بنابراین برای حضور در پایگاه‌های کشورهای دیگر مشکلی وجود ندارد.
ابطحی تاکید کرد: با توجه به پیشرفت‌های ایران در زمینه علوم دریایی و پی بردن به اهمیت و لزوم حضور در جنوبگان، سعی می‌کنیم رابطه خود را با آن بخش حفظ کنیم از این رو در حال انجام یک سری تحقیقات و مطالعات از راه دور و با کمک تصاویر ماهواره‌ای در جنوبگان هستیم که موضوع اکولوژیک پنگوئن‌ها در قطب یکی از این برنامه‌های تحقیقاتی است که در حال انجام آن هستیم. نتایج برخی مطالعات در مقالات علمی معتبر چاپ شده و فعلا روی موضوعاتی تمرکز کرده‌ایم که نیاز به آزمایشگاه و اعزام محقق ندارد.
وی یادآور شد: ایران از سه سال گذشته عضو رسمی کمیته علمی بین المللی جنوبگان (SCAR) شده و جزو ۴۲ کشوری است که می‌تواند در مورد تحقیقات در جنوبگان نظر بدهد و در آن مشارکت داشته باشد.
بر اساس پیمان جنوبگان، جنوبگان تنها منطقه برای تحقیقات علمی است که هر گونه فعالیت نظامی و ادعای مالکیت در آن ممنوع است. این پیمان که دفتر آن از سپتامبر سال ۲۰۰۴ در بوئنوس آیرس آرژانتین قرار دارد، نخستین پیمان کنترل تسلیحات در زمان جنگ سرد است و سال ۱۹۵۹ و به دنبال ادعای مالکیت آرژانتین بر جنوبگان شکل گرفت. در واقع قدرت‌های بزرگ مانند ایالات متحده آمریکا، شوروی سابق و انگلستان تصمیم گرفتند که با ایجاد معاهده‌ای مانع سلطه کشورها بر جنوبگان شوند.
رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: در راستای رسیدن به اهداف کمیته علمی تحقیقات جنوبگان و توسعه همکاری‌های بین‌المللی در زمینه علوم جنوبگان، مرکز ملی تحقیقات جنوبگان (NCAR) با هدف هماهنگ‌سازی تمامی فعالیت‌های مرتبط با جنوبگان در کشور در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، راه‌اندازی شد که در تلاش برای جذب دانشمندان و مهندسان جوان علاقه‌مند در رشته‌های گوناگون برای پرورش یک نسل جدید و فعال از دانشمندان مرتبط با قطب و همچنین جلب توجه عموم مردم و دولتمردان به این مقوله علمی و تحقیقاتی است.
ابطحی با تاکید بر لزوم حضور محققان ایرانی در جنوبگان گفت: جنوبگان منطقه‌ای بسیار وسیع و سرشار از منابع غنی است بنابراین برای حضور در آن منطقه نباید از کشورهای دیگر عقب بمانیم، مقامات ارشد کشور نیز به اهمیت این موضوع پی برده‌اند و با کلیت آن موافق هستند اما برای اجرا و اعزام نیاز به اعتبار داریم.