ماجرایی پرسروصدا پذیرش داوطلبان کنکور سراسری با سهمیه در دهه گذشته بار‌ها دستخوش تغییر شد و امسال بیش از گذشته، صدای اعتراض داوطلبان را بلند کرد؛ پذیرش در کنکور سراسری با کمک‌گرفتن از سهمیه. اما تاکنون اطلاعات موثقی از میزان پذیرش این داوطلبان منتشر نشده و هرچه پیش از این گفته شده، حدس و گمان یا اطلاعاتی نزدیک به آمار واقعی بوده است. حالا برای نخستین‌بار آمار دقیقی از میزان این سهمیه‌ها و تعداد داوطلبان پذیرفته‌شده در ۵سال گذشته؛ از سال ۹۳ تا ۹۷، به تفکیک هر سهمیه را منتشر می‌کند.
به گزارش شهروندآنلاین، در این مدت و در سکوت کامل، امتیازی برای گروه خاص در جریان بود که دست‌کمی از برخی سهیمه‌های معروف نداشت و حتی در برخی سال‌ها زمینه تغییر رشته یا تغییر دانشگاه تعداد زیادی از داوطلبان را فراهم کرد؛ تسهیلاتی خاص که ویژه فرزندان و خانواده اعضای هیأت‌علمی دانشگاه‌هاست.
آمار‌های مستند نشان می‌دهند که در سال‌های ۹۳ تا ۹۵، ۷هزارو ۱۹۴ دانشجو با سهمیه خانواده هیأت‌علمی انتقالی یا تغییر رشته داده‌اند و این درحالی است که درهمین ۵سال تنها یک‌هزارو ۳۵۸نفر با سهمیه خانواده شهدا وارد دانشگاه‌ها شدند. حالا سوال اینجاست که مبنای سهمیه‌های کنکور سراسری چیست و این امتیاز‌ها سالانه چه تعداد داوطلب را به صندلی‌های آموزش عالی ایران می‌رساند؟
منبع تصمیم‌گیری سهمیه‌ها
منبع اصلی تعیین یا تغییر سهمیه‌ها در ایران مجلس شورای اسلامی است، هرچند که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در برخی موارد حق تصمیم‌گیری دارد. آن‌چه این‌روز‌ها به نام سهمیه‌های ایثارگران، رزمندگان، شهدا و… نامیده می‌شود، نتیجه تصمیم نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی است که از اوایل انقلاب تاکنون درجریان است؛ هرچند که در این سال‌ها بار‌ها دستخوش تغییرات اساسی شده و در آخرین مورد، برنامه ۵ساله ششم توسعه، سهمیه‌ها را زیرورو کرده است.
علاوه براین، سهمیه ویژه خانواده اعضای هیأت‌علمی هم داستان مفصلی دارد که شهروندآنلاین پیش از این و در گزارشی با عنوان «امتیاز ویژه برای استادزاده‌ها» ماجرای آن را منتشر کرده است. این داستان به‌طور خلاصه به تصمیم شورای‌عالی انقلاب فرهنگی برمی‌گردد که می‌گوید: «فرزندان اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها درصورت کسب نمره‌ای برابر ۹۰درصد نمره آخرین فرد قبول‌شده می‌توانند به دانشگاه محل تدریس پدر یا مادر خود انتقال پیدا کنند و اگر ۹۲.۵درصد امتیاز آخرین فرد قبولی یک رشته را هم کسب کرده باشند، امکان تغییر رشته برای آن‌ها وجود خواهد داشت.»
این دستورالعمل مصوبه جلسه ۷۳۵ تاریخ ۲۵/۴/۹۲ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است که البته دیوان عدالت اداری تا به حال چندین‌بار این مصوبه را باطل کرده، ولی دوباره به تصویب رسیده است. ریشه ورود دیوان عدالت اداری کشور به این ماجرا هم به شکایت سال ۸۳ فردی به نام «احمد سلامی» برمی‌گردد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم انتظامی می‌خواست زمینه تغییر رشته فرزندانش از دامپزشکی به پزشکی را فراهم کند، اما مسئولان در جواب او گفته بودند که قانون تغییر رشته مختص گروهی مشخص از اعضای هیأت علمی است و امکان تغییر رشته فرزند شما وجود ندارد.
سلامی، اما فرزند خود را پزشک می‌خواست و به همین دلیل با در دست‌داشتن شکایتی عازم دیوان عدالت اداری شد. او در بخشی از شکواییه خود نوشته بود: «اینجانب عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم انتظامی ممیزشده از طریق وزارت علوم و تحقیقات و فناوری هستم.
در این راستا فرزندم در کنکور سراسری سال ٨٢ با توجه به رتبه در رشته دامپزشکی کلیه دانشگاه‌ها مورد پذیرش می‌تواند باشد و با درنظرگرفتن عضویت اینجانب در هیأت‌علمی دانشگاه فرزندم می‌تواند در رشته پزشکی ادامه تحصیل دهد لکن سازمان سنجش کشور از اعطای این تسهیلات با استناد به دستورالعمل مورد شکایت خودداری می‌نماید.»
ماجرا و نظر دیوان البته براساس میل او پیش نرفت و دیوان عدالت کلیت این قانون را تبعیض‌آمیز دانست: «جواز تغییر محل تحصیل و رشته تحصیل فرزندان اعضای هیأت‌علمی دانشگاه‌ها به واسطه ایجاد تبعیض ناروا و آشکار بین نامبردگان و سایر دانشجویان خلاف قانون و خارج از حدود و اختیارات مربوط تشخیص داده می‌شود و مستندا به قسمت دوم ماده ٢٥ قانون دیوان عدالت اداری ابطال می‌شود.»
سلامی و اعضای هیأت علمی دانشگاه بازنده این شکایت شدند، اما این حکم به معنای پایان سهمیه اختصاصی فرزندان مدرسان رسمی دانشگاه‌های ایران نبود و این قانون همچنان به قوت خود باقی است؛ چراکه پس از چنین حکم ابطالی هیأت دولت بار دیگر سهمیه فرزندان هیأت‌علمی‌ها را تصویب کرد.
سالانه چندنفر از تسهیلات خانواده هیأت‌علمی استفاده می‌کنند؟
مرداد امسال بود که وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در پاسخ به پرسشی درباره امتیاز فرزندان اعضای هیأت‌علمی، این سهمیه را «حداقل کمک به فرزندان اعضای هیأت علمی» دانست و آن را تصمیم شورای‌عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرد. «منصور غلامی» در این‌باره گفت: «این مسأله چندین‌سال است که اجرا می‌شود.
مصوبه مورد نظر به این صورت است که فرزندان اعضای هیأت‌علمی دانشگاه‌ها در هر دانشگاهی که قبول شده‌اند، می‌توانند به محل خدمت پدر و مادر خود که اعضای هیأت‌علمی آن دانشگاه هستند، بیایند. در میان افرادی که از این امتیاز استفاده می‌کنند، تعداد کمی تغییر رشته داشته‌اند.»
وزیر علوم تعداد مشمولان این سهمیه را هم در سال ۹۷ حدود یک‌هزارو ۵۰۰نفر اعلام کرد: «سال گذشته ۱۵۰۰ دانشجو از این امتیاز استفاده کردند که اغلب از استانی به استان دیگر جابه‌جا شده و ۶۰۰نفر نیز از این ۱۵۰۰نفر تغییر رشته داشته‌اند.»
براساس اطلاعاتی که سازمان سنجش آموزش کشور در اختیار شهروندآنلاین قرار داده، گفته‌های غلامی درباره مشمولان این مصوبه در سال گذشته، به واقعیت نزدیک است.
این اطلاعات نشان می‌دهد که سالانه حدود ۱۴۰۰نفر از این امتیاز برای تغییر رشته یا دانشگاه خود استفاده می‌کنند. علاوه براین، در دوره ۵ساله ۹۳ تا ۹۷، ۷هزار و ۱۹۴ دانشجوی دانشگاه‌های ایران به دلیل عضویت پدر یا مادر خود در هیأت‌علمی دانشگاه، تغییر رشته یا تغییر دانشگاه داده‌اند. در ایران حدود ۸۰هزار عضو هیأت‌علمی وجود دارد که فرزندان و همسران آن‌ها می‌توانند از امتیاز این مصوبه استفاده کنند.
علاوه براین، تسهیلات مربوط به خانواده اعضای هیأت‌علمی به همین یک مورد خلاصه نمی‌شود و در سال‌های گذشته هیأت‌امنای دانشگاه‌های مختلف، بار‌ها مصوباتی برای تخفیف شهریه برای فرزندان و همسران اعضای هیأت‌علمی داشته‌اند که دیوان عدالت اداری دست‌کم تاکنون دوبار مصوبه‌های این هیأت‌امنا‌ها در دانشگاه‌های مهم ایران مانند تهران و صنعتی شریف را باطل کرده و آن را در تعارض با عدالت آموزشی دانسته است.
تغییرات ۵ساله در پذیرش سهمیه‌ای
آن‌چه سهمیه‌ها را در دوسال گذشته به صدر اخبار نشانده و زمینه‌ساز فشار روانی برای بسیاری از داوطلبان کنکور سراسری شده است، تصمیمات جدید در برنامه ۵ساله ششم توسعه است که در ماده‌ای از آن تغییراتی در سهمیه ایثارگران ایجاد شده؛ ماده‌ای که حتی باعث شده امسال و در کنکور کارشناسی ارشد، تعدادی از داوطلبان تک‌رقمی از انتخاب‌های اول خود بازبمانند و حتی رتبه سه گروه بینایی‌سنجی در هیچ دانشگاهی قبول نشود.
در برنامه ۵ ساله توسعه، نمایندگان مجلس در ماده ۹۰ نوشتند که باید سهمیه‌ای برای ایثارگران بالای ۲۵درصد و زیر ۲۵ درصد لحاظ شود: «سهمیه ورود با ۵درصد، سهمیه اختصاصی برای جانبازان زیر ۲۵درصد، همسران و فرزندان جانبازان زیر ۲۵درصد و همسران و فرزندان رزمندگان با حداقل ۶ماه حضور داوطلبانه در جبهه به ۳۰درصد افزایش یابد.»
در ادامه این ماده تبصره‌ای هم آمده که تا اندازه‌ای نحوه اجرای این ماده را توضیح می‌دهد: «درصورتی که سهمیه ۲۵درصد ایثارگران (مشمولین ماده (۷۰) قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران و اصلاح بعدی آن) تکمیل نشود و ۵درصد سهمیه اختصاصی جانبازان زیر ۲۵درصد و همسران و فرزندان جانبازان زیر ۲۵درصد و فرزندان و همسران رزمندگان با حداقل ۶ماه حضور داوطلبانه در جبهه، پاسخگوی متقاضیان واجدالشرایط نباشد، دولت مکلف است مانده ظرفیت خالی ۲۵ درصد ایثارگران را مازاد بر ۵درصد مذکور به مشمولان این سهمیه اختصاص دهد.»
این تبصره می‌گوید که اگر سهمیه ۲۵ درصدی ایثارگران بالای ۲۵درصد تکمیل نشد که معمولا تکمیل نمی‌شود، سهمیه نه به داوطلبان آزاد بلکه به ایثارگران و جانبازان زیر ۲۵ درصد برسد که البته این گروه یک سهمیه ۵درصدی از ظرفیت‌های دانشگاه را هم دارند.
مشمول سهمیه هیأت علمی کسی است که به هر دلیلی پدر و مادرش عضو هیأت علمی دانشگاه است، ممکن است معدلش هم ۱۰ و جزو تنبل‌ترین دانشجویان باشد. آن‌ها می‌روند آن طرف مرز و با پول و رابطه به هر روشی، به ثبت‌نام در رشته مرغوب اقدام می‌کنند و بعدش می‌خواهند دانشجوی داخل کشور شوند و از رانت سهمیه هیأت علمی استفاده کنند و در دانشگاه‌های کشور ادامه تحصیل دهند. تا به امروز یک نفر در کشور به این موضوع نپرداخته این‌هایی که از سهمیه هیأت علمی وارد دانشگاه‌های کشور می‌شوند، از چه سطح علمی برخوردارند؟ بعد می‌گویند سهمیه شاهد!
این ماده و تبصره‌های آن، پایه تصمیم‌گیری سازمان سنجش آموزش ایران است که حالا این سازمان در نامه‌ای و در پاسخ به شهروندآنلاین روند این تغییرات در ۵ سال گذشته را به این صورت توضیح می‌دهد که «در سال ۱۳۹۳ برای نخستین بار «قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران» اجرا شد و ایثارگران شامل همسر و فرزندان شهدا، آزادگان و همسر و فرزندان آنان، جانبازان، همسر و فرزندان جانبازان با جانبازی ۲۵ درصد به بالا جزو سهمیه ایثارگران محسوب شدند.
طبق این قانون، ظرفیت اختصاصی به این داوطلبان ایثارگر ۲۰ درصد از ظرفیت هر کدرشته محل بود و حدنصاب نمره این داوطلبان ۸۰ درصد نمره گزینش آزاد برای تمامی رشته‌های تحت پوشش وزارت بهداشت (رشته‌هایی که در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی ارایه می‌شوند) و ۷۰درصد نمره گزینش آزاد برای سایر رشته‌ها بود.»
براساس توضیحات سازمان سنجش به شهروندآنلاین در سال ۹۴ البته شرایط دچار تغییر می‌شود: «در سال ۱۳۹۴ ماده ۴۷ قانون «الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) درخصوص اصلاحیه ماده ۷۰ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران» مصوبه مورخ ۴/۱۲/۱۳۹۳ مجلس محترم شورای اسلامی اجرا شد.
براساس این قانون، سهمیه ایثارگران از ۲۰ درصد به ۲۵ درصد افزایش یافت و حدنصاب نمره برای داوطلبان ایثارگر در تمامی رشته محل‌ها ۷۰ درصد نمره گزینش آزاد تعیین شد.» نحوه گزینش در سال ۹۵، مانند سال ۹۴ بود تا نوبت به تغییرات اساسی در سال ۹۶ برسد.
در این سال برنامه ششم به مرحله اجرایی رسید که سازمان سنجش روند این تغییرات را به این صورت توضیح می‌دهد: «در سال ۱۳۹۶، با توجه به تصویب ماده۹۰ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۰-۱۳۹۶) مصوب ۱۴/۱۲/۱۳۹۵ مجلس محترم شورای اسلامی علاوه بر سهمیه ۲۵درصد اجتماعی به داوطلبان ایثارگر شامل همسر و فرزندان شهدا، آزادگان و همسر و فرزندان آنان، جانبازان ۲۵درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان، طبق این قانون، ۵درصد از ظرفیت هر کدرشته محل به داوطلبان ایثارگر شامل جانبازان زیر ۲۵درصد و همسران و فرزندان آنان، همسران و فرزندان رزمندگان با حداقل ۶ ماه حضور داوطلبانه در جبهه با حدنصاب ۷۰درصد نمره گزینش آزاد اختصاص یافت.
همچنین طبق تبصره بند الف. ماده ۹۰ قانون فوق، خالی‌مانده ظرفیت ایثارگران ۲۵درصد ظرفیت به این دسته از داوطلبان ایثارگر اختصاص داده شد. درحالی که در سنوات قبل خالی‌مانده ظرفیت ایثارگران به سایر داوطلبان اختصاص می‌یافت.» سال‌های ۹۷ و ۹۸ هم مشابه همین روند اجرا شد که حالا نتایج این تغییرات و تعداد پذیرفته‌شدگان هر سهمیه در اطلاعات پیش‌رو و براساس آماری مستند نمایان می‌شود.
عضو کمیسیون بهداشت و درمان: سهمیه دورمانده از چشم رسانه‌ها، امتیاز فرزندان هیأت‌علمی است
«محمدحسین قربانی»، عضو کمیسیون البته دیدگاه متفاوتی نسبت به بعضی نمایندگان و مدیران ارشد در حوزه آموزش عالی دارد. او درباره سهمیه‌ها به شهروندآنلاین می‌گوید: «آمار‌هایی که آقایان می‌دهند، درست نیست، همان قانونی که هست، شاید کمتر از ۵ درصد از این سهمیه‌ها استفاده می‌کنند.
این‌طور نیست که این داوطلبان بی‌سواد باشند، افرادی که از این سهمیه‌ها استفاده می‌کنند، باید ۸۰ درصد آخرین قبولی را بزنند، این‌طور نیست که آدم سهمیه‌ای بی‌سواد باشد، دوم اینکه، ما سهمیه‌ای برای مناطق محروم گذاشتیم. این ۳۰ درصد مازاد بر ظرفیت دانشگاه‌هاست.
این‌ها افرادی هستند که بیشتر در رشته‌های تخصصی بروند و سه برابر زمان تحصیل در مناطق محروم خدمت‌کنند، حق جابه‌جایی و حق ادامه تحصیل هم ندارند. آن‌ها باید در مناطقی که تعهد کردند، حداقل ۱۲ سال بمانند و خدمت کنند.»
او دراین‌باره ادامه می‌دهد: «شاید امروز که بعضی عزیزان موضوعاتی را مطرح می‌کنند و از چشم رسانه‌ها دور مانده، سهمیه هیأت علمی‌ها باشد؛ موضوعی که به آن پرداخته نشده است.
مشمول سهمیه هیأت علمی کسی است که به هر دلیلی پدر و مادرش عضو هیأت علمی دانشگاه است، ممکن است معدلش هم ۱۰ و جزو تنبل‌ترین دانشجویان باشد. آن‌ها می‌روند آن طرف مرز و با پول و رابطه به هر روشی، به ثبت‌نام در رشته مرغوب اقدام می‌کنند و بعدش می‌خواهند دانشجوی داخل کشور شوند و از رانت سهمیه هیأت علمی استفاده کنند و در دانشگاه‌های کشور ادامه تحصیل دهند.
تا به امروز یک نفر در کشور به این موضوع نپرداخته این‌هایی که از سهمیه هیأت علمی وارد دانشگاه‌های کشور می‌شوند، از چه سطح علمی برخوردارند؟
بعد می‌گویند سهمیه شاهد! در حالی که این افراد تنها ۵ درصد هستند و باید ۸۰ درصد نمره قبولی آخرین نفر را هم به دست آورند. سواد بچه‌های سهمیه‌ای با سواد بچه‌های هیأت علمی‌ها قابل قیاس نیست، ما الان بچه‌های سهمیه‌ای داریم که نمره عالی گرفته‌اند و در رشته‌های تخصصی هم درس می‌خوانند.»
لاریجانی، معاون آموزشی وزیر بهداشت: تنها مجلس می‌تواند سهمیه‌ها را لغو کند
باقر لاریجانی اطلاعات آماری ۵ سال گذشته نشان می‌دهد که در این سال‌ها بسیاری از داطلبان با کمک‌گرفتن از سهیه به صندلی دانشگاه‌ها رسیدند که البته این رقابت در رشته‌های مهم شدیدتر هم هست و در بسیاری از رشته‌های پرطرفدار شانس چندانی برای دواطبان بدون‌سهمیه وجود ندارد.
همین دیروز «بشیر خالقی» عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با انتقاد از قانون سهمیه اعضای هیأت علمی گفت که «بر اساس اطلاعات رسیده در سال گذشته حدود ۷۰ درصد از دانشجویان دندانپزشکی با سهمیه در دانشگاه‌ها پذیرفته شده‌اند.»
دراین‌باره «محمدباقر لاریجانی» معاون آموزشی وزیر بهداشت به «شهروند» می‌گوید: «۲۵ درصد سهمیه‌های پزشکی برای ایثارگان و جانبازان و … بود که ۵ درصد برای خانواده‌های این افراد به آن اضافه شد و به ۳۰ درصد رسید. ۷۰ درصد بقیه سهمیه‌ها آزاد است. از این ۷۰ درصد، ۳۰ درصد بومی گرفته می‌شود، یعنی اگر افراد در مناطق مختلف شایستگی داشته باشند، انتخاب می‌شوند. مابقی هم کاملا آزاد هستند.»
او می‌گوید که تنها مجلس می‌تواند تغییری در این شرایط ایجاد کند: «به هر حال آن سهمیه‌ای که اضافه شد، مصوبه مجلس است و تنها جایی که می‌تواند آن را لغو کند، خود مجلس است و شورای عالی انقلاب فرهنگی هم نمی‌تواند به آن ورود پیدا کند، تنها مرجع تصمیم گیری خود مجلس است. ما فکر می‌کنیم با توجه به شرایط پزشکی که شرایط سختی است، باید فردی که بتواند تحصیلات را ادامه دهد وارد این رشته شود، برداشت ما این است که اگر کسی بیاید و نتواند ادامه دهد، به خودش هم آسیب می‌زند.»