تهران تلاش می‌کند وارد فاز جدیدی از مبادلات پولی شود، مبادلاتی که دلار کمترین نقش آفرینی را در آن دارد. در حالی که اروپا همچنان نسبت به فعالیت کانال اینستکس وعده می‌دهد، طی هفته جاری سه کشور ایران، روسیه و ترکیه توافق کردند که کانال مالی جدید را برای مبادلات پولی راه‌اندازی کنند، با راه‌اندازی این کانال، دسترسی ایران به منابع ارزی آسان‌تر و نوسانات بازار ارز به واسطه تقاضا‌های تجاری محدود می‌شود.
چرخش از اینستکس
بعد از قطع ارتباط مالی ایران با سوئیفت، ناامیدی از اینستکس و سایر وعده‌هایی که اروپایی‌ها برای ارتباطات بانکی با ایران دادند، قرار است ارزهای منطقه‌ای جای دلار را بگیرد و به این واسطه اثرات تحریم کاهش و راه‌هایی که به روی کشورمان بسته شده، باز شود. ایجاد سامانه ارتباطات مالی بین بانکی ایران، روسیه و ترکیه یکی از راه‌های کنار گذاشتن دلار در اقتصاد سه کشور است. مقامات روسیه و ترکیه مذاکرات فوری جهت پیوستن بانک‌های ترکیه به سیستم پرداخت موازی سوئیفت روسیه را آغاز کرده‌اند. پیمان اوراسیا هم یکی دیگر از راه‌های فاصله گرفتن از دلار است. ۲۰ خرداد بود که نمایندگان مجلس با لایحه موافقنامه موقت تشکیل مناطق آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشور‌های عضو موافقت کردند، مجلس روسیه هم این پیمان را پذیرفت، حال ایران می‌تواند با کشور‌های روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان وارد تجارت بدون تحریم شود. در این نوع از تجارت کشور‌ها با پول ملی خود می‌توانند با یکدیگر مبادله داشته باشند.
روسیه هم مخالف سوئیفت است
کشوری که اقتصاد آن با ایران بیشتر گره خورده، روسیه است. روسیه خریدار نفت ایران که در بُعد اقتصادی با تحریم‌های محدودی از سوی امریکا روبه‌رو شده خواهان مبادلات بیشتر با ایران است، لذا فاصله گرفتن از سوئیفت (فراگیرترین سامانه ارتباطات مالی بین بانکی است) هم برای این کشور خبر خوبی محسوب می‌شود.
تغییر روابط با ترکیه
ترکیه هم قرار است روابط اقتصادی خود را با ایران تغییر دهد. هدفگذاری دو کشور رسیدن به تجارت ۳۰ میلیارد دلاری است. از این‌رو لیر و ریال مبنای تجارت طرفین قرار خواهد گرفت. البته از سال‌های پیش قرار بود ایران و ترکیه به این سمت حرکت کنند، ولی برخی دست‌انداز‌ها مانع این اتفاق می‌شد. اما در سفر اخیر محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری به آنکارا بنا شده روابط دو کشور پررنگ‌تر شود. حرکت به سمت کشور‌های منطقه، ورود به پیمان اوراسیا و شروع مذاکرات جدی با چین برای توسعه همکاری‌ها نشان می‌دهد که فصل جدیدی از همکاری‌ها آغاز شده است. از مدت‌ها پیش کارشناسان داخلی و خارجی هشدار یکه‌تازی دلار را داده بودند و خیلی از کشور‌ها به این نتیجه رسیده بودند که دلار نباید محور اصلی قرار گیرد. حتی اروپایی‌ها هم بر این امر اصرار دارند که پایه اقتصاد نباید تنها روی دلار باشد. با تمام این گفته‌ها از خاورمیانه کنار گذاشتن دلار آغاز شده است.
خوشحالیم بدون سوئیفت ارتباط داریم
در همین حال، روز گذشته حسن روحانی رئیس جمهوری در جلسه هیأت دولت گفت که «امروز خوشحالیم روابط بانکی ایران با برخی کشور‌ها بدون استفاده از سوئیفت انجام می‌شود؛ زمانی غربی‌ها تصور می‌کردند بانک و روابط بانکی به معنای سوئیفت است و اگر زمانی کشوری را از این محروم کنند، روابط و تسهیلات بانکی برای آن‌ها از بین خواهد رفت، اما امروز جایگزین سوئیفت پیدا شده و روابط ما با روسیه و ترکیه و در آینده با کشور‌های اوراسیا و دیگر کشور‌ها می‌توانیم از این طریق، همکاری‌ها را تقویت کنیم.» وی خاطر نشان کرد: «برقراری روابط تجاری و اقتصادی با استفاده از پول ملی با ترکیه و روسیه و دیگر کشور‌ها مانند عراق می‌تواند بسیاری از مشکلات را در توسعه مناسبات از میان بردارد.»
اثرات حذف دلار
اما سؤال اصلی این است که فاصله گرفتن از دلار چه تأثیری در مبادلات تجاری ایران دارد و اثرات این تصمیم بر بازار ارزی کشور چگونه است؟ مهم‌ترین نکته‌ای که ارتباطات مالی منطقه‌ای فراهم می‌کند، تسهیل در صادرات و واردات کشور است. اکنون تجار برای جابه‌جایی ارز با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند و این امر هزینه‌های آن‌ها را حداقل ۵ تا ۱۰ درصد افزایش داده است؛ بنابراین برای آنکه مشکل جابه‌جایی دلار حل شود تجارت با کشور‌های منطقه که بازار ۴۰۰ میلیون نفری را در اختیار ایران قرار می‌دهد بسیار با ارزش است.
کنترل تقاضای ارز در بازار
نکته دیگری که می‌توان به آن پرداخت، کنترل تقاضای ارز است. اگر فعالان اقتصادی بتوانند با سایر ارز‌ها مبادلات خود را انجام دهند، بخشی از نیاز ارزی از بازار و البته سامانه نیما برداشته می‌شود و این امر در نهایت منجر به کاهش قیمت ارز در بازار خواهد شد. این امر می‌تواند خبر پایان سفته بازی در کشور هم باشد.
پررنگ شدن روابط ایران و همسایگان
مزیت دیگر در فاصله گرفتن از دلار، پررنگ شدن روابط ایران با کشور‌های همسایه است. سال‌های متمادی است که کارشناسان اقتصادی می‌گویند بازار کشور‌های همسایه بکر است و تولید صادرات‌گرا بهترین راه حل برای رونق اقتصادی است، اما درآمد‌های نفتی هیچ زمان اجازه نداد که این مهم محقق شود، حال به نظر می‌رسد با تجارت از طریق پول ملی کشور‌های منطقه، صادرات ایران افزایش پیدا کند.
کاهش اثرات تحریم
موضوع بعدی که به عنوان پارامتر مثبت در حذف دلار می‌توان به آن اشاره کرد، کاهش اثرات تحریم است. امریکا با دست‌انداز‌هایی که برای اقتصاد ایران ایجاد کرد می‌خواست حساب ذخیره ارزی ایران را با محدودیت مواجه کند، ولی با تجارت منطقه‌ای و استفاده از کانال مالی روسیه می‌توانیم اثرات منفی تحریم را کاهش دهیم.
تأمین کالا با شرایط آسان
زمانی که تجار امکان جابه‌جایی پول را پیدا می‌کنند تأمین کالا و بخصوص تجهیزات مورد نیاز تولید با شرایط آسان‌تری فراهم خواهد شد، لذا فعالان اقتصادی می‌توانند از این فرصت بیشترین بهره را ببرند.
تهدید جدی با دلار
رئیس جمهوری درباره کنار گذاشتن دلار از اقتصاد کشورمان هم اعتقاد دارد که «امروز در سطح جهان یک مبارزه جدی با دلار در حال شکل‌گیری است و با ادامه این روند، سلطه امریکا بر بازار‌های پولی و مالی جهانی و سیستم‌های بانکی تضعیف شده و از بین خواهد رفت.»
سروسامان تجارت با روسیه و ترکیه
علی ربیعی سخنگوی دولت هم گفته است که «میزان خرید‌هایی که از روسیه و صادراتی که به آن‌ها داریم سامان بیشتری پیدا کرده است و تلاش داریم که مبادلاتمان با ترکیه را هم بیشتر کنیم که امیدواریم دولت ترکیه هم بتواند شرایطی را برای نظام بانکی فراهم کند تا بتوانیم تبادلات بیشتری داشته باشیم؛ تمایل ما به حضور شرکت‌های ایرانی به آنجا نیز وجود دارد.»