در منطقه۲۲ پایتخت خبری از بافت فرسوده و خانه‌های قدیمی نیست. آن‌جا ساخت‌وساز‌های جدیدی دارد که در سال‌های گذشته خیلی‌ها را جذب کرده. شهرک‌هایی با برج‌های سربه فلک کشیده، چشم‌انداز زیبا و نمایی مدرن که ظاهرشان از ایمنی و استانداردسازی خبر می‌دهد. جایی در تهران که قرار بود ریه‌های تنفسی تهران باشد، اما ساختمان‌های بلند، یکی‌یکی جلوی درخت‌ها را گرفتند تا تهران بیش از پیش، ریه‌ای برای نفس‌کشیدن نداشته باشد.
به گزارش شهروند، در سال‌های گذشته بعضی از اعضای شورای شهر تهران و کارشناسان شهری بار‌ها درباره تخلفات در ساخت‌وساز‌های منطقه٢٢ و چیتگر تهران صحبت کرده‌اند و حالا به نظر می‌رسد یک نگرانی دیگر هم از راه رسیده؛ ایمن‌نبودن ساختمان‌های بلند این منطقه.
قولنامه‌های بی‌قول‌وقرار
کم نیست برج‌هایی که در منطقه ٢٢ ساخته شده، اما هنوز پایان‌کار نگرفته‌اند و سازنده‌هایشان دست به دامان قولنامه‌هایی شده‌اند که شاید هرگز به سند تبدیل نشوند. برج‌های سه‌قلوی «گ» از این ساختمان‌هاست. نخستین روز تابستان سال ۹۸ به دنبال انتشار گاز شهری در یکی از برج‌های سه‌قلوی «گ» منطقه چیتگر ۲۰نفر مصدوم و ۵نفر از مصدومان به بیمارستان منتقل شدند. اما این نخستین حادثه در این ساختمان نبود. چند روز قبل از این حادثه نیز یک گازگرفتگی در این برج رخ داده و این مسأله بدون پیگیری مانده بود.
این برج یکی از سازه‌های نوین منطقه ۲۲ تهران است که جمعیتی حدود ٤٠٠ نفر را در خود جای داده؛ برجی به ظاهر زیبا در ١٥ طبقه که هر طبقه ٦ واحد دارد، اما فاقد ایمنی.
یکی از ساکنان برج دراین‌باره می‌گوید: «ساختمان مشکل‌هایی دارد که زندگی را مختل می‌کند. چند روز پیش خواهرم و خواهر همسرم خانه ما بودند. ساعت ١١ زنگ زدم، می‌گفتند سردرد و سرگیجه دارند. فکر کردم مسموم شده‌اند، سریع خود را به خانه رساندم تا آن‌ها را به بیمارستان برسانم. وقتی به خانه رسیدم چند آمبولانس و ماموران آتش‌نشانی حضور داشتند. با آتش‌نشانان به طبقه بالا رفتم. در از داخل قفل شده بود و مجبور شدیم در را شکسته و داخل خانه برویم. خواهرم و خواهر همسرم با هوشیاری ٣درصد بیهوش شده بودند. متوجه شدیم که داکت موتورخانه که از طریق یک لوله به بیرون از ساختمان هدایت می‌شد، مسدود‌شده و گاز co٢ هوای تمام دو طبقه بالا (طبقات ١٤ و ١٥) را مسموم کرده است. شانس آوردیم که زود به دختر‌ها رسیدیم و آن‌ها را به بیمارستان رساندیم.»
این ساختمان‌ها هنوز پایان کار نگرفته‌اند، اما شهروندان تهرانی در آن زندگی می‌کنند. طبق مشاهدات خبرنگار ما، میلگرد‌هایی از سقف پارکینگ بیرون زده و سوراخ‌های بزرگی در سقف وجود دارد که برخی از آن‌ها با مقوا و پلاستیک پر شده بودند. از آن مهمتر می‌توان به سیم‌کشی برق غیراستاندارد پارکینگ اشاره کرد. سیم‌هایی که از داخل باکس بیرون زده و باکس برق نه حفاظ داشت و نه در و سیم‌ها وسط پارکینگ از باکس بیرون زده بود. باکس آتش‌نشانی هم شرایط بهتری نداشت. باکس‌هایی شیک و زیبا، اما عاری از هرگونه تجهیزاتی در این برج تعبیه شده است. این برج‌ها بر پایه‌هایی بنا شده که به‌زعم برخی مهندسان ناظر توانایی نگهداری ١٥طبقه را ندارند.
ایمنی صوری
یکی از مهندسان ساختمانی آن منطقه در همراهی با خبرنگار ما در بازدید از ساختمان‌های «گ» می‌گوید: «هر ساختمانی باید یک موتورخانه مجزا داشته باشد. در حالی که برای دو ساختمان ١٥طبقه «گ» یک موتورخانه در محوطه میانی دو برج تعبیه شده است و گاز متصاعدشده از طریق ٤ لوله (هر ساختمان دو لوله) به بالای ساختمان هدایت می‌شود. پس از حادثه گازگرفتگی در یکی از برج‌ها، دو لوله مسدود شده و درحال حاضر تمام گاز موتورخانه عظیم و بزرگ از طریق دو لوله یک ساختمان به بیرون هدایت می‌شود. اگر این لوله‌ها نیز مسدود یا دچار مشکل شوند، جان ساکنان هر دو برج به خطر می‌افتد و موتورخانه تعطیل خواهد شد.»
این سه برج واقعا سه قلو هستند، چراکه سازندگان آن تشخیص داده‌اند موتورخانه برج B١ و یکی از برج‌ها، همچنین پارکینگ منفی ٤ برج B١ و ساختمان دیگر مشترک باشد. تمام ساکنان برج‌های سه قلو می‌گویند که نمی‌دانستند ساختمان‌ها ایمنی لازم را ندارند. خریداران تمام دارایی خود را به جیب سازندگان ریختند، به امید قرارداد‌هایی که نشان از تکمیل ایمنی ساختمان‌ها بود، اما بعد از خرید مشخص شد این قرارداد‌ها صوری هستند.
ملک‌های ناایمن به مردم تحویل می‌شود
سوال اینجاست که چه کسی ایمنی ساختمان‌ها را تایید می‌کند؟ جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران در پاسخ به این سوال می‌گوید: «تمام ساختمان‌های در سطح شهر تهران طبق قانون باید برای دریافت تاییدیه ایمنی به سازمان آتش‌نشانی شهر تهران مراجعه کنند. ساختمان‌های بالا ٦طبقه مسکونی و ساختمان‌های بیش از یک طبقه غیرمسکونی باید تاییدیه ایمنی را دریافت کنند.»
ملکی با اشاره به مجوز نگرفتن مجوز توسط برخی از مالکان ادامه می‌دهد: «مسأله اصلی اینجاست که درصد بالایی از پیمانکاران ساختمان‌ها پس از اخذ تاییدیه اولیه ایمنی، توسط سازمان آتش‌نشانی به جهت تاییدیه نهایی اقدام نمی‌کنند. در حالی که باید هر‌سال ایمنی ساختمان‌های بلند کنترل شود. مشکل اصلی این است که برخی از پیمانکاران جهت اخذ پایان کار به فکر ایمنی ساختمان‌ها می‌افتند و قبل از گرفتن مجوز ایمنی، واحد‌ها را تحویل مردم می‌دهند که همین موضوع مشکل‌ساز است.» ملکی ادامه می‌دهد: «این منطقه به داشتن برج‌های بلند معروف شده است و حوادثی از قبیل: حادثه آسانسور و آتش‌سوزی در پارکینگ‌ها بیشتر از مناطق دیگر است. این در حالی است که اگر مالکان همکاری مناسب را با سازمان آتش‌نشانی داشته باشند، به راحتی می‌توانند جلوی این حوادث مشکل‌ساز را بگیرند.»
آتش‌نشانی ساختمان‌ها را گریدبندی کند
محمود میرلوحی، عضو شورای شهر تهران درباره ایمنی برج‌ها و ساختمان‌ها به «شهروند» می‌گوید: «سال گذشته طرحی به شورای شهر ارایه کردم که کمیسیون ماده ١٠٠ و تخلفات ساختمانی را مورد اشاره قرار داده بود. این طرح تصویب شد و از شهرداری خواستیم لایحه‌ای به شورای شهر ارایه کند، تا ایمنی ساخت‌وساز‌ها و پایدارسازی ساختمان‌ها مشخص شود. متاسفانه درحال حاضر ساختمان‌های عمومی دولتی و خصوصی (ساخت‌وساز‌های شخصی) و حتی ساختمان‌های شهرداری با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رویند.» او می‌گوید: «ما باید تمهیداتی بیندیشیم که فرهنگ ساخت‌وساز در کشور ارتقا پیدا کند، تا شاهد ساخت ساختمان‌های غیراستاندارد نباشیم، چراکه ساخت‌وساز‌های غیراستاندارد بسیاری از فرصت‌های کشور را از بین برده و هنوز هم این فرصت‌ها را از بین می‌برد. روزانه ٤٥هزار تن نخاله ساختمانی به مرکز دپوی نخاله‌های ساختمانی آبعلی سرازیر می‌شود و این نخاله‌ها اکثرا بتن هستند که قابل بازگشت به طبیعت نیست. در حقیقت این نخاله‌ها منابع طبیعی (همچون کوه و...) بوده که به سیمان و بتن تبدیل شده و دیگر قابل احیا نیست.»
میرلوحی خطاب به شهرداران، نظام مهندسی و دانشگاه‌هایی که مهندسان ناظر را تربیت می‌کند، می‌گوید: «مدت‌هاست می‌گوییم ساختمان به ویژه ساختمان‌های اسکلت فلزی حتما باید اندوده و با مصالح ضدآتش ساخته شود، تا در صورت آتش‌سوزی، ساختمان فرو نریزد. فراتر از آن باید تلاش کنیم فرهنگ ساخت‌وساز را در جامعه (برای سازنده، مهندس ناظر و خریدار) ارتقا دهیم.» رئیس کمیته اقتصاد و تنظیم مقررات شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به نقش بسزای آتش‌نشانی می‌گوید: «به آتش‌نشانی پیشنهاد کردم ساختمان‌ها را استانداردسازی کنیم و برای ساختمان‌ها تابلو‌های خاص ایمنی نصب شود. آتش‌نشانی باید ساختمان‌های شهر را از نظر ایمنی گریدبندی کند، تا مردم موقع خرید مطلع باشند و ساختمان‌های ناایمن را خریداری نکنند.»
میرلوحی با اشاره به این‌که ساخت‌وساز‌ها در تمام نقاط تهران با مشکل روبه‌رواست، تاکید می‌کند: «ساخت‌وساز‌های ناایمن مختص منطقه ٢٢ نیست، بلکه ساختمان‌های غیراستاندارد در تمام کشور وجود دارد و هنوز هم ساخته می‌شود. در کشور‌های دیگر شاهد هستیم با یک زلزله ٧,١ ریشتری کشته‌ها انگشت‌شمارند، در حالی که اگر در تهران زلزله ٧.١ ریشتری رخ دهد، حتی در مناطقی که ساختمان‌های جدید ساخته شده، با پیامد‌های سنگینی روبه‌رو خواهیم شد. متاسفانه مشکل ساخت‌وساز‌های غیراستاندارد وجود دارد و باید این موضوع را با جدیت و سرعت بیشتری پیگیری کنیم، اما در این راه باید یک نهضت ملی در ساخت‌وساز‌ها به وجود آید.»
محمد سالاری، عضو شورای شهر تهران: بخشنامه‌های ضدفساد در حال فراموشی است
مشکلات ساختمان‌های غیراستاندارد که در تهران سر به فلک کشیده و دامن خود را در تمام شهر گسترانده‌اند، حالا دامن‌گیر شهروندان تهرانی شده است. کم نیستند شهروندانی که تمام دارایی‌شان را برای خرید یک واحد آپارتمان می‌دهند و پس از سکونت در این برج‌ها و ساختمان‌ها متوجه مشکلات زیرساختی سکونتگاه خود می‌شوند. شهرداری و سازمان نظام مهندسی در این میان نقش بسزایی در ساخت‌وساز‌های غیراستاندارد دارند. شاید به همین سبب بود که محمدعلی نجفی، نخستین شهردار پنجمین دوره مدیریت شهری دو بخشنامه ضدفساد را سرلوحه کار شهرداری قرار داد و بخشی از سند تحویل و تحولی که به شورای شهر ارایه کرد نیز به فساد در ساخت‌وساز‌ها اختصاص داشت. محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در گفتگو با «شهروند» به بررسی مشکلات ساختمان‌های غیراستاندارد پرداخت.
چرا ساختمان‌های غیراستاندارد به راحتی به مرحله بهره‌برداری می‌رسند؟
در فرآیند صدور پروانه نظارت کافی بر اتمام کامل و جامع عملیات نازک‌کاری ساختمان‌ها وجود ندارد و بعضا شاهد هستیم که به ساختمان‌هایی پایان‌کار داده شده که هنوز عملیات ساختمانی در قسمت مشاعات و به ویژه پارکینگ‌ها به اتمام نرسیده است. در این ساختمان‌ها شاهد حفره‌هایی در قسمت سقف یا دیوار هستیم که در قسمت تاسیسات نیز با کاستی‌های زیادی روبه‌رو هستند. به نوعی می‌توان گفت: در این ساختمان‌ها شاهد بسیاری از نابهنجاری‌ها و آشفتگی‌ها هستیم.
چه بخشی باید بر این مشکلات نظارت داشته باشد؟
بخش نظارت شهرداری تهران و سازمان نظام مهندسی (که عملکرد مهندسان ناظر و مجریان مسئول در این ساختمان‌ها را زیر نظر دارند) مکلفند گزارش اتمام عملیات ساختمان در نازک‌کاری را دریافت و در مرحله نازک‌کاری به تخلفات رسیدگی کنند و در صورت تخلف در مرحله نازک‌کاری برای مجریان محدودیت ایجاد کرده و بسته‌های تنبیهی در نظر بگیرند.
مسلما بخشی از این بهره‌برداری غیراستاندارد با امضای کارشناسان شهرداری صورت می‌گیرد.
بله. باید با آن دسته از کارشناسان و مهندسان معاونت شهرداری تهران که بر این ساختمان‌ها نظارت دارند و اتمام عملیات ساخت‌وساز را اعلام می‌کنند، برخورد قاطع شود. در کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران این موضوع درحال بررسی است و قطعا در راستای ایفای نقش نظارتی از شهرداری‌ها درخواست می‌کنیم که اصول قوانین و حقوق مربوط به بهره‌برداران را رعایت کنند، چراکه بهره‌برداران در این مشکلات اقتصادی همه دارایی خود را برای خرید یک آپارتمان می‌دهند و موقع بهره‌برداری با مشکلات بسیار جدی در ساختمان روبه‌رو می‌شوند، به همین دلیل با کارشناسان شهرداری که نظارت درستی ندارند، برخورد جدی خواهیم کرد.
گفته می‌شود برخی از تعاونی‌های مسکن، مدرک مهندسان ناظر را اجاره می‌کنند. آیا شما این مورد را بررسی کرده‌اید؟
متاسفانه هنوز شاهد هستیم که تعدادی از مهندسان ناظر حقیقی یا حقوقی (شرکت‌های مهندسینی که نظارت حقوقی انجام می‌دهند) با بررسی‌های میدانی دقیق، گزارش‌های خود را ارایه نمی‌دهند. برخی مهندسان ناظر صرفا با یک نظارت صوری گزارش فرآیند احداث ساختمان اعم از فونداسیون، سفت‌کاری و نازک‌کاری را به شهرداری ارایه می‌کنند. این گزارش‌ها واقعی نیستند و سازمان نظام مهندسی باید با مهندس‌هایی که گزارش صوری ارایه می‌کنند، برخورد قانونی کند. البته شهرداری تهران نیز باید در فرآیند انجام بازدید به این موارد توجه کند و تخلفات این مهندسان را به سازمان نظام مهندسی گزارش دهد.
برخی بازرسان شهرداری هم از تخلف به دور نیستند و گاه در این تخلفات سهیم می‌شوند.
این فساد و رانت در حوزه شهرسازی در شهرداری تهران مسبوق به سابقه است و هنوز هم وجود دارد، بنابراین ضرورت دارد در راستای ایفای نقش نظارتی خود نسبت به برخورد با این تخلفات اقدام کنیم. قطعا کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران این موضوعات را پیگیری می‌کند، البته طرحی با عنوان «انتشار عمومی اطلاعات شهرسازی پرونده‌های مناطق ٢٢گانه» در شورای شهر تهران مصوب شد. در این مصوبه اعلام کردیم همه محتویات پرونده اعم از گزارش‌های مهندس‌های ناظر، شهرداری، تصمیم‌گیری‌های معاونت‌های شهرسازی مناطق، کمیسیون‌های ماده ١٠٠ یا کمیسیون ماده ٥، مغایرت‌های فرآیند ساخت‌وساز و... شفاف‌سازی شود تا امکان نظارت همگانی و رسانه‌ای مهیا شود، با این روش قطعا شاهد کاهش فساد و رانت‌ها خواهیم بود. شهرداری تهران در راستای این مصوبه شورای شهر اقدامات خوبی انجام داده و برخی شفاف‌سازی‌ها برای نظارت عمومی صورت گرفته است. امیدواریم ظرف دو سه ماه آینده مصوبه شورای شهر به صورت کامل عملیاتی شود و فکر می‌کنم تنها راه برای کاهش تخلفات در همه حوزه‌ها شفاف‌سازی و زمینه‌سازی نظارت همگانی است.
آقای نجفی دو بخشنامه در راستای فسادزدایی در شهرداری ابلاغ کرد. آیا این دو بخشنامه هنوز به قوت خود باقی است؟
متاسفانه باید بگویم با وجود تذکراتی که در شورای شهر داده شد، این دو بخشنامه در مرحله اجرایی و عملیاتی تدریجا به فراموشی سپرده شد و به صورت کامل آن بخشنامه‌ها اجرا نمی‌شود. به‌طور مشخص در آن بخشنامه‌ها اعلام شد؛ «شهرداری‌های مناطق پس از ارسال پرونده‌ها به کمیسیون ماده ١٠٠ به هیچ عنوان توافقی انجام ندهند یا شهردار باید پاسخگوی مجموعه تصمیماتی باشد که در شهرداری‌ها گرفته می‌شود.»، اما این اتفاق هنوز عملیاتی نشده است. در اصل روح حاکم بر دو بخشنامه مبارزه جدی با فساد، رانت، تصمیمات سلیقه‌ای و امضا‌های طلایی بود، ولی متاسفانه به تدریج رویکرد آن کمرنگ شد. امیدواریم مبارزه با فساد و رانت با مصوبه شورای شهر تهران دوباره به طور جدی پیگیری شود. در شورای شهر تهران متوجه شدیم که با تذکر و اعلام اعتراض به تنهایی موفق به کاهش فساد، رانت و پیشگیری از تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای نمی‌شویم و باید تصمیمات را در سامانه شفاف بارگذاری کنیم. عزم ما بر این است که مصوبه شورای شهر حتما امسال به نتیجه برسد.