علی‌اصغر کاکو جویباری*؛ سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش در آذر سال ۱۳۹۰ به تصویب نهایی شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و جهت اجرا طی مراسمی از آن رونمایی گردید. آن ایام، زمان اجرای سند تحول مذکور از مهر سال ۱۳۹۰ همزمان با اجرای طرح سامان‌دهی زمان آموزش مرسوم به طرح تعطیلی پنج‌شنبه‌ها و هم‌چنین تغییرات کتاب درس پایه‌ی اول ابتدایی، اعلام گردید. به‌تدریج نظام تحصیلی ۳، ۳، ۶ از مهر ۱۳۹۱، جایگزین نظام تحصیلی ۴، ۳، ۵ گردید. به‌نحوی که در روز‌های گذشته، اولین گروه از دانش‌آموزان نظام ۳، ۳، ۶ با کتب درسی جدید مبتنی بر اجرای طرح تحول و برنامه‌ی درسی ملی، در کنکور سال تحصیلی (۹۹-۹۸) شرکت کردند.
بدین مبنا، اجرای طرح تحول بنیادین نظام آموزش‌وپرورش به لحاظ تکیه بر نظام جدید ۳، ۳، ۶ و اجرای برنامه درسی ملی در تدوین کتب درسی جدید، پایان یافته تلقی می‌گردد. و، اما نکته‌ی حیرت‌انگیز این است که در پایان، اعلام شده است که اهداف دوره‌های تحصیلی به تصویب شورای عالی آموزش‌وپرورش رسیده و جهت اجرا با تاریخ ۱۸/۱۰/۹۷، ابلاغ شده است.
در اجرای سند تحول زیر نظام برنامه‌ی درسی با نام برنامه‌ی درسی ملی جمهوری اسلامی ایران در جلسه‌ی نهایی ۲۸/۶/۱۳۹۱ شورای عالی آموزش‌وپرورش به تصویب رسید. بدین‌صورت ملاحظه می‌شود که اجرای طرح تحول بنیادین آموزش‌وپرورش از ابتدا با وارونگی در اجرا مواجه بوده است.
از ابتدا، آغاز اجرای سند مهر ۱۳۹۰، چند ماه قبل از تصویب نهایی سند اعلام شده بود. تدوین کتب درسی مبتنی بر اجرای طرح تحول بنیادین از مهر ۱۳۹۰، قبل از تصویب نهایی سند در آذر ۱۳۹۰ و قبل از تصویب برنامه‌ی درسی ملی در شهریور ۱۳۹۱، آغاز شده بود؛ و اکنون پس از پایان تدوین کتب درسی جدید نظام جدید ۳، ۳، ۶ و اجرای برنامه‌ی درسی ملی و اجرای طرح تحول بنیادین، در اقدامی وارونه، اعلام می‌شود که اهداف دوره‌های تحصیلی در راستای اجرای طرح تحول در جلسه‌ی ۹۵۲ مورخ ۱۰/۲/۹۷ شورای عالی آموزش‌وپرورش به تصویب رسید و در تاریخ ۱۸/۱۰/۹۷ جهت اجرا ابلاغ شده است.
این مصوبه اهداف برای چهار دوره‌ی تحصیلی ۳، ۳، ۳، ۳ (و نه ۳، ۳، ۶) و ساحت‌های شش‌گانه‌ی ۱- اعتقادی، عبادی، اخلاقی، ۲- زیبایی‌شناسی و هنری ۳- زیستی و بدنی ۴- علمی و فناورانه ۵- اجتماعی و سیاسی ۶- اقتصادی و حرفه‌ای، است. سئوال اساسی این است که این اهداف چگونه قرار است در برنامه‌ی درسی ملی و تدوین کتب درسی، پس از پایان اجرای طرح تحول و برنامه‌ی درسی ملی از این حیث، نافذ باشد.
اهداف دوره‌های تحصیلی یکی از سه رتبه‌ی منابع تعیین‌کننده در تهیه‌ی راهنمای برنامه‌ی درسی در حوزه‌های مختلف یادگیری – ص. ۴۴ برنامه‌ی درسی ملی جمهوری اسلامی ایران- بوده است. از مهر ۱۳۹۰ در کتب درسی کلاس اول ابتدایی و به‌تدریج از مهر ۱۳۹۱ در اجرای طرح نظام جدید ۳، ۳، ۶ و تدوین کتب درسی و تهیه‌ی راهنمای برنامه‌ی درسی حوزه‌های یادگیری، چگونه بدون اهداف مصوب دوره‌های تحصیلی تدوین و پی گرفته شدند. به‌واقع، بدون در دسترس بودن اهداف دوره‌های تحصیلی با تکیه بر چه هدفی، کتاب درسی نظام جدید ۳، ۳، ۶ تدوین شده بودند. بدون در دسترس بودن اهداف دوره‌های تحصیلی چگونه راهنمای برنامه‌ی درسی حوزه‌های مختلف یادگیری در مقاطع تحصیلی جدید، تدوین شده بودند؛ و اکنون، پس از اتمام تألیف کتب درسی جدید و احتمالا تدوین راهنمای برنامه‌ی درسی حوزه‌های یادگیری، تصویب اهداف دوره‌ها چه فایده‌ای را حاصل خواهد کرد.
این نگاشت بر این باور است که ریشه‌ی سرگردانی در برنامه‌ی اجرایی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش پس از تقریبا هشت سال از تصویب آن، فقدان ضرورت توجه به تدوین نظامنامه‌ی اجرایی اجرای سند، در متن سند است. در متن سند می‌بایست به تدوین نظامنامه‌ی اجرایی سند با مراحل زمانی مشخص برای گام‌های مشخص به‌منزله‌ی اولین گام در اجرای سند تاکید می‌شد، که بدین مهم تصریح نشده است؛ به‌نحوی که بدون تدوین نظامنامه‌ی اجرایی از جمله پیش‌بینی تصویب اهداف دوره‌های تحصیلی، تصویب زیرنظام‌های آموزش‌وپرورش؛ به ویژه تصویب زیرنظام برنامه‌ی درسی ملی، آغاز اجرای نظام جدید ۳، ۳، ۶ عملی نباشد. بر این اساس، آنچه در عمل واقع گردیده وارونگی است.
*دانشیار روانشناسی دانشگاه پیام نور