بر اساس آخرین آمارها در حال حاضر، دو میلیون و 300 هزار نفر در قالب 561 هزار خانوار در استان تهران و یک میلیون و 240 هزار نفر در قالب 318 هزار خانوار در سکونتگاههای غیررسمی زندگی میکنند. بر اساس این آمار تکاندهنده و با در نظرگرفتن جمعیت بالغ بر 15میلیونی در استان تهران، اکنون 15 درصد جمعیت پایتخت در سکونتگاههای غیررسمی زندگی میکنند.
به گزارش شرق، سکونتگاههای غیررسمی تهران به بخشهای مختلفی تقسیم میشود و به عقیده کارشناسان، ملغمهای از همه مشکلاتی است که در کشور وجود دارد. بر اساس شواهد موجود، زاغهنشینی، کپرنشینی و کانکس‌نشینی در حالی که از سوی مرکز، مذموم قلمداد شده است و تلاش برای احیای زندگی اقشار آسیبپذیر در این مناطق صورت میگیرد، به نظر میرسد تمایل چندانی برای تغییر زندگی در این سکونتگاهها وجود ندارد.
19 میلیون نفر با چالش نزول کیفی زندگی شهری روبه‌رو هستند
رضا نگهبان، مدیر کل راه و شهرسازی استان تهران، با بیان اینکه بر اساس آمارهای موجود هماکنون 30 درصد از بافت‌های شهری با جمعیتی حدود 19 میلیون نفر با چالشهای نزول کیفی زندگی شهری روبه‌رو هستند، میگوید: در حال حاضر عمده چالشهای پیش‌ِروی شهرهای ایران را میتوان در قالب مواردی همچون فاصله و شکاف طبقاتی، گسترش نابرابری در دسترسی به منابع و خدمات شهری، قطبی‌شدن شهرها، تشدید مخاطرات زیستمحیطی و تشدید ابعاد گوناگون فقر شهری (در همه ابعاد از قبیل فقر درآمدی، بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه) نام برد که خود سبب شکلگیری معضلاتی ثانویه شدهاند.
او در ادامه میافزاید: بیشک تبعات این چالشها به این عرصهها محدود نمیشوند و سایر پهنههای شهری و شهروندان را در مقیاسی سرزمینی تحت تأثیر قرار میدهند که بدون توجه به علل پیدایش و گسترش این نواحی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، با نگاه صرفا کالبدی و پروژهمحور و بدون توجه به همافزایی، همزبانی و مشارکت همه ذینفعان و ذینفوذان نمیتوان به راهحلی برای مواجهه با نابسامانی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فزاینده در زندگی روزمره شهروندان دست یافت. از اینرو ارتقای کیفیت زندگی شهری موضوعی است که باید بهعنوان هدف غایی و تعهد مشترک همه دستگاهها و سازمانهای مختلف در قوای سهگانه کشور شناخته شود.
مدیر کل راه و شهرسازی استان تهران با اشاره به تلاشهایی که در زمینه پیشگیری و جلوگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد شهری در نظر گرفته شده، میافزاید: کارگروه پیش‌بینی و پیشگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد شهری (حاشیهنشینی) به مسئولیت معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان با عضویت نمایندگان صدا و سیما، فرهنگ و ارشاد اسلامی، راه و شهرسازی، نیروی انتظامی، استانداری و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط بهعنوان زیرمجموعه کارگروه استانی و تولید محتوای ارتقای آگاهی‌های عمومی و اختصاصی پیشگیرانه با هدف «جلوگیری از تخریب و تصرف اراضی دولتی»، هشدار و انذار نسبت به تبعات سوءحقوقی و قضائی برای مرتکبان «تخریب و تصرف اراضی دولتی»، «تغییر کاربری غیرقانونی اراضی» و «تفکیک غیرقانونی اراضی» و... اقدام کنند.
اجرای طرح کاداستر برای جلوگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد شهری
به گفته او، مهم‌ترین مصوبه قابل پیگیری در کارگروه جلوگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد شهری اجرای طرح کاداستر در استان تهران است.با این حال، آماری که این مقام مسئول ارائه میدهد، نشاندهنده آن است که در سالهای اخیر با گسترش قابل توجه سکونتگاههای غیررسمی در استان و شهر تهران روبه‌رو بودهایم که تلاشها برای ساماندهی آنها کماکان ادامه دارد.
زندگی 2 میلیون و 300 هزار نفر در استان تهران در سکونتگاههای غیررسمی
نگهبان با اشاره به مساحت سکونتگاههای غیررسمی در استان تهران و شهر تهران، به‌ترتیب میگوید: در حال حاضر، در هشت هزارو 772 هکتار در استان تهران و پنج‌هزارو 553 هکتار در شهر تهران، سکونت‌گاه غیررسمی وجود دارد. این مساحت در کل کشور 61 هزارو 657 هکتار است که نشان میدهد 14.23درصد مساحت کل سکونتگاههای غیررسمی در استان تهران قرار دارد. این رقم برای شهر تهران، 9درصد است.
او در ادامه میافزاید: دو میلیون و 300 هزار نفر جمعیت ساکن در سکونتگاههای غیررسمی در استان تهران و یک میلیون و 240 هزار نفر در شهر تهران زندگی میکنند که بعد خانوار در استان تهران، 4.1 و در شهر تهران 3.9 نفر است. با در نظرگرفتن این موضوع، در حال حاضر، 561 هزار خانوار در استان تهران و 318 هزار خانوار در شهر تهران در سکونتگاههای غیررسمی به سر میبرند.
63 محله در تهران بازآفرینی میشوند
علی علیپور، مسئول ستاد هماهنگی بازآفرینی شهر استان تهران، در گفتوگو با «شرق» در‌این‌باره میگوید: براساس برنامه ششم، بالغ بر دوهزارو 700 محله شامل سکونتگاههای غیررسمی و بافت‌های ناکارآمد شهری (بافت فرسوده) داریم که نیازمند بازآفرینی هستند. این برنامه، وزارت راه و شهرسازی را مکلف کرده است سالانه بازآفرینی 270 محله را در دستور کار داشته باشد.
در سطح استان تهران، طبق برنامه ششم، 63 محله در استان تهران تا افق 1400 نیازمند بازآفرینی هستند.علیپور با بیان اینکه بازآفرینی اقدامی یکباره نیست و نیازمند زمان است، میافزاید: بر‌اساس‌این تصمیم گرفتیم طبق برنامهریزیها، تجمعی وارد عمل شویم و تنها شهری در کشور باشیم که به همه 63 محله به طور هم‌زمان ورود میکنیم و مصوب ستاد را گرفتیم.
به گفته او، از این 63 محله، 45 محله در استان تهران و 18 محله مربوط به شهر تهران است که بازآفرینی را در آنها آغاز کردیم.این کارشناس با اشاره به اینکه قشری که در این بخش قرار میگیرند، آسیبپذیر و نیازمند توانمندسازی هستند، ادامه میدهد: علاوه بر برگزاری کارگاههای مختلف در این محله، احیا و بازسازی اماکنی که معتادان متجاهر در آنها حضور دارند، در دستور کار قرار میگیرد.
مسئول ستاد هماهنگی بازآفرینی شهر استان تهران در ادامه با اشاره به اینکه آموزش در این بخش بسیار دارای اهمیت است، میگوید: اگر توانمندسازی را در بدنه جامعه انجام دهیم، بسیار موفقتر خواهیم بود. بر‌اساس‌این روی آموزش گروههای همسالان و کودکان، زنانی که شورایاریهای محله فعالیت میکنند و... تمرکز کردهایم و برای آنها از مزایا و معایب بازآفرینی شهری میگوییم.
تسهیلات مسکن در بافت‌های فرسوده
علیپور در ادامه درباره فعالیتهای کالبدی و اقتصادی این طرح میگوید: دو مدل تسهیلات در حوزه ساخت برای بازآفرینی در نظر گرفتهایم. تسهیلات ساخت در کلان‌شهرها، 50 میلیون تومان به لحاظ هر واحد و سایر شهرها تسهیلات 40 میلیون تومان با نرخ 9 درصد در نظر گرفته شده است. تسهیلات ودیعه مسکن به ازای هر واحد، 20 میلیون تومان نیز وجود دارد که به صورت قرضالحسنه چهاردرصدی اختصاص مییابد.
او با بیان اینکه 35 درصد هزینههای کالبدی ساخت یک ساختمان را هزینههای غیرساخت تشکیل میدهند، ادامه میدهد: پروانه ساخت، هزینه انشعابات، هزینه نظام مهندسی و... در این دستهاند. در شهر تهران، در ستاد کلا‌ن‌شهر مصوب کردیم که هزینههای انشعابات آب، گاز و برق را در بافت‌های فرسوده تقریبا به صفر برسانیم. همچنین مقرر شد برای پروانه ساخت در این بخشها، هزینهای از سوی شهرداری دریافت نشود. هرچند براساس ماده 16 قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، در واقع شهرداری به مردم تخفیف میدهد؛ اما عینا به دیون وزارت راه و شهرسازی به شهرداری منتقل میشود.
این کارشناس با اشاره به سه شاخص شناسایی بافت فرسوده میگوید: اولین شاخص ریزدانگی (50 درصد پلاکهای خانهها در یک محدود شهری، زیر 50 متر باشند) است، دوم، نفوذناپذیری (50 درصد گذرها در یک محدوده شهری، کمتر از شش متر باشد) است. سوم، استفاده از مصالح کمدوام است.
او میافزاید: اگر امکانات تشویقی برای تجمیع ریزدانگی در محلات در نظر گرفته نشود، چند سال آینده وارد سیکل معیوبی میشویم که باز هم محلات نیازمند بازآفرینی خواهند بود؛ بنابراین تجمیع آنها را به صورت چند پلاک در نظر گرفتهایم. هرچه تعداد پلاکهای تجمیع بیشتر باشد، از تراکم تشویقی بهتری برای ساخت استفاده خواهد کرد. این تراکم تشویقی این اجازه را به توسعهگران میدهد که وارد بافت فرسوده شوند. در‌حال‌حاضر شهرستان بهارستان، شهرستان قدس، قرچک و برخی از شهرستانهای دیگر پروانهها راه به صورت رایگان در بافت‌های فرسوده در اختیار مراجعهکنندگان قرار میدهند.
علیپور با اشاره به سکونتگاههایی غیررسمی در تهران میگوید: تهران به سبب آنکه پایتخت است، ملغمهای از همه مشکلات کشور را در خود دارد. به طور مصداقی، محله اسلامآباد زیر پل مدیریت در منطقه دو تهران و همچنین اوشونتپه در بومهن، جزء سکونتگاههای غیررسمی محسوب میشود.
در‌حال‌حاضر در اوشونتپه، کپرنشینی، کانکس‌نشینی و زندگی بدون آب و برق و گاز در جریان است.سکونتگاههای غیررسمی به خاطر همین اطلاق، به لحاظ مالکیتی دچار مشکل هستند. در بافت‌های فرسوده در برخی از جاها دچار مشکل هستند؛ اما در سکونتگاههای غیررسمی به خاطر همین اصطلاح، مشکل مالکیتی داریم و اسناد غیررسمی مالکیتی در حال دست به دست شدن و مبادله است و هیچ نظارتی نیز روی آنها وجود ندارد.
تمایل‌نداشتن زاغهنشینان برای تغییر زندگی
او با بیان اینکه سابقه برخی از این سکونتگاههای غیررسمی از شهرستانهای ما بیشتر است، میگوید: یکی از مهم‌ترین مشکلات ما در سکونتگاههای غیررسمی آن است که ساکنان تمایلی به تغییر زندگی خود ندارند و تمایل به کانکس‌نشینی یا زاغهنشینی دارند. تلاش ما در اوشونتپه برای جابهجایی افراد و زندگی بهتر با بی‌رغبتی ساکنان این مناطق روبه‌رو میشود یا بهعنوان نمونه دیگر، در شهرستان قدس و ملارد، امکاناتی را برای تبدیل قولنامه به سند در نظر گرفتهایم؛ اما ساکنان تمایلی به تغییر آن ندارند؛ زیرا نگران آن هستند که مجبور باشند هزینههای مالیات و عوارض و... بپردازند.
با روش گازانبری نمیتوان با سکونتگاههای غیررسمی مقابله کرد
به گفته او، بازخورد بازآفرینی را نباید انتظار داشته باشیم در کوتاهمدت ببینیم و در میانمدت و بلندمدت باید در انتظار نتایج آنها باشیم. برخوردهای یکشبه و گازانبری نمیتواند جلوی سکونتگاههای غیررسمی را بگیرد؛ همان‌گونه که برخورد ضربتی در خاکسفید نتوانست جلوی تجمع معتادان و زندگی غیررسمی در این منطقه را بگیرد و اکنون شاهد ساخت خانههای یکشبه در این مناطق هستیم.
مردم بدبخت شدن بدتر از این هم خواهد شد وزیر مسکن ما کجاست روحانی کجاست چه راهکارهای با این اجاره خانه ها سرسام اور ارائه داده اند اونها در کاخ ها خود نشستند ما هم اینجا میایم میگیم دشمن دشمن بنده با مدرک دکتری در زندگیم به بن بست رسیدم کرایه خونه ندارم قراردادی و ساعتی کار میکنم تا کی میخوای الکی فیلم و دورو باز یدربیاریم دولت همه چیزو رها کرده تموممممممممممممممم
چرا دولت به وعده هاش عمل نمیکنه؟