فرارو- با پایان ضرب الاجل اول ایران به طرف‌های توافق هسته‌ای، ایران اجرای برخی تعهدات هسته‌ای را متوقف کرد. ولی امکان گفتگو با دیگر طرف‌های این توافق، حتی آمریکا، را هم منتفی ندانست.
به گزارش فرارو، امروز (یکشنبه) مهلت ۶۰ روزه ایران به سایر اعضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تمام می‌شود. با اتمام این ضرب الاجل، ایران اجرای تعهدات بیشتری را متوقف می‌کند. طبق گزارش‌ها، در گام دوم، قرار است ایران اندکی از سطح غنی‌سازی تعیین شده در توافق هسته‌ای فراتر رود.
دقیقا دو ماه پیش، تهران پس از یک سال صبر، به پنج عضو توافق هسته‌ای (آلمان، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین) ۶۰ روز مهلت داد تا خسارت‌های ایران از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای را جبران کنند. در غیر این صورت اجرای برخی از تعهدات برجام را متوقف خواهد کرد. مهلت تمام شد و اعضای برجام نتوانستند منافع ایران را تامین کنند.
یکی از اقدامات جدید ایران، افزایش سطح غنی‌سازی است. خبرگزاری رویترز، به نقل از یک مقام ایرانی، مدعی شد که ایران سطح غنی‌سازی را از ۳.۶۷ درصد به پنج درصد افزایش می‌دهد. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، افزایش سطح غنی‌سازی به پنج درصد را تایید کرد. طبق برجام، ایران فقط می‌تواند تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند. بنابراین، با افزایش درصد غنی‌سازی اورانیوم، اجرای دومین تعهد برجامی ایران متوقف می‌شود. پیش از این، ایران از محدوده نگهداری ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده عبور کرده بود.
هدف اصلی توقف اجرای برخی تعهدات هسته‌ای، وادار کردن اروپا به تامین منافع اقتصادی ایران است. مقامات ایران معتقدند که آمریکا با خروج از برجام و اعمال تحریم‌ها، «جنگ اقتصادی» علیه کشورشان به راه انداخته که به مثابه «تروریسم اقتصادی» است. رئیس‌جمهور حسن روحانی، در گفتگوی تلفنی شب گذشته با همتای فرانسوی‌اش، ایمانوئل ماکرون، بر همین مسئله تاکید کرد و خواستار اقدام اروپا برای حل آن شد.
آتش‌بس در جنگ اقتصادی
ایران و فرانسه روایت‌های نسبتا متفاوتی از تماس روسای جمهور دو کشور ارائه کردند. طبق روایت ایران، روحانی در تماس با ماکرون، تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی آمریکا علیه ایران را «یک حرکتی تروریستی و جنگ اقتصادی تمام عیار» دانست و از اتحادیه اروپا خواست تا به مسئولیت‌های خود در برابر معاهدات بین المللی و قطعنامه سازمان ملل متحد عمل کند و با دست زدن به اقداماتی، بیش از پیش برای حفظ برجام تلاش کند.
اقدامات اروپا، در ۱۴ ماه گذشته، به هیچ وجه در سطح انتظارات ایران نبود. با این حال، ایران تا زمانی که امکان فروش نفت داشت، به توافق هسته‌ای پایبند ماند. اما از دو ماه پیش، با لغو معافیت‌های فروش نفت ایران توسط آمریکا، فشارهای اقتصادی به سطح کم‌سابقه‌ای رسید. امری که ایران را به تجدیدنظر در اجرای برجام واداشت.
اکنون که فشارهای اقتصادی بر ایران به اوج رسیده، استمرار اجرای تعهدات هسته‌ای ایران به حصول آتش‌بس در جنگ اقتصادی بستگی دارد. اروپا این را می‌داند. اما هنوز هم به ایران فقط وعده می‌دهد. در همین رابطه، ماکرون به روحانی، گفت: «پایان برجام به معنای اقرار به شکست دسته جمعی و اقدامی تاسف بار خواهد بود و بنابراین مسیر دوم را باید انتخاب کرد تا برجام حفظ و به تنش‌زدایی کمک شود و فرانسه آماده است در این مسیر تلاش‌هایش را بویژه در مسیر خواست ایران که آتش‌بس در این جنگ اقتصادی است، دوچندان کند.»
کاهش تعهدات به منظور حفظ برجام
این آتش‌بس تاکنون اتفاق نیفتاده و «جنگ اقتصادی» همچنان ادامه دارد. در پی ناکامی اروپا در برآورده کردن مطالبات اقتصادی ایران در دو ماه گذشته، ایران اجرا گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای را اعلام کرد. علی ربیعی، سخنگوی دولت تدبیر و امید، در یک نشست خبری تصریح کرد: «امروز از میزان ۳.۶۷ غنی‌سازی اورانیوم عبور خواهیم کرد و میزان غلظت بر اساس نیاز ما خواهد بود و امروز این موضوع به طور رسمی اتفاق خواهد افتاد.»
سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، که در نشست خبری حضور داشت، گفت: «روند کاهش تعهدات ایران در برجام روندی است که در راستای حفظ برجام است. ممکن است که این روند به خروج کامل ما از برجام منتهی شود، ولی حرکت ما برای حفظ برای برجام است. این روند کاهش تعهدات در گام‌های ۶۰ روزه ادامه پیدا خواهد کرد... ما خواهان ادامه برجام هستیم، ولی خواسته‌های ما از برجام هم باید برآورده شود، وگرنه در تعهدات خود بازنگری می‌کنیم.»
گام بعدی چیست؟
گام دوم اجرا شد و غنی‌سازی اورانیوم از سقف تعیین شده در برجام فراتر رفت. اگر ایران غنی‌سازی را به پنج درصد برساند، نوع واکنش اروپا به این امر مهم خواهد بود. اروپا تا چه حد با کاهش تعهدات ایران کنار خواهد آمد؟ آیا اروپا خط قرمزی در این خصوص دارد؟ آیا با عبور ایران از برخی محدودیت‌های برجام، اروپا برای تامین منافع اقتصادی ایران عجله خواهد کرد؟
پاسخ دادن به این پرسش‌ها مستلزم بررسی ماهیت گام دوم هسته‌ای ایران و نیز مواضع اروپا در چند ماه گذشته است. امروز، ایران درصد غنی‌سازی را اندکی بالاتر برد. اگر چه طبق برجام غنی‌سازی پنج درصدی ممنوع است، اما این درصد به لحاظ فنی احتمالا نمی‌تواند موجب نگرانی شدید اروپا شود. چرا که نمی‌توان با این درصد، بمب اتمی ساخت. البته ایران همواره تاکید می‌کند که دنبال ساخت بمب هسته‌ای نیست. ولی به هر حال غربی‌ها معتقدند کارکرد اصلی برجام جلوگیری از ساخت بمب اتمی توسط ایران است.
با این حال، نباید تصور کرد که گام دوم ایران فاقد اهمیت سیاسی است. تعلیق اجرای برخی تعهدات نشان داد که آنچه «صبر راهبردی» ایران خوانده می‌شود، در آستانه تمام شدن است و در صورت استمرار بی‌عملی اروپا، ایران راه خروج تدریجی از برجام را در پیش خواهد گرفت. عراقچی، ضمن تاکید بر لزوم حفظ این توافق، صریحا گفته است روند فعلی کاهش تعهدات ممکن است به خروج کامل ایران از برجام منجر شود.
اروپا به رغم تاکید مکرر بر حفظ توافق هسته‌ای، اقدامی جهت انتفاع ایران از آن انجام نداده و به نظر می‌رسد در حال حاضر به جای تامین منافع اقتصادی ایران، بر امکان از سرگیری گفتگوها میان این کشور و آمریکا تمرکز کرده است. ماکرون در تماس با روحانی ضمن ابراز نگرانی از «ریسک تضعیف بیشتر» توافق هسته‌ای، با همتای ایرانی خود درباره «بررسی شرایط از سرگیری گفتگو میان همه طرف‌ها تا ۱۵ ژوئیه» به توافق رسید.
تاریخ ۱۵ ژوئیه (۲۴ تیرماه) پس از اجرای گام دوم تعهدات هسته‌ای است؛ بنابراین به احتمال زیاد، اروپا تا این تاریخ، به امید از سرگیری گفتگوها، واکنش تندی به اقدامات هسته‌ای جدید ایران نشان نخواهد داد. اما آیا این گفتگوها شامل آمریکا هم می‌شود؟ این امر با در نظر گرفتن اظهارات مقامات بلندپایه ایران و فرانسه بعید نیست.
ماکرون به روحانی پیشنهاد از سرگیری گفتگوها «میان همه طرف‌ها» را داده و روحانی هم این پیشنهاد را رد نکرده و گفته توقف کلیه تحریم‌ها می‌تواند آغازی برای یک حرکت بین ایران و ۱+۵ باشد.
واضح است که پس از خروج آمریکا از برجام، گروه ۱+۵ به ۱+۴ تبدیل شد. عراقچی نیز امکان پیوستن آمریکا به گفتگوها را منتفی ندانست. او گفت: «ایده‌هایی که میان ایران و گروه ۴+۱ وجود دارد اگر لازم شد منعی ندارد آمریکا به شرط توقف تحریم‌ها شرکت کند. البته از نظر ما آمریکا از برجام خارج شده و از نظر ما مفهومی به معنای ۵+۱ دیگر وجود ندارد و اگر به آن اشاره شد مجموعه کشور‌ها در گفتگوها است.» معاون وزیر خارجه ایران با بیان اینکه ما با گروه ۴+۱ گفتگو می‌کنیم و بحثی با آمریکا نداریم، ادامه داد: «امیدواریم در روز‌های آتی با تصمیم ایران و طرف‌های دیگر برجام به ابتکارات جدیدتر که منجر به گفتگو‌های جدیدتری شود به نتیجه برسیم.»
البته به چند دلیل از سرگیری گفتگوها به آسانی ممکن نیست. اولا که اروپا همواره از گفتگوها با ایران حمایت می‌کند، ولی توان یا شاید اراده‌ای برای جبران خسارت‌های ایران ندارد. اروپا امیدوار است که باب گفتگوها میان ایران و آمریکا را بگشاید و از این طریق به تنش‌زدایی در منطقه کمک کند. مشکل این است که آمریکا به رغم استقبال ظاهری از مذاکرات با ایران، در عمل هیچ کاری برای تسهیل مذاکرات انجام نمی‌دهد. افزون بر این، ایران، آغاز مذاکرات جدید با آمریکا را به توقف اجرای تحریم‌ها مشروط کرده است، امری که آمریکا با آن مخالف است. آمریکایی‌ها می‌گویند تحریم‌ها پس از حصول توافق رفع یا تعلیق خواهند شد.
ثانیا، اراده اروپا برای از سرگیری گفتگوها با ایران محل تردید است. اخیرا بریتانیا یک نفتکش ایرانی را در تنگه جبل الطارق توقیف کرد. طبق ادعای بریتانیا، نفتکش «گریس ۱» نفت ایران را به مقصد سوریه حمل می‌کرد و، چون سوریه تحت تحریم اتحادیه اروپاست، نفتکش یادشده به درخواست آمریکا توقیف شد. عباس عراقچی، ضمن تایید محموله این نفتکش، گفته است مقصد گریس ۱، سوریه نبوده بلکه این نفتکش، نفت ایران را به مقصد دیگری صادر می‌کرد. اگر این امر درست باشد، این پرسش مطرح می‌شود که آیا بریتانیا که از استمرار برجام حمایت می‌کند و با تحریم‌های آمریکا علیه ایران هم مخالف است، در حال اجرای همین تحریم‌هاست؛ آن هم به شکل قهرآمیز؟ توقیف نفتکش ایرانی در روز‌هایی که ایران برای توقف اجرای برخی تعهدات هسته‌ای آماده می‌شود، می‌تواند به معنای بی‌توجهی بریتانیا به سرنوشت برجام باشد.