فرارو؛ ممکن است برای همه ما پیش آمده باشد که در کوچه و خیابان با آگهی‌هایی مواجه شویم که افراد برای پیدا کردن اشیاء گمشده یا حیوانات خانگی خود پاداش تعیین کرده باشند به گونه‌ای که در آگهی قید می‌گردد در صورتی که شخصی فلان مال یا حیوان گمشده را پیدا کرده و به مالک آن برساند مبلغی به عنوان پاداش دریافت می‌کند ماهیت حقوق این قرارداد جعاله است.
جعاله در لغت به معنای مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده می‌شود و تعریف حقوقی جعاله هم از تعریف لغوی آن دور نمانده است در اصطلاح حقوقی جعاله قراردادی است که به موجب آن شخصی خود را متعهد می‌کند که در مقابل عملی، به شخص دیگری مزد و اجرت معینی پرداخت کند.
در واقع جعاله نوعی سفارش کار است و همان طور که در
ماده ۵۶۱ قانون مدنی آمده، عبارت است از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از این که طرف قرارداد، معین باشد یا غیرمعین.
ارکان جعاله
۱- جاعل: کسی است که انجام کاری را درخواست می‌کند.
۲- عامل: کسی است که کار درخواستی را انجام می‌دهد.
۳- جعل: مزد و اجرتی است که در قبال انجام عمل به عامل پرداخت می‌گردد.
اوصاف قرارداد جعاله
۱- جعاله عقدی جایز است بنابراین هر کدام از طرفین می‌توانند بدون اینکه نیاز به دلیلی داشته باشند، آن را بر هم زنند البته هرگاه عمل یا کار مورد نظر انجام شود دیگر طرفین نمی‌توانند آن را فسخ کنند.
به موجب
ماده ۵۶۵ قانون مدنی تا زمانی که عمل به اتمام نرسیده، هر یک از طرفین می‌توانند عقد را به هم بزنند، ولی اگر جاعل در اثنا و حین انجام عمل توسط عامل تصمیم بگیرد که یک طرفه عقد را بر هم زند، باید اجرت المثل (دستمزد کار انجام شده) عمل عامل را بدهد.
در واقع، چون فسخ عقد از طرف جاعل به عامل زیان می‌زند، قانون‌گذار جاعل را مجبور کرده است که اجرت المثل کار او را بپردازد. مفهوم این ماده این است که انجام کار موجب لازم شدن عقد می‌گردد و نمی‌توان بعد از انجام کار و قبل از تسلیم، عقد را فسخ نمود.
۲- جعاله عقدی معوض است در واقع جعاله نوعی سفارش کار است و همان طور که در ماده ۵۶۱ قانون مدنی آمده، عبارت از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم است. لازم به ذکر است که عامل وقتی مستحق جعل است که مال متعلق جعاله را تسلیم کرده یا عمل متعلق جعاله را انجام داده باشد.
۳- کاری که به موجب قرارداد جعاله درخواست می‌شود، باید مشروع و عقلایی باشد، اگر شخصی برای ارتکاب جرم یا کاری برخلاف اخلاق حسنه، ملتزم به دادن اجرت شود، جعاله باطل است.
۴- لزومی ندارد عمل مورد نظر و حتی اجرت مورد نظر از همه جهت روشن و معین باشد به عنوان مثال اگر کسی ملتزم شود که هر کس طلای گمشده او را پیدا کند ۱/۳ قیمت طلا را به عنوان پاداش به او می‌دهد جعاله صحیح است.
اقسام قراداد جعاله
۱- جعاله خاص: در جعاله‌ی خاص، فرد جاعل قصد و نیت خود را تنها برای یک یا چند نفر معین مطرح می‌کند و کس دیگری نمی‌تواند با انجام دادن آن کار، اجرت را دریافت کند. در واقع در جعاله خاص انجام دادن عمل از سوی دیگران اجرتی ندارد؛ بنابراین در جعاله‌ی خاص، تنها انجام دادن عمل مهم نیست؛ بلکه این مسئله هم حائز اهمیت است که چه کسی آن عمل مشخص را انجام می‌دهد.
۲- جعاله عام: در جعاله عام هدف جاعل رسیدن به مقصود خود است و برای او فرقی ندارد که کار مورد نظر توسط چه کسی انجام شود. به عنوان مثال جاعل بگوید هر کسی گمشده‌ی مرا یافت، به او این مبلغ را پرداخت خواهم کرد.
جعاله در سیستم بانکداری ایران
به منظور ایجاد تسهیلات لازم برای گسترش امور تولیدی، بازرگانی و خدماتی بانک‌ها اجازه داد تا از جعاله در نظام بانکداری استفاده شود.
در جعاله بانکی معمولاً بانک‌ها در نقش عامل ظاهر می‌شوند و به انجام خدمات بانکی، سرمایه گذاری مستقیم از طریق شرکت‌های تابعه و انعقاد جعاله ثانویه می‌پردازند. گشایش اعتبارات اسنادی، صدور ضمانت نامه‌های بانکی و سرمایه گذاری مستقیم از سوی بانک‌ها می‌تواند در قالب جعاله انجام شود.
هر شخص حقیقی یا حقوقی که واجد شرایط عمومی اخذ تسهیلات بانکی و همچنین دارای شرایط خاص مربوط به عقد جعاله باشد با رعایت ضوابط مربوط به اعطای تسهیلات می‌تواند از تسهیلات جعاله استفاده کند. تسهیلات جعاله در دو بخش کلی جعاله برای اجرای طرح‌های مختلف و جعاله ساختمانی (احداث مسکن در املاک فاقد سابقه ثبتی و برای تعمیرات واحد‌های مسکونی) قابل پرداخت است.
بر طبق مادّه ۷۰
قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانک‌ها اجازه دارند قسمتی از مبلغ قرارداد جعاله را، به عنوان پیش‌دریافت یا پیش‌پرداخت، با رعایت ضوابط مقرر از سوی شورای پول و اعتبار، دریافت کنند یا بپردازند.