فرارو- یک کارشناس مسائل اقتصادی گفت: «متاسفانه بحث مواد اولیه، قطعات و به طور کلی نیاز‌های بخش‌های تولیدی در اینستکس نادیده گرفته شده است. یعنی حداقل در فاز نخست این موارد را اینستکس پوشش نمی‌دهد و این بخش تاثیر بسیاری بر اقتصاد ایران دارد و اگر قرار باشد دسترسی ما به این موارد محدود باشد، قطعا اینستکس نمی‌تواند تاثیر بسزایی بر اقتصاد ایران بگذارد... البته نا گفته نماند که طرفین اروپایی‌هم تاکید کرده‌اند در آینده دامنه کالاهایی که تحت پوشش اینستکس قرار می‌گیرند، گسترده‌تر خواهد شد، ولی فعلا تا اینجای کار خیلی نباید نسبت به تاثیرات این سازوکار مالی خوشبین بود.»
بیشتر بخوانید:
وحید شقاقی شهری تحلیلگر مسائل اقتصادی در گفتگو با فرارو در خصوص سازوکار مالی اروپایی‌های (اینستکس) گفت: «ابتدا باید در نظر داشت که اروپایی‌ها با ثبت سازو کار جدید مالی چند پیش شرط را برای ایران مشخص کردند. یکی از این پیش شرط‌ها مسئله لوایح چهارگانه است که آن‌ها خواستار تصویب و اجرای آن‌ها توسط ایران شده اند. یکی دیگر از پیش شرط‌های اروپا، ادامه حضور ایران در توافق هسته‌ای است. در مقابل آن‌ها سازوکار مالی خود را به اجرا درمی‌آورند و تا حداقل بخشی از فشار تحریم‌های ایالات متحده را کاهش دهند.»
وی ادامه داد: «اینستکس یک شرکت واسط است که در فرانسه مستقر می‌شود و در مقابل هم ما باید یک شرکت واسط در ایران تاسیس کنیم تا این دو شرکت با یکدیگر همکاری کنند. به این صورت که تجار ایرانی و خارجی با استفاده از این شرکت‌ها مبادلات خود را انجام دهند تا واردات و صادرات ایران به وضعیت عادی برگردد و فعالیت‌های مالی بدون توجه به تحریم‌های ایالات متحده انجام شود. البته اینستکس فعلا در حوزه کالا‌های اساسی، مواد غذایی و دارو فعالیت خواهد کرد. یعنی موقتا یک گستره محدودی دارد. اما نکته مهم این است که این اقلامی که فعلا اینستکس تحت پوشش قرار می‌دهد، همان کالا‌های غیرتحریمی است که آمریکا هم آن را اعلام کرده بود.»
بیشتر بخوانید:
او افزود: «اما روش دسترسی ایران به این اقلام اصلا مشخص نبود، ولی الان با اجرای اینستکس این مشکل رفع شده است. البته هنوز مشخص نیست که آیا در مورد این اقلام هم محدودیت‌هایی وجود دارد یا خیر؟ یعنی مشخص نیست که به عنوان مثال در مسئله دارو ما به تمامی اقلام دارویی دسترسی خواهیم داشت یا صرفا یک تعداد مشخصی اجازه واردات دارد؛ بنابراین فعلا فعالیت اینستکس کاملا محدود است. ضمن اینکه این فعالیت محدود مختص شرکت‌های کوچک است و کمپانی‌های بزرگ در آن حضور ندارند.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «در این میان متاسفانه بحث مواد اولیه، قطعات و به طور کلی نیاز‌های بخش‌های تولیدی نادیده گرفته شده است. یعنی حداقل در فاز نخست این موارد را اینستکس پوشش نمی‌دهد و این بخش تاثیر بسیاری بر اقتصاد ایران دارد و اگر قرار باشد دسترسی ما به این موارد محدود باشد، قطعا اینستکس نمی‌تواند تاثیر بسزایی بر اقتصاد ایران بگذارد. البته نا گفته نماند که طرفین اروپایی‌هم تاکید کرده‌اند در آینده دامنه کالاهایی که تحت پوشش اینستکس قرار می‌گیرند، گسترده‌تر خواهد شد، ولی فعلا تا اینجای کار خیلی نباید نسبت به تاثیرات این سازوکار مالی خوشبین بود.»
وی تصریح کرد: «با اینحال من فکر می‌کنم که اروپایی‌ها در پشت پرده با ایالات متحده به توافق‌هایی دست پیدا کرده‌اند. یعنی فکر نمی‌کنم حداقل تا این جای کار که در بحث اینستکس توافق‌هایی صورت نگرفته باشد. زیرا حتی در بیانیه نخست اروپایی‌ها هیچ اشاره‌ای به این مسئله نشده که آیا اینستکس صادرات نفتی و پتروشیمی را شامل می‌شود یا خیر. یعنی دقیقا همان مسئله‌ای که ما به شدت از سوی آمریکا تحت فشار قرار داریم، کاملا نادیده گرفته شده است.»
بیشتر بخوانید:
این کارشناس مسائل اقتصادی در خصوص وعده گسترش دامنه اینستکس از سوی اروپایی‌ها گفت: «موضوع این است که اروپایی‌ها از اردیبهشت سال جاری وعده داده بودند که این سازوکار مالی راه اندازی می‌شود و شرایط ایران را در قابل تحریم‌ها بهبود می‌بخشد. اما این وعده آن‌ها حدود ۱۰ ماه به طول انجامید و با وجود اینکه گفته بودند قبل از شروع تحریم‌ها راه اندازی می‌شود، اما این اتفاق رخ نداد و الان هم که به ثبت رسیده کاملا ناقص است. ضمن اینکه فقط دو یا سه ماه زمان لازم است که عملیاتی شود. یعنی یک سال طول کشید تا وعده آن‌ها عملی شود و الان که می‌گویند قرار است گسترش پیدا کند، خیلی قابل اعتماد نیست.»
او در خصوص اینکه آیا اجرای تمام و کمال اینستکس می‌تواند تحولی در اقتصاد ایران ایجاد کند یا خیر گفت: «موضوع این است که اینستکس یک کانال حداقلی است. یعنی ما قبلا مواد غذایی از اروپا وارد می‌کردیم و الان مسدود شده است، ما پیش از تحریم‌ها نفتمان را صادر می‌کردیم، اما الان محدود شده است. منظورم این است که اگر انتظار داشته باشیم با اجرای کامل اینستکس مشکلات اقتصادی ایران رفع شود، کاملا اشتباه است. این کانال مالی صرفا می‌توان فشار‌ها و بار‌های اضافی که به واسطه تحریم‌های ایالات متحده بر اقتصاد کشور تحمیل شده، کاهش دهد.»
این استاد دانشگاه گفت: «اینکه می‌گویم اینستکس یک کانال حداقلی است به این دلیل است که ما نمی‌توانیم به واسطه این سازوکار با شرکت‌های بزرگ کار کنیم. ضمن اینکه ما الان برای واردات مواد اولیه تولید، قطعات خودرو سازی و مواد واسطه‌ای بنگاه‌های تولیدی، هنوز بلاتکلیف هستیم. علاوه بر این همانطور که عرض کردم هنوز تکلیف صادرات ایران مشخص نشده است؛ بنابراین اینستکس همچنان ابهامات بسیاری دارد که نمی‌توان به راحتی پیش‌بینی کرد که حتی اجرای آن چه تاثیراتی بر اقتصاد ایران خواهد داشت.»
شقاقی در پایان تاکید کرد: «اما با همه این‌ها به نظر من یکی از مهمترین مسائل در خصوص اینستکس این است که باید دید تا چه اندازه کارآمد است. زیرا همانطور که می‌دانید، یکی از اقداماتی که ایالات متحده علیه ایران انجام داده این است که صاحبان شرکت‌های مختلف را به به شکل‌های مختلف تحت فشار قرار داده اند که با ایران وارد معامله نشود. یعنی الان اینگونه نیست که مثل دوران اوباما صرفا یک سری محدودیت‌های قانونی برای شرکت‌ها ایجاد کنند. دولت ترامپ حتی به روش‌های فراقانونی هم متوسل شده که شرکت‌ها با ایران همکاری نکنند؛ لذا یکی از مهمترین مسائل در خصوص اینستکس این است که آیا می‌تواند شرکت‌های کوچک را هم به همکاری با ایران ترغیب کند یا خیر.»