سه سال و سه ماه بعد از حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام مکه که منجر به فوت ۱۰۷ زائر و ازجمله ۱۱ ایرانی شد، بالاخره دولت عربستان چک غرامت قربانیان ایرانی این حادثه را صادر کرد.
به گزارش شرق، این خبر را روز گذشته رئیس سازمان حج و زیارت اعلام کرد و افزود: «چک پرداخت غرامت به بازماندگان شهدای مسجدالحرام، به دفتر نمایندگی عربستان در سازمان ملل تحویل داده شده است و به‌زودی پس از انجام مراحل خاص خود، برای پرداخت به بازماندگان خانواده این شهدا به ایران تحویل داده خواهد شد؛ اما فعلا از رقم آن خبری نداریم».
علیرضا رشیدیان، رئیس جدید سازمان حج و زیارت که در نخستین نشست خبری خود حاضر شده بود، درباره آخرین وضعیت پرداخت غرامت به بازماندگان شهدای ایرانی مسجدالحرام و فاجعه منا افزود: «درخصوص پرداخت غرامت به بازماندگان شهدای فاجعه منا نیز مذاکرات خاصی به انجام رسید و قرار شد پس از پرداخت غرامت به بازماندگان شهدای مسجدالحرام و ارائه مدارک به این مهم نیز رسیدگی شود». به گفته او، با توجه به انجام آزمایش‌های DNA از خانواده‌های درجه‌یک شهدای منا برای شناسایی ۱۰ نفر باقی‌مانده از این شهدا، پیکر مطهر پنج شهید دیگر شناسایی شده و دو نفر نیز در حدود ۵۰ درصد شناسایی شدند و برای شناسایی نهایی سه نفر باقی‌مانده منتظر پاسخ عربستان هستیم.
حادثه سقوط جرثقیل در مکه در خلال پروژه توسعه مسجدالحرام جمعه ۲۰ شهریور ۱۳۹۴ (۱۱ سپتامبر ۲۰۱۵) رخ داد و باعث مرگ ۱۰۷ نفر و جراحت ۲۳۸ نفر شد. مسئولان سعودی توفان را عامل سقوط جرثقیل اعلام کردند. اغلب جان‌باختگان این حادثه از اتباع کشور‌های هند، پاکستان، اندونزی و ایران (۱۵ زخمی و ۱۱ کشته) بودند.
فاجعه منا نیز دوم مهر ۱۳۹۴ (برابر با دهم ذیحجه ۱۴۳۶ قمری) هم‌زمان با عید قربان و برپایی موسم حج در مراسم رمی‌جمرات به دلیل سوءمدیریت و بی کفایتی مسئولان سعودی در خیابان ۲۰۴ و حوالی تقاطع آن با خیابان ۲۲۳ در منطقه منا شهر مکه رخ داد.
بر اساس آمار‌های اعلام‌شده، این حادثه به جان‌باختن و مفقودشدن حدود هفت هزار نفر از حجاج ۳۹ کشور انجامید.
به گزارش ایرنا، حدود ۶۴ هزار زائر ایرانی برای انجام مناسک حج به عربستان عزیمت کرده بودند که بیش از ۴۶۴ نفر از آنان در فاجعه منا به شهادت رسیدند و از آن جمع تاکنون ۱۱ پیکر که در قبرستان مکه به خاک سپرده شده اند، هنوز تعیین هویت نشده است.
پرداخت چک غرامت به خانواده قربانیان حادثه مسجدالحرام از آن رو واجد اهمیت است که از زمستان همان سال و پس از چند رشته اتفاقات تنش‌آمیز –تجاوز به دو نوجوان ایرانی در فرودگاهی در عربستان، دو حادثه منا و سقوط جرثقیل در مسجدالحرام، اعدام شیخ‌باقر النمر، حمله به کنسولگری و سفارت عربستان در مشهد و تهران و رقابت‌های منطقه‌ای- عربستان تصمیم به قطع رابطه کامل دیپلماتیک با ایران گرفت.
سه ماه پس از وقوع حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام و فاجعه منا که منجر به کشته‌شدن تعدادی از حجاج ایرانی در عربستان شد و پس از آنکه سفارت عربستان سعودی در تهران به آتش کشیده شد، این کشور روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد و از دیپلمات‌های ایرانی خواست در ۴۸ ساعت خاک عربستان را ترک کنند.
حمله به سفارت عربستان در تهران نیز پس از آن رخ داد که پادشاهی سعودی آیت‌الله باقر النمر، رهبر شیعیان این کشور را اعدام کرد. در آن تاریخ، معترضان به اعدام شیخ نمر، رهبر شیعیان عربستان، ابتدا در مقابل سفارت عربستان در تهران در چهارراه فرمانیه تجمع کرده و سپس با هجوم به داخل ساختمان، به تخریب اموال آن پرداختند. ویدئو‌هایی که از این حمله در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند، مهاجمان را در داخل محوطه و اتاق‌های سفارتخانه در حال تخریب و به‌آتش‌کشیدن اموال سفارت نشان می‌داد.
دولت ایران البته بلافاصله مهاجمان به سفارت عربستان در تهران را گروهی «خودسر» نامیده و آن را محکوم کرد. حسن روحانی، رئیس‌جمهور، نیز در پیامی دراین‌باره نوشت: «حرکتی که توسط جمعی افراد افراطی شب گذشته در تهران و مشهد صورت گرفت و به واردآمدن خسارت به سفارت و کنسولگری کشور عربستان منجر شد، به‌هیچ‌عنوان قابل توجیه نیست و قبل از هر چیزی توهین به نظام و لطمه به آبروی جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود».
روحانی همچنین از وزیر کشور خواست با همکاری قوه قضائیه و وزارت اطلاعات، عاملان این تهاجم را شناسایی و برای اجرای عدالت به دستگاه قضائی معرفی کنند تا به گفته او «برای همیشه به این‌گونه اعمال زشت پایان داده شود و امنیت کامل نمایندگی‌های سیاسی دولت‌ها در جمهوری اسلامی ایران تضمین گردد».
در نهایت نیز دادگاه متهمان اصلی حمله‌کننده به سفارت عربستان بعد از چندین جلسه برگزار شد و احکام سه و شش ماه حبس برای آنان صادر شد که این احکام در دادگاه تجدیدنظر نیز تأیید شد. در رأی دادگاه بدوی، پنج متهم به سه ماه حبس و پنج متهم به شش ماه حبس محکوم شده بودند. بر اساس حکم دادگاه تجدیدنظر، همان رأی دادگاه بدوی برای ۱۰ نفر از متهمان اعتراض‌کننده به رأی بدوی صادر شده است.
رأی دادگاه عربستان
درباره حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام نیز در عربستان دادگاهی تشکیل و به موضوع رسیدگی شد. این دادگاه زمستان سال گذشته رسیدگی به پرونده حادثه سقوط جرثقیل در مکه را که منجر به کشته‌شدن ۱۱۱ نفر از حجاج بیت‌الله الحرام شد، مختومه اعلام کرد. رسیدگی به این پرونده جنجالی از مرداد آن سال پس از هشت ماه تحقیقات آغاز شد. با‌این‌حال دادگاه جنایی مکه در نهایت اعلام کرد رسیدگی و اعلام نظر درباره این پرونده در حوزه صلاحیت این دادگاه نیست.
براساس گزارشی که پرس‌تی‌وی منتشر کرد، ۱۴ نفر درباره این پرونده به اتهام سهل‌انگاری، آسیب‌رساندن به اموال عمومی و نادیده‌گرفتن دستورالعمل‌های ایمنی در دادگاه حضور یافتند. با‌این‌حال دادگاه در اعلامیه جدید خود بدون هرگونه توضیحی شمار متهمان را ۱۳ نفر اعلام کرد. به نوشته روزنامه‌های دولتی عربستان، یک میلیاردر سعودی، دو پاکستانی، یک کانادایی، یک اردنی، یک فلسطینی، یک مصری، یک اماراتی و یک فیلیپینی درباره این پرونده به دادگاه رفته‌اند.
دولت عربستان نام این متهمان را فاش نکرده است. سانحه سقوط جرثقیل در محوطه مسجدالحرام در مکه مکرمه ۲۰ شهریور سال ۱۳۹۴ رخ داد که بر اثر آن ۱۱۱ نفر ازجمله ۱۱ ایرانی جان باختند. در این حادثه همچنین حدود ۲۴۰ نفر دیگر نیز مجروح شدند. عربستان در ابتدا علت وقوع این حادثه مرگبار را شرایط جوی و وزش باد شدید اعلام کرده بود؛ اما بعدتر اعلام شد که جرثقیل شرکت بن‌لادن که مسئول اجرای این پروژه بوده است، براساس استاندارد‌های لازم نصب نشده و خطای انسانی عامل این حادثه بوده است.
حادثه مرگبار سقوط جرثقیل در مکه حدود دو هفته قبل از فاجعه منا رخ داد. بر اثر ازدحام جمعیت در منا و در جریان برگزاری بخشی از مناسک رخ داد، هزاران حاجی جان باختند. مقامات ریاض مدعی هستند در فاجعه منا حدود ۷۷۰ نفر جان باختند؛ در‌حالی‌که خبرگزاری آسوشیتدپرس از جان‌باختن دو‌هزار‌و ۴۲۶ زائر در این حادثه خبر داد.
برخی گزارش‌ها نیز حاکی است در این حادثه حدود هفت هزار حاجی کشته شدند که بیش از ۴۶۰ نفر از جان‌باختگان این حادثه، ایرانی بودند. پس از گزارش منابع و رسانه‌های مطرح بینالمللی درباره آمار واقعی قربانیان فاجعه منا، مقامات آل‌سعود قول بررسی بیشتر درباره این حادثه مرگبار را دادند؛ اما دولت سعودی در نهایت آمار اندکی را که پیش‌تر اعلام کرده بود، افزایش نداد.
گشایش دفتر حافظ منافع ایران در سفارت سوئیس
رئیس سازمان حج و زیارت در بخش دیگری از صحبت‌های خود در نشست خبری درباره مذاکرات این سازمان با وزارت حج عربستان و دیگر مسئولان مربوط درباره حج ۹۸ نیز گفت: با توجه به مذاکرات انجام‌گرفته با وزارت حج عربستان و ابراز تمایل آنها، در صورت موافقت نهایی طرف سعودی برای نخستین بار دفتر حافظ منافع حجاج ایرانی در سفارت سوئیس در عربستان گشایش می‌یابد.
رشیدیان افزود: در صورت موافقت نهایی وزارت حج عربستان با پیشنهاد این سازمان و گشایش دفتر حافظ منافع کشورمان ۱۰ نفر از اعضای تیم اعزامی وزارت خارجه برای انجام سهولت در کار حجاج ایرانی در عربستان در این سفارت مستقر خواهند شد.
ارائه خدمات کنسولی موجب تسهیل در امور زائران حج و رفع مشکلات غیر‌منتظره و اداری حجاج ایرانی خواهد شد.
رئیس سازمان حج و زیارت همچنین درباره افزایش تعداد زائران به حج ۹۸ نیز گفت: امسال ۸۶هزار‌و ۵۰۰ نفر در قالب ۸۱ هزار زائر و بقیه به‌عنوان نیرو‌های ستادی، پزشکی، خدمات و ... اعزام شدند و امیدواریم وزارت حج عربستان با پیشنهاد ۱۰ هزار نفری افزایش زائران موافقت کند تا بتوانیم بیش از ۹۶ هزار زائر ایرانی به حج ۹۸ اعزام کنیم.
رشیدیان با بیان اینکه طرف‌های سعودی نیز خواستار تداخل‌نداشتن امور حج از مسائل سیاسی هستند، گفت: از دیگر مشکلات زائران حج در سال‌های گذشته انجام انگشت‌نگاری و اتلاف وقت زائران در فرودگاه‌های عربستان بود که با پیشنهاد جمهوری اسلامی قرار شد برای سرعت‌بخشیدن به کار زائران این امور برای نخستین بار درباره حج ۹۸ در ایران به انجام برسد. از مهم‌ترین بند‌های توافق‌نامه حفظ امنیت و کرامت زائران ایرانی است که به امضای طرف‌های ایرانی و سعودی رسیده است.
رئیس سازمان حج و زیارت درباره راه‌اندازی حج عمره نیز گفت: تضمین امنیت و حفظ کرامت زائران ایرانی مهم‌ترین خواسته ما برای اعزام زائران به حج عمره است و تا زمانی که وزارت حج عربستان این مهم و دیگر شرایط اعلام‌شده جمهوری اسلامی ایران را نپذیرد، هیچ زائری برای حج عمره اعزام نخواهد شد. او اظهار کرد: در سال‌های گذشته برخی زائران نیز به هنگام ورود به فرودگاه عربستان دچار مشکل می‌شدند که با توجه به مذاکرات انجام‌گرفته و اعلام طرف سعودی مبنی بر اینکه این امر جزء مسائل امنیتی است، قول دادند مساعدت‌های لازم را به انجام برسانند.
رئیس سازمان حج و زیارت گفت: برای تسهیل در امور حجاج نیز خواستار استفاده زائران ایرانی از قطار مسیر مدینه به مکه شدیم؛ اما متأسفانه اعلام رقم بالای ۲۶۵ ریال سعودی برای هر زائر مورد موافقت تیم اعزامی قرار نگرفت.
او درباره اولین پرواز زائران حج ۹۸ نیز گفت: به احتمال زیاد نخستین پرواز زائران حج ۹۸ در نیمه دوم تیر خواهد بود. رشیدیان با توجه به کاهش نرخ ارز درباره کاهش هزینه سفر به حج نیز گفت: با توجه به مذاکرات انجام‌گرفته با مسئولان مربوطه کشورمان به‌ویژه بانک مرکزی منتظر پاسخ آنان هستیم و امیدوارم تغییر محسوسی درباره این امر مهم به انجام برسد.