یک کارشناس خاک، خلاء ناشی از خالی شدن سفره های آب زیرزمینی در اثر برداشت آب را عامل فرونشست های اخیر کشور دانست و گفت: به دلیل افزایش حفر چاه و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی به ویژه در شرق مازندران، خطر فرونشست زمین این منطقه را بیشتر از غرب استان تهدید می‌کند.
محمدعلی بهمنیار در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به پدیده فرونشست زمین، اظهار کرد: عمده دلیل این فرونشست ها خالی شدن سفره های آب زیرزمینی در اثر برداشت‌های غیرمجاز است که موجب به وجود آمدن فضای خالی در زیر خاک شده و در اثر کوچکترین ارتعاش این فرونشست‌ها اتفاق می افتد.
وی دو عامل را سبب ایجاد فرونشست عنوان و خاطرنشان کرد: نخستین عامل مربوط به خالی شدن سفره‌ها و منابع آب زیرزمینی است که خلاء حاصل از تخلیه آب یکی از عوامل اصلی فرونشست است، عامل دیگر مربوط به املاح به ویژه نمک موجود در خاک بوده که در اثر آبشویی حجم آن کاهش پیدا کرده و باعث فرونشست می‌شود، این عامل در اصلاح خاک و زهکشی معمولا اتفاق می‌افتد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، اراضی شرق استان را مستعد فرونشست اعلام و اظهار کرد: در شرق استان به دلیل برداشت‌های غیرمجاز و گستردگی کشت، سفره های زیرزمینی آب بیشتری از دست داده و احتمال این رخداد در شرق نسبت به غرب مازندران بیشتر است.
لغزش و ارتعاش غیرمحسوس خاک موجب تشدید فرونشست می شود
بهمنیار لغزش و ارتعاش غیرمحسوس خاک را سبب تشدید فرونشست دانست و تصریح کرد: خالی ماندن فضاها و حفره های زیر خاک شاید تا سال‌ها ماندگار باشد اما اندک ارتعاشی در این مناطق حتی غیر محسوس به وقوع فرونشست‌ها کمک خواهد کرد.
فرونشست و رانش با هم تفاوت دارند
وی حرکت گرانشی و ثقلی را از دلایل فرونشست برشمرد و اظهار کرد: فرونشست ها معمولا در دشت ها اتفاق می‌افتد چرا که تخلیه آب زیرزمینی به ندرت در اراضی شیب دار رخ می دهد، بنابراین رانش و فرونشست دو مقوله جدا از یکدیگر هستند.
این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه فرونشست و رانش را دو رخداد جدا از هم دانست و تصریح کرد: رانش معمولا در مناطق شیبداری اتفاق می افتد که لایه زیرین سست بوده و لایه فوقانی به دلیل انباشت آب و وزن بالای حاصل از آن در اثر کوچکترین عامل محرکی به پائین سُر خورده و رانش را به وجود می‌آورد.
بهمنیار با اشاره به وقوع پدیده رانش، تشریح کرد: انباشت آب و اشباع آن در لایه فوقانی که معمولا خاک‌های رسی و انبساط پذیر هستند موجب وزن بالای لایه خاک شده و نفوذپذیری خاک به دلیل اشباع شدن از بین می‌رود. لایه فوقانی سطوح رانشی به دلیل نفوذناپذیر بودن، روانآب به وجود می آورد و معمولا در این مناطق با ایجاد سنگچین مانع از نفوذ آب می شوند تا لایه رانشی در اثر جذب آب سنگین نشده و به پائین لغزش پیدا نکند.
برای جلوگیری از فرونشست زمین؛ درخت بکارید
مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی ساری پوشش گیاهی و درختکاری را از راهکارهای مقابله با رانش دانست و خاطرنشان کرد: وجود درخت در مناطق مستعد رانش به استحکام لایه‌های خاک کمک کرده و مانع از سر خوردن آن می‌شود.
وی تغییرات اقلیمی، برداشت غیر مجاز خاک در معادن و کمبود بارش برف را سبب تشدید بروز پدیده فرونشست اعلام و تاکید کرد: کاهش نزولات جوی به ویژه برف به دلیل ذوب تدریجی آن که اثر مستقیم بر تغذیه سفره های آب زیرزمینی داشته، عاملی اثرگذار بر کاهش فرونشست است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، شخم زمین های کشاورزی در جهت شیب زمین به ویژه در مناطق تپه ماهور را عامل تشدید کننده ایجاد روانآب دانست و با یادآوری اینکه ایجاد روانآب هیچ کمکی به ذخیره منابع آبی نخواهد کرد، افزود: در این مناطق باید شخم در جهت عمود بر شیب زمین انجام شود و یا اینکه نوع کاربری اراضی در این مناطق تغییر پیدا کند.
بهمنیار با بیان اینکه مراتع غیرمستقیم در کیفیت خاک و آب نقش دارند، خاطرنشان کرد: بهره‌برداری درست و اصولی از اراضی و ایجاد کاربری متناسب با مناطق می تواند به حفظ منابع آبی و خاکی کمک فراوانی کند.