«اکثر بیماران هموفیلی شدید ما به‌خصوص کودکان، در دوره تحریم قبلی دچار معلولیت‌های بازگشت‌ناپذیری شدند. به اعتقاد من، برخلاف گفته‌های آمریکا که می‌گوید ما مردم را تحریم نکرده‌ایم بلکه دولت ایران را تحریم کردهایم، باید بگویم با ایجاد تحریم، تک‌تک مردم ما تحریم می‌شوند»؛ این بخشی از سخنان احمد قوی‌دل، مدیرعامل کانون هموفیلی ایران، در گفتگو با «شرق» درباره این موضوع است که آیا دارو نیز شامل تحریم‌های جدید آمریکا شده است یا خیر؟ دور جدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران شروع شده است؛ تحریم‌هایی که به گفته مقامات دولت ترامپ، علیه دولت و حکومت است و به مردم آسیبی نمی‌رساند؛ اما تجربه تحریم‌های گذشته نشان می‌دهند این تحریم‌ها نه‌تن‌ها به دولت، بلکه به مردم نیز آسیبی جدی وارد می‌کنند؛ به‌خصوص به افرادی که بیمار هستند. تجربه دوره‌های قبلی به‌ویژه آسیب‌هایی که در این زمینه به بیماران وارد شد، به‌قدری نگران‌کننده است که کانون هموفیلی ایران تصمیم گرفت به فدراسیون جهانی هموفیلی نامه‌ای بنویسد.
احمد قوی‌دل با اشاره به تحریم‌های دوره قبلی و آسیبی که به بیماران هموفیلی وارد شد، به «شرق» می‌گوید: «اواخر دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد به‌شدت موجودی خانگی بیماران تمام شده بود و فقط در مراکز درمانی به صورت اورژانسی دارو وجود داشت. دارو به‌سختی پیدا می‌شد. اکثر بیماران هموفیلی شدید ما به‌خصوص کودکان، در دوره تحریم قبلی دچار معلولیت‌های بازگشت‌ناپذیری شدند. به اعتقاد من، برخلاف گفته‌های آمریکا که می‌گوید ما مردم را تحریم نکرده‌ایم بلکه دولت ایران را تحریم کردهایم، باید بگویم با ایجاد تحریم، تک‌تک مردم ما تحریم می‌شوند».
او همچنین درباره نامه کانون هموفیلی به فدراسیون جهانی هموفیلی گفت: «ما در این نامه این‌طور نوشته‌ایم که اساسا این تحریم‌ها برخلاف ادعای آمریکا، دولت را نشانه نگرفته، بلکه مردم را نشانه گرفته است و ما به‌شدت نگران سلامت بیماران هموفیلی هستیم. ما حتی به زنان اشاره کردهایم. زمانی که دارو دچار کمبود می‌شود، به بیماران توصیه می‌کنیم بیشتر مراقب خودشان باشد، سفر نکنند یا جراحی‌ای را که می‌توانند بعدا انجام دهند، در آن زمان انجام ندهند و به‌طور‌کلی از اقداماتی که ممکن است به هر نحوی به آن‌ها صدمه بزند، خودداری کنند؛ اما درباره زنان ما اصلا نمی‌توانیم چنین دستورالعمل‌هایی داشته باشیم. زنان به صورت طبیعی ماهانه خونریزی می‌کنند و برای کنترل این خونریزی، نیاز به دارو دارند؛ دارو‌هایی که ساخت کشور‌های اروپایی است. در این نامه ما به این موضوع نیز اشاره کردهایم که زنان علاوه بر عادت ماهانه، زایمان هم می‌کنند و در زایمان‌ها وسیع‌ترین خونریزی‌ها اتفاق می‌افتد. ما از آن‌ها خواسته‌ایم به‌عنوان سازمان مشاور سازمان بهداشت جهانی، مراتب این نگرانی‌ها را به سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل متحد انتقال دهند». به گفته قوی‌دل، با توجه به ذخایر دارو شاید تا یک ماه آینده مشکلی نداشته باشیم؛ اما چیزی که ما را نگران می‌کند، تجربه تحریم قبلی است. اینکه آمریکا و خزانه‌داری آمریکا اعلام می‌کند دارو و تجهیزات پزشکی جزء اقلام تحریم نیست، دروغی بزرگ است که در دوره قبلی نیز خزانه‌داری آمریکا روی آن تأکید می‌کرد؛ اما به دلیل اینکه بانک‌ها و سیستمی که باید از طریق آن پول این دارو‌ها را حواله کرد، عملا بر روی ایران بسته است، طبیعتا نتیجه‌ای جز تحریم غیرمستقیم دارو نخواهیم داشت».
او با بیان اینکه بسیاری از دارو‌های بیماران خاص و سرطانی که وضعیت اورژانسی دارند وارداتی است، ادامه می‌دهد: «بسیاری از بیماران خاص نیاز به دارو‌های وارداتی دارند. این عدد ممکن است در مقابل جمعیت ایران پایین باشد؛ اما این افراد با ایجاد تحریم‌ها در خطر قرار می‌گیرند. در برخی رسانه‌های فارسی‌زبان در کشور‌های خارجی برای اینکه اثر تحریم‌ها را بر دارو ناچیز نشان دهند، می‌گوید ۸۰ درصد دارو‌ها در ایران، تولید داخل است. باید به آن‌ها بگوییم اگر داروی سرماخوردگی و دارو‌های عادی یا آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور ساخته شود، جواب‌گو است؛ اما نیاز بیماران خاص که نیاز به دارو‌های خارجی وارداتی دارند، برطرف نمی‌شود».
قوی‌دل همچنین گفت: «چیزی که از خود تحریم بدتر است، این است که تحریم‌کننده ادعا می‌کند این تحریم‌ها تأثیری بر مردم ندارد. به اعتقاد ما موضوع بسیار جدی است؛ به همین خاطر نامه‌ای برای فدراسیون جهانی هموفیلی نوشته‌ایم و از وضعیت موجود ابراز نگرانی کردهایم که این شرایط روی سلامت بیماران ما تأثیرگذار است. بزرگ‌ترین آسیبی که با کمبود دارو به کودکانی که بیماری هموفیلی دارند وارد می‌شود، معلولیت‌های بازگشت‌ناپذیر است؛ معلولیت‌هایی که کاخ آرزو‌های این کودکان را ویران می‌کند». هرچند مقام‌های آمریکایی ادعا می‌کنند دارو را تحریم نکرده‌اند؛ اما شواهد نشان می‌دهد تحریم‌ها بر واردات دارو نیز اثر گذاشته است. روز گذشته کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، به ایرنا گفت: هرچند غذا و دارو روی کاغذ تحریم نیست؛ اما در اعمال تحریم‌ها، صنعت دارو مستثنا نخواهد بود و تحریم‌نبودن دارو دروغی آشکار است. واقعیت این است که تحریم‌ها تأثیرات منفی و سختی‌هایی برای مردم در حوزه دارو ایجاد خواهد کرد؛ اما با مدیریت دولت، اجازه نمی‌دهیم بیماران دچار مشکل شوند». او همچنین ادامه داد: «تحریم‌های آمریکا خلاف حقوق بشر است و با توجه به بازتاب‌های بین‌المللی این عمل ضد حقوق بشر، قدرت‌های استکباری تلاش می‌کنند با فضاسازی‌های رسانه‌ای و ادعا‌های دروغین از این مرحله عبور کنند و سعی دارند با فضاسازی رسانه‌ای و دروغ‌گویی، افکار آگاه بین‌المللی را از این موضوع منحرف کنند». به گفته برخی از واردکنندگان، تحریم‌ها اثری بر واردات دارو نداشته است. پیام دین‌دوست، مدیرعامل هلدینگ بهفار واردات، تولید و توزیع دارو و تأمین فراورده‌های خونی دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد کمپانی‌های دارویی بزرگ دنیا مجوز دارند دارو را با وجود تحریم‌ها به ایران بفروشند و هیچ دولتی جلوی آن‌ها را برای فروش دارو نگرفته است. مسئله‌ای که وجود دارد، این است که بسیاری از بانک‌های چندملیتی، به‌خصوص آن‌هایی که با آمریکا مراوده کاری دارند، از کار با شرکت‌های ایرانی ازجمله شرکت‌های دارویی حذر می‌کردند. این مسئله حتی پس از برجام نیز به نحوی وجود داشت؛ اما در سال‌های گذشته شرکت‌های ایرانی و کمپانی‌های دارویی تدبیر‌هایی را برای انتقال پول که مورد تأیید دولت‌ها باشد، ایجاد کرده بودند. در‌حال‌حاضر با شروع تحریم‌های تازه، آن مسیر‌ها همچنان باز است؛ تنها باید چند نکته را رعایت کنیم که آن‌هم شفافیت در منابع مالی و نحوه خرید دارو یا مواد اولیه دارویی است».
او با بیان اینکه کمپانی‌های دارویی چندملیتی با شرکت‌هایی که تازه وارد این حوزه شده اند کار نمی‌کنند، می‌افزاید: «شرکت‌هایی که سال‌ها نماینده رسمی این کمپانی هستند، امروزه در تأمین دارو مشکلی نخواهند داشت. همین حالا که من با شما صحبت می‌کنم ما توانستیم پول حواله و کالایمان را به کشور حمل کنیم. تحریم‌ها کار را پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر کرده است، اما ما در سال‌های گذشته مسیر‌ها را پیدا کردهایم و از آن طریق داروی کشور را تأمین می‌کردیم. در حال حاضر نیز این راه‌ها باز است». دین‌دوست در پاسخ به این سؤال که علت کمبود برخی از دارو‌ها در کشور چیست، می‌گوید: «کمبود‌های دارویی همیشه بوده است. بخشی به‌دلیل کمبود‌های جهانی و بخشی هم به‌دلیل سو‌ءمدیریت داخلی است که منحصر به حوزه دارو هم نیست. اگر برنامه‌ریزی و مدیریت درست وجود نداشته باشد، در بهترین شرایط بانکی-حتی اگر تحریم نباشیم-هم دچار مشکل می‌شویم. توجه‌نکردن مسئولان حوزه دارو نسبت به خطر‌های پیش، رو و نبود تعامل درست با تولیدکنندگان و واردکنندگان دارو باعث ایجاد چنین مسائلی شد. البته در سه ماه گذشته با تغییراتی که در این حوزه ایجاد شد، اتفاقات مثبتی در این حوزه رخ داده و وضعیت تأمین دارو خیلی بهتر شده است. در برخی از موارد سازمان غذا و دارو به شرکت‌ها اجازه وارد برخی از کالا‌ها را نمی‌داد به دلیل اینکه فکر می‌کردند کشور به آن نیاز ندارد و در دادن ارز و سهمیه واردات تأخیر کردند. حتی علی‌رغم افزایش نرخ ارز قیمت‌ها را اصلاح نکردند، اما با گذشت زمان متوجه نیاز کشور شدند و زمانی به شرکت‌ها سهمیه دادند که بسیاری از دارو‌ها دچار کمبود شده بودند و طبیعا وقتی دارو در بازار دچار کمبود می‌شود در حلقه آخر که بیمار و داروخانه‌ها هستند، به دلیل استرسی که در بازار ایجاد می‌شود شروع به جمع‌کردن و خرید بیش از نیاز می‌کنند یعنی به عبارتی دارو‌هایی که زمانی در بازار دچار کمبود شد تقاضا برای آن‌ها به طور مصنوعی نسبت به سال‌های گذشته دو تا سه برابر می‌شد همین باعث شد برای اینکه عطش بازار را از بین ببریم باید چند برابر گذشته دارو را تأمین کنیم».
با شروع تحریم‌ها مشکلات حوزه دارو نیز شروع شد؛ مشکلاتی که آمریکا ادعا می‌کند ارتباطی با تحریم ندارد و مسئولان کشور می‌گویند با توجه به تجربه قبلی سعی کردیم با آن مقابله کنیم.
به گفته رهبر مژدهی‌آذر، عضو هیئت‌مدیره انجمن داروسازان ایران، «صنعت داروسازی کشور فعال است، اما تحریم‌های ظالمانه آمریکا، مشکلاتی را برای درخواست‌کنندگان مواد اولیه دارو ایجاد می‌کند که البته مسئولان، سازوکار‌هایی نیز برای مقابله با آن اندیشیده‌اند». او در بخش دیگری از سخنانش گفت: «مسئولان آمریکایی در اینکه دارو مشمول تحریم نیست، صداقت ندارند، اما چون ایران در بسیاری از کشور‌ها اعتبار دارد در بسیاری از موارد جایگاه و اعتبار ایران باعث شده که در بسیاری از موارد دادوستد نیز برقرار باشد و مشکلات دارویی برای مردم ایجاد نمی‌شود. با توجه به اینکه مسئولان به‌ویژه سازمان غذا و دارو پیش‌بینی‌هایی را در این زمینه کرده‌اند، می‌توانیم به‌راحتی از پیچ‌وخم‌های مشکلات دارویی که تحریم آمریکا ایجاد کرده، عبور کنیم».
شرایط بازار دارویی کشور همچنان ملتهب است و چندی پیش یکی از نمایندگان مجلس درباره جایگزین‌شدن برخی دارو‌های ایرانی به جای نوع خارجی آن برای بیماران سرطانی ابراز نگرانی کرده بود، اما برخی از کارشناسان همچنان با تکیه بر تولید داخل نسبت به شرایط پس از تحریم خوش‌بین هستند. دکتر حمید خیری، عضو هیئت‌رئیسه انجمن داروسازان ایران، درباره اثر تحریم‌ها بر بازار دارویی کشور به «شرق» می‌گوید: «ابتدا باید بدانیم میزان وابستگی صنایع داروسازی کشورمان به تجارت خارجی چقدر است. در این‌باره باید بگوییم خوشبختانه حدود ۹۷ درصد داروی مورد نیاز مردم، از طریق شرکت‌های داروسازی داخلی تولید می‌شوند ولی نکته حائز اهمیت در این میان آن است که نزدیک به ۵۰ درصد این تولیدات، وابسته به واردات مواد اولیه هستند چراکه هیچ کشوری، همه مواد اولیه دارو‌های مورد نیازش را خودش تولید نمی‌کند. بنابراین ما برای استمرار فعالیت شرکت‌های داروسازی داخلی، نیاز به واردات مواد اولیه از خارج کشور داریم. علاوه بر این، بحث مواد بسته‌بندی و ملزومات مربوطه نیز در این میان قابل توجه است، چراکه بخش عمده‌ای از مواد بسته‌بندی، وابسته به مواد اولیه خارجی است». او ادامه داد: «ضمن اینکه بقیه آن ۹۷ درصد دارویی که در داخل کشور تولید می‌شود، باید به صورت داروی ساخته‌شده وارداتی تأمین شوند که از آنجایی که دارو‌های گران‌قیمتی هستند، حدود ۳۰ درصد بازار دارویی کشور را از لحاظ گردش مالی شامل می‌شوند. بنابراین قابل کتمان نیست که بازار دارویی کشورمان رابطه مستقیمی با تجارت خارجی دارد، اما تجربه تاریخی، بزرگ‌ترین همراه ما در این مقطع است و ما به‌خوبی تجربه گذر از تحریم‌ها را داریم». او افزود: «اما با این حال، مردم نباید نگران تأمین داروی مورد نیاز خودشان باشند چراکه همه می‌دانیم بر اساس کلیه ضوابط بین‌المللی، دارو از تمامی تحریم‌ها مستثناست و هیچ کشوری نمی‌تواند مسیر واردات دارو به کشورمان را مسدود کند ولی به هرحال، از آنجایی که تجارت خارجی کشورمان تحت‌الشعاع تحریم‌های اخیر قرار گرفته، دشواری‌هایی به صورت غیرمستقیم بر صنعت و واردات دارو تحمیل می‌شود که بخش عمده‌ای از آن به بحث تبادلات مالی و نظام بانکی برمی‌گردد، چراکه ممکن است شرکت‌های خارجی ریسک و مخاطره تبادل تجاری و ارزی را به خود راه ندهند».
خیری اظهار کرد: «بر این اساس، قطعا دولت تمهیدات لازم را در نظر گرفته و در دیپلماسی اقتصادی خود، هشدار‌های مربوطه را برای بازکردن یک مسیر ویژه برای تبادلات مالی، بانکی و تجاری برای تأمین دارو‌ها لحاظ کرده است. نکته‌ای که در اینجا باید به آن اشاره شود، این است که مردم باید از ذخیره دارو در خانه پرهیز کنند و خودشان به کمبود دارو دامن نزنند تا توازن و تعادل بازار دارویی کشور دستخوش ناترازی و انحراف نشود. در شرایط فعلی، مدیریت صحیح و توزیع همگن دارو از سوی سازمان غذا و دارو و استفاده از بستر‌های الکترونیکی برای تبادل اطلاعات و جلوگیری از توزیع نامتناسب دارو، به‌ویژه درباره دارو‌هایی که محدودیت‌هایی در توزیع آن‌ها وجود دارد، ضروری به نظر می‌رسد».