فرارو- فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا که روز‌های پایانی مسئولیتش در این سمت را می‌گذراند چندی پیش اعلام کرد، سازوکار ویژه اروپا (SPV) تا قبل از ۱۳ آبان اعلام خواهد شد. SPV یا همان ساز و کار ویژه مالی محصول گردهمایی وزرای خارجه ایران و ۱+۴ در نیویورک رونمایی از طرح برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران بود.
با وجود آنکه هنوز تحریم نفتی به اجرا در نیامده است بعضی از مشتری‌های نفت ایران از بیم تحریم‌های ثانویه خرید نفت از ایران را یا قطع کرده و یا کاهش داده اند. البته بعضی از آن‌ها مانند هند و کره جنوبی تلاش می‌کنند که بتوانند برای ادامه خرید نفت از ایران خود را از تحریم‌های آمریکا معاف کنند. سازوکار ویژه مالی اروپا که قرار است تا روز‌های آینده به اجرا درآید شامل مباحث بانکی، نفت و انرژی و دعوت و تشویق شرکت‌ها و موسسات متوسط اروپایی و دیگر کشور‌ها به تعامل با ایران است.
این ساز و کار آنقدر جدی است که اروپایی‌ها به استفاده از آن فراتر از تبادل با ایران فکر می‌کنند. وزارت امور خارجه فرانسه گفته: سازوکار ویژه اروپا که توسط اتحادیه برای ایجاد کانالی جهت تسهیل تجارت با ایران تعریف شده، می‌تواند در موارد وسیع‌تر برای کمک به این بلوک جهت جلوگیری از دسترسی تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا مورد استفاده قرار بگیرد.
اگنس فون در مول، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در این باره گفت: این سازوکار ویژه باید تراکنش‌های مالی همه کمپانی‌هایی را که می‌خواهند روابط تجاری شان را با ایران حفظ کنند را تسهیل کند. وی ادامه داد: این ابزار قرار است یک حاکمیت اقتصادی برای اتحادیه اروپا فراتر از یک مورد خاص ایجاد کند. طرح بلند مدت این است که کمپانی‌های اروپایی در آینده از تاثیر تحریم‌های فراسرزمینی و غیرقانونی مصون بمانند.
مضاف بر این SPV قرار نیست تنها مورد استفاده اروپایی‌ها قرار بگیرد. ایران درخواست کرده این ساز و کار منحصر به کشور‌های اروپایی نباشد. مقامات کشور‌های اروپایی هم اعلام کرده‌اند، سازوکار به شکلی طراحی شده است که علاوه بر کشور‌ها و شرکت‌های دولتی و خصوصی اروپایی، کشور‌های خارج از اتحادیه نیز بتوانند برای نقل و انتقالات مالی خود از این آن استفاده کنند.
بیشتر بخوانید: اروپا و موج دوم تحریم‌های ایران
ایران و اروپا مایل به انتشار جزئیات ساز و کار ویژه نیستند محمد حسن بهشتی پور، تحلیل گر مسائل بین الملل در ارتباط با ابهامات SPV به
فرارو می‌گوید: ابهامات ساز و کار مالی که رسانه‌ها از آن سخن می گویند به خاطر آن است که ایران و اروپا مایل به انتشار جزئیات ساز و کار نیستند. انتشار جزئیات می‌تواند زمینه‌های کنترل آمریکا را فراهم کند.
او در ارتباط با زمان عملیاتی شدن این ساز و کار نیز می‌گوید: سازو کار احتمالا به زودی و قبل از ۱۳ آبان عملیاتی می‌شود، اما جا افتادن آن به صورت تدریجی و مرحله‌ای است. ساز و کار به صورت یکباره عملی نمی‌شود. مثل تحریم‌ها که به تدریج وضع شد این ساز و کار هم به تدریج کامل می‌شود. فکر می‌کنم تا کامل شدن ساز و کار نیز سیاست ابهام همچنان وجود داشته باشد. طرف‌های تجاری ایران در حال حاضر، علاوه بر اتحادیه اروپا، چین، روسیه و هند هستند؛ بنابراین آن‌ها را هم باید لحاظ کرد.
بهشتی پور درباره تهاتری بودن ساز و کار می‌گوید: بخشی از ساز و کار تهاتری است. به این صورت که ایران به کشوری مثل فرانسه نفت می‌فروشد و کالا را هم از همانجا دریافت می‌کند. اما ممکن است میزان خرید کالا کمتر یا بیشتر از میزان نفت فروخته شده باشد. یا ممکن است ایران به آلمان نفت بفروشد، اما خرید خود را از اسپانیا انجام دهد. تهاتر در بانک انجام می‌شود. موقع فروش نفت، فروش باید در جایی ثبت و ضبط و سپس به یورو معادل یابی شود. وقتی که ایران می‌خواهد کالا خریداری کند، یا اروپایی‌ها می‌خواهند به ایران کالا صادر کنند باید ال سی لازم برای فروش کالای غیرنفتی ایران باز شود. همه این‌ها مستلزم حداقل یک بانک است؛ بنابراین یک مرکز پولی و مالی برای تبادل و خرید کالا باید پیش بینی شود.
این تحلیل گر مسائل بین الملل در پاسخ به این سوال که آیا این ساز و کار می‌تواند برای کشور ارزآوری داشته باشد می‌گوید: بخشی از یوروی تبادلات برای تامین نیاز‌های داخلی وارد کشور می‌شوند. اما چون جزئیات ساز و کار مطرح نمی‌شود نمی‌توان دقیقتر تحلیل کرد.
این تحلیل گر مسائل بین الملل با مقایسه تحریم داماتو با دوران کنونی می‌گوید: آمریکا در زمان تحریم داماتو، به این گستردگی وارد عمل نشده بود. اما اکنون گروه اقدام در همه جهت وارد شده است. ثانیا آنکه پیوستگی جهان سرمایه داری روز به روز بیشتر شده است. بعد از ۱۱ سپتامبر که به جهان سرمایه‌داری ضربه بزرگی وارد شد و همچنین رکود اقتصادی سال ۲۰۰۸ آمریکایی‌ها به این سو حرکت کردند که پیوستگی‌های مالی و پولی بین‌المللی خود را بیشتر کنند. به عنوان نمونه FATF اقتصاد ۳۷ کشور که در بین آن‌ها چین و روسیه نیز هستند به وسیله یک شبکه پولی و بانکی در هم گره خورده است. این پیوستگی که آن را در سال ۲۰۱۸ مشاهده می‌کنیم در سال ۱۹۹۶ اصلا وجود نداشت. اکنون مبادلات گسترده‌تر، الکترونیکی‌تر، در دسترس‌تر و قابل‌کنترل‌تر شده است. ما باید همه این فاکتور‌ها را در نظر بگیریم.
او ادامه می‌دهد: شرایطی که اکنون ایران در آن قرار گرفته به بحث تقابل بین ایران و غرب مربوط می‌شود. این تقابل گاهی در برجام، گاهی در حقوق بشر و گاهی حمایت از تروریسم جلوه می‌کند. واقعیت این است که ما فعلا کار را با باید با این ساز و کار به پیش ببریم. مسئولین کشور در این شرایط، قدرت انتخاب محدودی دارند. اما در کنار این ساز و کار‌ها هم باید به سمت داخل رفت. در داخل کشور نیازمند همبستگی ملی هستیم همچنین باید اقداماتی برای مدیریت اقتصاد و بهبود شرایط اقتصادی صورت بگیرد. مطالعات نشان می‌دهد تحریم‌ها نهایتا تا ۲۵ درصد اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهند و مابقی به مدیریت داخلی برمی گردد.