امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه درباره خلأ آموزش حقوق شهروندی در کشور با مشاهده رفتارهای ناهنجاری مانند خریدهای کلان و انبار کالا از سوی برخی اقشار جامعه گفت: حقوق شهروندی به دو طریق آموزش داده می‌شود: اول رسانه‌ها، صداوسیما، نظام آموزشی در قالب کتاب‌های درسی و دومین راه لمس کردن زندگی شهری و اموزش عملی است.
به گزارش ایکنا، وی افزود: فردی که در شهر زندگی می‌کند به تدریج یاد می‌گیرد که چارچوب‌های زندگی شهری با زندگی در روستا تفاوت دارد و قوانینی بر آن حاکم است و این زمان‌بر است، اما به دلیل افزایش روند مهاجرت و تغییرات فراوان در قوانین مربوط به حقوق شهروندی هیچ‌گاه افراد نمی‌توانند دقیقاً آنچه را بیان شده اجرا کنند.
قرایی‌مقدم اظهار کرد: عامل دیگر در بی‌توجهی به حقوق شهروندی از سوی شهروندان، مهاجرت بی‌رویه از روستاها و شهرهای کوچک به کلان‌شهرهاست که باعث می‌شود حقوق شهروندی با تأخیر عملیاتی شود، زیرا افراد مهاجر یا در مورد حقوق شهروندی چیزی نخوانده‌اند یا اگر هم خوانده باشند برای آنان ملموس نبوده و آن را به کار نگرفته‌اند. این به خاطر نظری بودن آموزش‌های ارائه شده در سیستم آموزش و پرورش کشورمان است.
این جامعه‌شناس ادامه داد: درباره حرص و ولع ایجاد شده در میان برخی اقشار، به ویژه بروز این رفتار در اقشار مرفه جامعه، برای خرید کالا باید گفت که این مسئله را می‌توان با مقوله تأخر فرهنگی (cultural lag) توضیح داد. اگر یک خط مورب از گوشه زاویه قائمه به بالا کشیده شود، نوک این خط مربوط به تغییرات تکنولوژیکی و فناوری و به عبارتی فرهنگ مادی یا ظواهر مدرنیته است که قابل لمس است. اما فرهنگ استفاده از تکنولوژی معنوی است که پایین‌تر از نوک این خط قرار دارد. فاصله بین این دو همان تأخر فرهنگی یا واپس‌ماندگی فرهنگی است که در همه کشورهای جهان قابل مشاهده است. هیچ وقت هم این دو به هم نمی‌رسند و لذا کاستن این فاصله نیاز به آموزش، مواجهه و تجربه دارد. بر مبنای این تئوری هر کسی که زودتر با فناوری و تغییرات جدید آشنا شده و تحصیلات بالاتری دارد، تأخر فرهنگی کمتری دارد.
وی اظهار کرد: اکنون مردم به دلیل اینکه سطح اعتمادشان به مسئولان کاهش یافته و سخنان مسئولان را باور نمی‌کنند و از طرف دیگر هراس اجتماعی و ناامنی نسبت به آینده، به دلیل کاهش ارزش درآمدهای مردم، افزایش یافته، لذا چنین رفتارهایی از برخی اقشار بروز پیدا می‌کند. بروز این رفتار هم فقیر و غنی ندارد و هرکس براساس توان و درآمد خود وارد این بازار می‌شود و اجناس را انبار می‌کند. به نوعی که کار به انبار کردن پوشک بچه، دستمال کاغذی، مواد شوینده و بهداشتی و ... می‌رسد. این‌ها نتیجه عملکرد نادرست و ناآگاهانه مسئولان و مدیران در طی چهل سال گذشته است.
مقایسه رفتار مردم در دوران دفاع مقدس با شرایط فعلی؛ معنویت، قناعت و اعتماد به کارگزاران حلقه مفقوده
قرایی‌مقدم با بیان اینکه امروز اعتماد عمودی (اعتماد شهروندان به حکومت) و اعتماد افقی (اعتماد شهروندان به یکدیگر) ضعیف شده، گفت: در نتیجه اعتماد به عنوان مهم‌ترین عنصر سرمایه اجتماعی، که عامل چسبندگی و پیونددهنده همه سرمایه‌هاست، تضعیف شده است. در چنین شرایطی اقشار مختلف جامعه نوعی هراس و اضطراب احساس می‌کنند و دست به رفتارهایی می‌زنند که تضییع‌کننده حقوق شهروندان دیگر است.
این استاد دانشگاه افزود: با وجود اینکه صدا و سیما مرتب از کشف انبارهای بزرگ احتکار کالا خبر می‌دهد و مسئولان می‌گویند مردم نگران کمبود کالا نباشند، اما چون سطح اعتماد مردم به حکومت کاهش یافته، به آینده ناامید هستند و رسانه‌های بیگانه هم از این فرصت در جهت بزرگنمایی استفاده می‌کنند، مردم دچار این تقلا و ولع برای خرید کالا و انبار آن می‌شوند.
قرایی مقدم درباره چرایی عدم بروز چنین رفتارهایی در دوران جنگ تحمیلی نسبت به این دوران گفت: در آن دوران معنویت بر زندگی مردم حاکم بود و قناعت جایگاه مهمی در سبک زندگی مردم داشت و از طرفی همگی خود را در مقابل یک دشمن مشترک می‌دیدند و به مسئولان نیز اعتماد داشتند، زیرا سبک زندگی مسئولان تفاوت چندانی با عموم مردم نداشت، اما امروز برخی از مسئولان و آقازاده‌های آن‌ها اشرافی زندگی می‌کنند و دچار مفاسد مالی و اقتصادی هستند. به عقیده من در چنین شرایطی بروز چنین رفتاری ازسوی مردم طبیعی است هر چند که رفتاری ناهنجار است.
قرایی‌مقدم درباره تبعات ادامه چنین رفتاری از سوی اقشار مرفه جامعه از جمله افزایش رفتارهای خشن اجتماعی و انفجار خشم طبقات پایین علیه طبقات بالای جامعه گفت: چنین مسئله‌ای در جامعه تا حدودی قابل مشاهده است. البته غالب مردم نجیب هستند و صبورانه رفتار می‌کنند اما مسئولان باید به شدت به فکر باشند و در جهت بهبود اوضاع تلاش کنند. نمونه اعتراض طبقات پایین جامعه و مستضعفین در دی ماه مشاهده شد و بیش از صد شهر که شاید اسم ان‌ها برای مردم شهرهای بزرگ ناآشنا بود دست به اعتراض زدند و با ادامه این شرایط ممکن است دوباره این اتفاقات تکرار شود. بیان این مسائل هم سیاه‌نمایی نیست و مسئولان کشور باید اقدامات جدی را در دستور کار قرار دهند.