اگرچه تا همین دو دهه پیش فهرست رتبه‌های تک‌رقمی کنکور سراسری پر از «تهران» و «شمیرانات» بود، اما سال‌هاست که این یکنواختی به‌هم‌ریخته و گلچینی از شهر‌های کوچک و بزرگ ایران در روز اعلام نتایج، خودنمایی می‌کند.
به گزارش شهروند، به نظر می‌آید این حضور دانش‌آموزان غیرتهرانی در بین رتبه‌های تک‌رقمی حالا تبدیل به یک روند ثابت شده است. به‌عنوان مثال در همین کنکور ۹۷، از ۳۶ رتبه تک‌رقمی ۵ گروه آزمایشی، تنها ۱۲ نفر از مدارس تهران بودند و بیش از ۶۶درصد این پیشتازان کنکور در شهرستان‌های ایران متولد شده و در مدارس همان شهر‌ها هم درس خوانده‌اند. چه شده که سهم غیرتهرانی‌ها در بین رتبه‌های برتر کنکور سراسری افزایش یافته و برتری تحصیل در شهرستان‌های ایران در مقایسه با تهران پرامکانات چیست؟
زمان بیشتر و هوای سالم‌تر
با این‌که اختلاف امکانات زندگی و تحصیلی تهران با دیگر شهر‌های ایران را کسی انکار نمی‌کند، اما به نظر می‌آید پایتخت ایران حالا پر از نواقص و معایب برای دانش‌آموزان کنکوری است و همین موارد هم زمینه را برای رقابت بهتر ساکنان شهر‌های کوچک با تهرانی‌ها فراهم می‌کند
رتبه‌های برتر کنکور سراسری امسال از نقاط مختلف ایران از این دلایل می‌گویند و حتی تعدادی از آن‌ها حاضر نیستند دانشگاه‌های تهران را به‌عنوان شهر دانشگاهی خود انتخاب کنند.
«علی عبدالله‌زاده» که از او به‌عنوان پدیده کنکور امسال یاد می‌شود و در کنار رتبه ۲ تجربی، رتبه یک زبان خارجی را هم کسب کرده، متولد و بزرگ‌شده تربت‌حیدریه در استان خراسان رضوی است. او معتقد است که درباره کمبود امکانات تحصیلی در شهر‌های کوچک اغراق شده و معتقد است که زندگی در چنین شهر‌هایی می‌تواند برای یک دانش‌آموز مزیت‌هایی هم داشته باشد.
عبدالله‌زاده که رشته پزشکی و دانشگاه فردوسی مشهد را به‌عنوان اولویت نخست خود انتخاب کرده دراین‌باره می‌گوید: «به هرشکل امکانات تحصیلی و موسسه‌های آموزشی بهتری در تهران وجود دارد، اما به نظر من کمبود امکانات به آن شکل اغراق‌شده درباره شهرستان‌ها وجود ندارد. از لحاظ امکانات حداقل من کمبودی احساس نکردم. مهمترین کمبود در شهر‌های کوچکتر این است که احتمال هم‌مدرسه بودن با رفیق‌هایی که رقیب‌های خوبی در درس‌ها باشند، کمتر است.»
او معتقد است زندگی در شهر‌های کوچک، امتیاز‌هایی هم برای یک پشت‌کنکوری دارد: «شهر‌های کوچکتر این مزیت را دارند که هوای بهتری داشته و به دلیل آلودگی مدارس تعطیلی ندارند و زمان رفت‌وآمد درون‌شهری هم کمتر است که فرصت مناسبی برای مطالعه به وجود می‌آورد.»
۳ کنکور تجربی امسال هم که در تبریز درس خوانده به موارد مشابهی اشاره می‌کند. «عرفان آبادی‌فرد» دراین‌باره می‌گوید: «اختلاف امکانات بین تهران و تبریز و بسیاری از شهر‌های بزرگ ایران در این سال‌ها کم شده و هر کدام از شهرستان‌ها مزیت‌های خاص خود را دارد. من در تبریز مشکلی از این جهت نداشتم.»
علاوه‌براین «نیما جواهری» از کامیاران کردستان که امسال رتبه ۸ علوم انسانی را کسب کرده هم معتقد است در رشته خود کمبودی را در این شهر احساس نکرده است. او می‌گوید: «در همین چند سال گذشته چندین نفر از شهر ما و شهر‌های کوچک اطراف در رتبه‌های برتر قرار گرفتند و این نشان می‌دهد که عملا این امکان وجود دارد. من اینجا فرصت زیادی داشتم و حتی درکنار درس‌خواندن، تمرین منظم ساز و مطالعه غیردرسی زیادی داشتم. فکر می‌کنم دانش‌آموز تهرانی وقت کمتری داشته باشد.» مشابه این سخنان را رتبه‌های برتر دیگری از شهر‌های کوچک هم بیان می‌کنند و تاکید همه آن‌ها بر هوای سالم‌تر شهر‌های کوچک و همچنین زمان بیشتر آن‌ها برای مطالعه است.
پیشتازی غیرتهرانی‌ها پاسخی به کمبود امکانات غیردرسی است
حضور دانش‌آموزانی از مناطق دورافتاده و شهر‌های کوچک در بین رتبه‌های تک‌رقمی دو دهه گذشته اگرچه با نوسان همراه بوده، اما همواره در نمودار زمان طولانی‌مدت، تبدیل به یک رویه ثابت شده است.
«سعید خراط‌ها» پژوهشگر اجتماعی و جامعه‌شناس یکی از دلایل این موضوع را انگیزه بیشتر ساکنان این مناطق می‌داند. او دراین‌باره می‌گوید: «بخشی از این موضوع به انگیزه‌ها برمی‌گردد، چون امکانات در این مناطق از هر نظر محدود و مسدود است و با توجه به نبود توازن در آموزش، انگیزه ساکنان شهر‌های کوچک و مناطق محروم بیشتر شده است؛ یعنی بخشی از این نتایج به کمبود سایر امکانات برمی‌گردد. چون امکانات تفریحی و ورزشی کمتری در این مناطق وجود دارد، برای کسانی که در فکر خروج از این شرایط هستند، راهی جز کنکور نیست و این کمبود امکانات تفریحی، انگیزه تحصیل را بیشتر می‌کند
این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: «بخشی دیگر از دلایل این موضوع را می‌توان به گفتمان اخلاقی شکل‌گرفته درباره درس در این مناطق نسبت داد. در شهر‌های کم‌برخوردارتر، چون تبعیض و بی‌عدالتی در زمینه تخصیص امکانات وجود دارد، گفتمانی پیرامون نوجوان‌ها شکل گرفته که می‌توان تحت عنوان «درست رو بخون» از آن نام برد که در قالب دیگر گزاره‌های اخلاقی تبدیل به یک گفتمان شده و بچه‌ها به سمت درس تشویق می‌شوند و موضوع را پذیرفته‌اند. وقتی هیچ راهی برای پیشرفت این افراد وجود ندارد، والدین راه سعادت را در تحصیل می‌بینند و مدام این موضوع را به فرزندان خود گوشزد می‌کنند.»
حباب دانایی در مدارس پولی
خراط‌ها دلیل دیگر پیشتازی غیرتهرانی‌ها در کنکور‌های سال‌های گذشته را هم به پولی‌شدن بی‌رویه آموزش در تهران نسبت می‌دهد: «در تهران مدارسی ایجاد شده که بچه‌های بااستعداد را جذب می‌کنند و به نظر می‌آید باید برای تحصیل بهتر باشد، اما عملا حباب است. این مدارس به دلیل هزینه بالایی که از والدین می‌گیرد، نمی‌تواند نمره واقعی به دانش‌آموزان بدهد و معمولا نمرات این محصلان بالاست، یعنی این نمره‌ها یک حباب دانایی ایجاد می‌کند، اما در عمل این موضوع اتفاق نمی‌افتد.»
این پژوهشگر اجتماعی درباره دیگر دلایل جامعه‌شناختی افزایش حضور غیرتهرانی‌ها در بین رتبه‌های کنکور به تفاوت امکانات استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی هم اشاره می‌کند.
خراط‌ها دراین‌باره می‌گوید: «عملا بچه‌های شهر‌های بزرگ درگیر مسائل دیگری هم هستند که تحصیل برای کنکور را به تنها اولویت و هدف آن‌ها تبدیل نمی‌کند. مثلا در تهران بچه‌های امروز وقت زیادی را با تلفن همراه خود می‌گذرانند که این موضوع در شهر‌های کوچکتر کمتر اتفاق می‌افتد، چون سرعت و قیمت اینترنت در تهران همچان متفاوت از شهر‌های کوچک و مناطق محروم است.»
این جامعه‌شناس موارد موردتاکید رتبه‌های غیرتهرانی موفق در کنکور امسال را، اما چندان تاثیرگذار نمی‌داند و معتقد است «تعطیل‌نشدن مدارس در این مناطق به دلیل آلودگی هوا» و همچنین «فرصت و زمان بیشتر برای مطالعه» چندان تاثیرگذار نیست.