فرارو- در سال‌های اخیر مشکلات اجتماعی شکل جدیدی به خود گرفته است. این مساله مسئولان و جامعه‌شناسان را واداشته است که به بررسی مهم ترین مسائل اجتماعی بپردازند.
به گزارش فرارو، مشکلات اجتماعی موجود در موقعیت‌های مختلف خود را بروز می‌دهند. تجاوز به کودکان، تجاوز به زنان، آتش زدن خودرو خود در ملا عام و ... می‌توانند نمود‌های بیرونی بسیاری از مشکلات اجتماعی باشند.
اما مهمترین مشکلات اجتماعی کشور چیست؟
سال گذشته مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در مقاله‌ای با عنوان «آینده‌پژوهی ایران در سال ۱۳۹۶» به ۱۰۰ مساله اصلی کشور پرداخت.
در این مقاله به مسائل اجتماعی پانزده سهم، داده شده است. اما با در نظر گرفتن مسائل زیست محیطی و ... که جنبه اجتماعی دارند به ۵۲ چالش اجتماعی بر می‌خوریم. یعنی بیش از نیمی از مسائل اصلی کشور اجتماعی است.
از نظر کارشناسانی که مسائل کشور را در این مقاله بررسی کرده‌اند فساد سیستمی مهمترین چالش اجتماعی کشور است.
اولویت بندی مسائل اجتماعی کشور در گزارش «آینده‌پژوهی ایران در سال ۱۳۹۶»
اما با وجود مشکلات اجتماعی فراوان مثل اعتیاد، طلاق، خودشیفتگی، خشونت و .. چرا فساد به عنوان مهمترین مشکل اجتماعی شناخته شده است؟ فساد چگونه می‌تواند بر سایر چالش‌های اجتماعی اثر بگذارد؟
دکتر نیره توکلی جامعه شناس که فساد را مهمترین مشکل اجتماعی کشور می‌داند در گفتگو با فرارو به بررسی این مساله می‌پردازد. به اعتقاد او فساد بر همه پدیده‌های کشور تاثیر گذاشته است.
این جامعه شناس گفت: بدترین جلوه فساد این است که در حال حاضر فساد به شبکه‌های مویرگی منتقل شده است. یعنی در هر پدیده‌ای که مسائل مالی دخالت دارد فساد هم به وجود می‌آید. رواج این فساد موجب شده است هر کار ناسالم و غیرقانونی به راحتی توجیه شود.
توکلی افزود: در چنین شرایطی رفتار سالم و قانونمند و هر اقدامی ضد فساد ابلهانه به نظر می‌آید. به طوریکه فساد قاعده شده است و فاسد نبودن استثنا.
این جامعه شناس ادامه داد: این جو باعث شده است که فساد یک شبکه مویرگی پیدا کند. در حال حاضر فساد را در حوزه انرژی، تخریب محیط زیست، ارتشا، گران فروشی، انواع قانون شکنی‌ها، کاربری املاک و.. می بینیم. در واقع هر شخصی در هر موقعیتی تنها به سود فکر می‌کند. اگر در کاری پول وجود داشته باشد افرادی به راحتی مرتکب فساد می‌شوند. حتی اگر قانون شکسته شود، محیط زیست نابود شود، حق همسایه نادیده گرفته شود و...
فساد ریشه همه مشکلات
توکلی بر خلاف بسیاری از کارشناسان و مسئولان مشکلات اقتصادی را مهم ترین مساله کشور نمی‌داند: معیار‌هایی که برای زیر خط فقر بودن و بدبخت بودن مردم گفته می‌شود را اصلا نمی‌پذیرم. مشکل فقط فقر نیست بلکه انتظار مردم این است که احساس کنند در محیط امنی هستند. مردم باید احساس کنند اگر فاسد نباشند و متناسب با اهدافشان تلاش کنند به اهداف مورد نظر خود می‌رسند.
این جامعه شناس افزود: در چنین جامعه‌ای که به قول "امیل دورکیم" «رسیدن به هدف با راه‌هایی که برای رسیدن به هدف طی می‌شود تناسب ندارد» مردم احساس میکنند هرچقدر قانونمند و سالم باشند ممکن است به هدف نرسند. این احساس موجب ناامنی فکری خواهد شد.
توکلی گفت: مشکل اصلی جامعه ما فقر اقتصادی، عدم امنیت اقتصادی و سر گرسنه بر زمین گذاشتن مردم نیست. با اینکه درآمد ما با کشور‌های پیشرفته قابل مقایسه نیست، اما در حال حاضر متوسط زندگی مردم از لحاظ متراژ خانه، دارایی، تغذیه، مصرف سوخت و انرژی و سفر‌های خارجی در مقایسه با بسیاری از کشور‌ها از وضعیت مناسب تری برخوردار است. این مساله را می‌توان در سوبسید‌های دریافتی مردم و همچنین نحوه خرج کردن گردشگران ایرانی مشاهده کرد.
چرا فساد افرایش یافته است؟
توکلی گفت: قبل از مطرح شدن جامعه مدنی و شهروندی در دوران قاجار، حاکمان کوچکترین مسئولیتی در قبال نحوه هزینه‌کرد بودجه احساس نمی‌کردند و فساد در شکل سنتی آن وجود داشت. وقتی وارد دوره مدرن شدیم تک و توک افرادی آمدند که با فساد مبارزه می‌کردند. افرادی مثل امیر کبیر و مصدق که به عنوان اسطوره ضد شناخته شدند.
این جامعه شناس افزود: علت رشد همه جانبه فساد در سال‌های اخیر وجود بازار دولتی و آزاد در کنار هم است. وقتی در کنار بازار آزاد بازار دولتی وجود دارد، عده‌ای کالا‌هایی با رانت دولتی به دست می‌آورند و در بازار سیاه می‌فروشند. این مساله در دوران جنگ و تحریم شدت بیشتری می‌گیرد.
او ادامه داد: در دوران جنگ نکات مثبتی اتفاق افتاد که از این روند جلوگیری شد. زمان نخست وزیری دوران جنگ سیاست کوپنی و جیره بندی متداول شد. در این شرایط در کنار بازار آزاد یک سری سیاست‌های سوسیالیسیتی هم وجود داشت داشت. این سیاست‌ها تا چند سال ادمه پیدا کرد و فساد هم تا حدودی کنترل می‌شد.
توکلی افزود: از دوره اول احمدی نژاد شفافیت کاملا از بین رفت و زمینه فساد مهیا شد. عدم شفافیت در مورد تامین ارز و فروش نفت و انتقال کالا‌ها تا حدی از الزامات دوران تحریم است، اما این عدم شفافیت موجب فسادی شد که خروجیِ آن میلیارد‌ها دلار پول مفقود شده در حوزه‌های مختلف بود.
جرثقیل‌ها نماد فساد!این جامعه شناس گفت: نماد این فساد جرثقیل‌هایی است که در سراسر شهر سر بر آورده‌اند. در حالی که تهران ظرفیت این همه ساختمان‌های بلند مرتبه را، به ویژه در کوچه پس‌کوچه‌های شمال شهر، ندارد. شمال شهر یکسره در اختیار تجاوز برج‌سازان به محیط زیست قرار داده شده تا هربلایی که میخواهند بسر آن بیاورند. اکنون شاهد آن هستیم که به یکباره تکنولوژی ساختمانی میلیاردی و بیلیاردی کل شهر را فرا گرفته است. جرثقیل‌هایی که حتی همه ایام تعطیل، از ایام سوگواری گرفته تا روز‌های جشن و حتی در روز‌هایی که آلودگی هوا چندین برابر حد مجاز است بی وقفه کار میکنند و دود گازوئیل به حلق مردم می‌فرستند.
او افزود: این ساخت و ساز‌ها تا حدی روشن می‌کند پول‌هایی که گم شد از کجا سر بر آورده است! این برج‌ها و جرثقیل‌ها با سرمایه عادی به دست نمی‌آید. این‌ها نماد مشخص فسادی هستند که از دوره احمدی نژاد به حد انفجار رسیده است. اثرات این انفجار برگشت ناپذیر است. هوایی که در سال ۹۰ روز آلوده است قابل برگشت نیست.
نقش مردم در فساد و مشکلات اجتماعی
توکلی گفت: فساد‌های موجود باعث شده است مردم احساس کنند در مقابل این شبکه بزرگ فساد کاری از دستشان ساخته نیست. البته بی تفاوت نشده‌اند بلکه به قانون بی اعتنا شده اند. فکر میکنند هرکس باید گلیم خودش را بیرون بکشد.
این جامعه شناس ادامه داد: البته همیشه این پرسش مطرح است که نظام اجتماعی مهم است یا افراد. این دو باهم رابطه متقابل دارند. هرچند تاثیر نظام اجتماعی سریع‌تر است، اما همین نظام از افرادی تشکیل می‌شود که وقتی وارد نظام می‌شوند سریع جذب همان مکانیسم نظام می‌شوند و فساد را بازتولید میکنند. مانند کارمندان اداری یا برندگان انتخابات که به سرعت جذب نظام موجود می‌شوند.
او افزود: مردم به صورت فردی نمی‌توانند جلوی فساد را بگیرند. مردم اگر بتوانند نقشی ایفا کنند در قالب تشکل‌های مدنی است؛ که در حال حاضر تشکل‌های موجود در کشور بسیار ضعیف هستند. حتی دولت با آن‌ها ضدیت می‌کند.
توکلی گفت: اگر قرار بر مقابله با فساد باشد باید فرصت داده شود تا مردم در قالب تشکل‌های مدنی و محیط زیستی فعالیت کنند. وگرنه افراد به تنهایی به دیوانگانی تبدیل می‌شوند که مثل دن کیشوت فقط با شمشیر به جنگ دشمن خیالی می‌روند.
این جامعه شناس در پایان گفت: برای شکل دهی مناسب به رفتار مردم باید اراده حاکمتی در حوزه‌های آموزش و... وجود داشته باشد. اگر سطح برنامه‌های سرگرم کننده بی معنی و بی محتوا صدا و سیما را با برنامه‌های آموزشی قانون مداری و محیط زیستی مقایسه کنید متوجه می‌شوید انگار اراده‌ای جمعی برای حمایت از نهاد‌های مدنی که در قالب آن مردم بتوانند نقش خود را در جامعه ایفا کنند وجود ندارد.
هر پاراگراف این نوشته نشان از تیزبینی و دقت نظر نویسنده آن دارد.
اما و صد افسوس که هیچکس در پی برافکندن این فساد نیست ، آنان هم که میخواهند نمی توانند،به دلایلی که در همین نوشته ذکر شده است.
بلکه مدیریت ناکارآمد و مسئولان غیر مرتبط در امور است
مملکت داری عرضه و تخصص می خواهد
مسئولان ایران یک چیز میگویند و طور دیگر عمل میکنند بقول معروف شریک دزد و رفیق قافله هستند .
این یعنی چه؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
ولی انصاف در بیان هم چیز خوبی است و باید یا از همه گفت یا نه فقط یکی.
بسه دیگه البته این رو هم بگم ما بی عرضه ایم وگرنه ریشه کن کردن فساد راه حلش مشخصه
آفرین...