گزارشی از تحولات "روابط جنسی" در ایران

فرارو- گروه مطالعات جامعه‌شناختی خانواده، روز شنبه 15 اردیبهشت 1397، دومین نشست تخصصی خود را در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، برگزار کرد. این نشست در دو پنل و با دو موضوع، تحلیل «روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران» و«روابط فرازناشویی و خیانت در جامعه ایران» برگزار شد.

دکتر آزادارمکی در سخنرانی افتتاحیه این نشست با بیان این موضوع که با توجه به تحولات جدید خانواده در ایران، باید سنخ‌شناسی و صورتبندی جدیدی درباره خانواده ایرانی، ارائه شود، ‌اظهار داشت در جامعه ایرانی با یک سنخ‌شناسی جدید و متفاوت معنایی و محتوایی روبرو هستیم؛ وی یکی از سنخ‌های خانواده را خانواده وظیفه‌گرا دانست که وظیفه اصلی‌اش، تولید مثل، حمایت از خانواده، وفاداری و بازتولید تاریخی خود است. وی نوع دوم خانواده را خانواده کاسبکار و مبادله‌ای دانست و با سنتی و قبیله‌ای نامیدن این ‌نوع خانواده گفت بخشی از خانواده‌ها در طبقات اجتماعی بالای ایران نیز ذیل این سنخ قرار دارد. وی گفت این طبقات از طریق ازدواج، به دنبال بازتولید طبقه خودشان هستند.

آزادارمکی، ساحت دیگر خانواده در ایران را خانواده لذت‌مدار دانست و با بیان این موضوع که در این نوع خانواده، هم عشق و هم نیاز برانگیزنده است و هم فردیت در آن مهم شده، اظهار داشت در این ساحت جدید در خانواده ایرانی، کنشگران تمایل دارند تمامی مختصات‌ هویتی خود را به ظهور برسانند. وی گفت این نوع خانواده را، خانواده عشق و لذت، و تجلی تمام‌عیار فردیت آدمی است. وی در ادامه با بیان اینکه خانواده ایرانی، بتدریج از خانواده وظیفه‌مدار به خانواده لذت‌گرا تحول پیدا کرده، گفت در این ساحت جدید، و بنا به تغییرات معنایی و کارکردی خانواده، برخی از رفتارهای جنسی نیز نسبت به الگوهای قبلی خانواده تغییر کرده است.

این استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه حوزه مطالعات روابط جنسی در جامعه ایران، به جای آنکه با تحلیل‌های جامعه‌شناختی، توضیح داده شود، به دست روانشناسان و روانکاوان افتاده و این عرصه از دست جامعه‌شناسان خارج شده، گفت افراد مدعی دیگری نیز در حوزه مسائل جنسی در ایران بسیار صحبت می‌کنند که به جای شناسایی دقیق جوانب مسأله، بیشتر از موضع ایدئولوژیک به آن می‌نگرند و گاه حرف‌های غیردقیق می‌زنند و سعی می‌کنند جامعه ایرانی را در مرحله فروپاشی، ویرانگری و غیراخلاقی نشان دهند. وی این را یک خطای استراتژیک در تحلیل جامعه ایرانی دانست و هدف نشست را نگاه علمی به روابط پیش از ازدواج، روابط فرازناشویی و خیانت عنوان کرد.

در ادامه نشست، دکتر مجید ابهری، آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی به عنوان سخنران اول با موضوع روابط جنسی پیش از ازدواج، در سخنان خود با انتقاد از صداوسیما ایران، برای بازتاب‌ ندادن حقایق، ناهنجاری‌های جنسی را یکی از معضلات جامعه فعلی دانست و طلاق‌های عاطفی و خیانت را تهدیدی جدی برای خانواده دانست. وی با اشاره به اینکه هیچ نهادی در ایران، متولی مسائل جنسی برای جوانان ایران نیست، فاصله متوسط ۱۵ ساله بین بلوغ و ازدواج را یکی از علل آسیب‌های جنسی پس از ازدواج در خانواده ایرانی دانست.

دکتر ابهری همچنین با اشاره به اهمیت موضوع سکس برای جامعه و با انتقاد از اینکه سازوکار مشخصی برای مدیریت غریزه جنسی پیش‌بینی نشده گفت جز تألیف چند کتاب و تشویق اخلاقی به خویشتن‌داری راهکار مشخصی رای مدیریت غرریزه جنسی در جامعه مطرح نمی‌شود. وی گسترش خودارضایی، افزایش دوستی دختر و پسر، تجاوز، زنای با محارم‌، فسادهای سازمان‌یافته و مواردی چون آزار جنسی کودکان را از پیامدهای این بی‌توجهی دانست.

ابهری همچنین سیاست‌های اولیه انقلاب برای تخریب مراکز فحشا با هدف ریشه‌کن کردن فحشا را مورد انتقاد قرار داد و گفت پیامد این سیاست‌ها، از کنترل خارج شدن اوضاع بوده است. وی گفت یکی از پیامدهای انجام این سیاست‌ها این است که مرزها از بین رفته و همه زنان در معرض تعرض قرار گرفته‌اند.

در سخنرانی دوم پنل اول، محمدحسین شریفی ساعی، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی و پژوهشگر حوزه مسائل خانواده نیز با بیان این موضوع که در سال‌های اخیر، روابط پیش از ازدواج، از سطح عاطفی به سطح جنسی رسیده، گفت افزایش تحصیلات و ورود دختران به عرصه‌های اجتماعی مانند دانشگاه و کار، موجب شده تا به تدریج ارتباط دختر و پسر ساده شود. شریفی فناوری‌های ارتباطی جدید مانند تلفن همراه و فضای مجازی را از عوامل پنهان‌کننده این ارتباط دانست و گفت اکنون رابطه دختر و پسر، نه صرفاً با دیدارهای حضوری، بلکه با تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی مجازی مدیریت می‌شوند. وی گفت خلوتی خیابان‌ها از نظر ارتباطی به این خاطر است که شبکه‌های اجتماعی مجازی، شلوغ شده و محیطی پنهان فراهم کرده و قرارها با جنس مخالف به آنجا منتقل شده است.

این پژوهشگر حوزه خانواده با بیان اینکه جوانان از محدودیت‌های فضای عمومی پرهیز می‌کنند، گفت «فناوری» در این میان نقش کلیدی بازی می‌کند و تلفن‌ همراه، ارتباط اجتماعی را در هرجا ممکن ساخته است؛ وی ادامه داد این ارتباط‌ها این‌روزها به شکل تصویری هم انجام می‌شود. وی گفت مجازی شدن و پنهان شدن این ارتباط‌ها، کنترل خانواده‌ها را به چالش کشیده و به ظاهر غریبه‌ای در خانه نیست اما در اتاق خواب جوان خانواده، غریبه‌ها می‌آیند و می‌روند و والدین همچنان در خواب گران به سر می‌برند.

در پنل دوم نشست، دکتر فردین علی‌خواه، جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان، در مورد عوامل زمینه‌ساز در شکل‌گیری خیانت و روابط فرازناشویی زنان در ایران، به انتشار مفاهیم جدیدی اشاره کرد و دوستی اجتماعی، ارتباط عاطفی بدون سکس، عدم تمرکز همه نیازهای زناشوئی بر شوهر، را از جمله این مفاهیم دانست. او در ادامه با اشاره به گسترش روابط در فضای مجازی، «صنعت توجه در شبکه‌های اجتماعی»، «صنعت فروش صمیمیت»، «خیانت‌درمانی» و مواردی از این دست را از جمله راهکارهایی دانست که برخی از زنان با هدف احیاء خانواده به کار می‌گیرند.

علیخواه گفت خیانت‌درمانی نه برای درمان خود فرد، بلکه برای ارسال علائم هشدار به شوهر و بازگشت او به زندگی انجام می‌شود. وی همچنین خرید توجه را از دیگر عواملی دانست که زنان را به ارتباط فرازناشویی سوق می‌دهد.

دکتر سید علی آذین، متخصص پزشکی اجتماعی و سلامت جنسی، سخنران دوم در پنل دوم با موضوع روابط فرازناشویی، با پیچیده و چندبعدی دانستن موضوع خیانت و روابط فرازناشویی تاکید کرد اصولاً در حوزه سلامت جنسی نمی‌توان در این زمینه به تحلیل مناسبی دست یافت، مگر آنکه به طور همزمان ابعاد زیستی، روانی، اجتماعی و ارتباطی مورد توجه قرار گیرد.

وی تاکید کرد روابط فرازناشویی نه تنها جنبه‌های روانی و اجتماعی سلامت جنسی افراد را تهدید می‌کند بلکه به ویژه در شرایط فعلی که اطلاعات و درک خطر افراد از پیامدهای روابط جنسی پرخطر بسیار محدود است، سلامت جسمی آنها را نیز به شدت با خطر مواجه می‌کند. این متخصص پزشکی اجتماعی در سخنانش با انتقاد از کاربرد واژه خیانت، آن را دارای بار معنایی دانست و گفت ویژگی‌های بیولوژیک مردانه و روند فرگشت با هدف ضرورت بقا و تولید مثل فراوان را از جمله عواملی دانست که می‌توانند در ایجاد روابط فرازناشویی موثر باشند. این استاد دانشگاه، همچنین بر تاثیر ساختار‌های سیاسی و اجتماعی کلان و از بین رفتن قبح بسیاری از مسائل تاکید کرد.