نظریه تکامل با قرآن سازگار است

ایکنا نوشت: چهارمین همایش ملی اعجاز قرآن کریم ۵ اردیبهشت در دانشگاه تربیت مدرس آغاز به کار کرد. در بخش اول این همایش و سخنرانی‌های این همایش علیرضا طالب‌پور، رییس پژوهشکده اعجاز قرآن و فرزانه روحانی‌مشهدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده اعجاز قرآن به ارائه مقالات خود پرداختند.

روش‌های برون دینی در اثبات اعجاز قرآن

طالب‌پور در آغاز سخنانش گفت: عنوان مقاله من روش‌های برون دینی در اثبات اعجاز قرآن است، من در این مقاله ابتدا بیان قرآن درباره اعجار مورد بررسی قرار گرفته و بعد امکان اثبات اعجاز قرآن بررسی شده و به ابعاد مختلف اعجاز قرآن پرداخته شده است. در این مقاله به روش‌های اثبات اعجاز قرآن پراخته و در علوم تجربی، علوم انسانی و ریاضیات و آنگاه چالش‌های پیش روی اعجاز قرآن بررسی شده است.

وی افزود: در آیات ۸۸ سوره اسراء، ۱۳ سوره هود، ۲۳ بقره اعجاز قرآن بیان شده است. واضح است که ادعایی که قرآن دارد این است که این کتاب همانند ندارد و بشر نمی‌تواند مانند آن بیاورد.

رییس پژوهشکده اعجاز قرآن تصریح کرد: در آیه ۲۳ سوره بقره بیان شده است که اگر در حقانیت قرآن شک دارید یک سوره مانند قرآن بیاورید. این آیه تلویحا به این معنای اشاره می‌کند که شما می‌توانید این مقایسه را انجام دهید و این ترازو را بسازید و این ضعف بشر را اثبات کنید.

وی ادامه داد: در بخش ابعاد مختلف اعجاز قرآن ابعاد ادبی، علمی، تشریعی، تربیتی، مدیریتی، تاریخی، عرفانی، نظم ریاضی، صوتی و موسیقیایی، اخبار از غیب و تا ۱۰۰ بعد بیان شده است، اما این‌ها را می‌توان ذیل اعجاز علمی(تجربی، انسانی)، نظم ریاضی، ادبی و موسیقیایی گنجاند.

طالب‌پور تصریح کرد: رو‌ش‌های اثبات اعجاز قرآن در سه بخش دسته‌بندی شده است. مطلب علمی از لحاظ علمی ثابت شده باشد، خیلی صریح از ظاهر آیه استنباط شده باشد و یا در ظرف علمی ۱۴ قرن پیش وجود نداشته باشد.

رییس پژوهشکده اعجاز قرآن افزود: در علوم انسانی ما اعجاز را به دو بخش اعجاز محتوایی و لفظی تقسیم کرده‌ایم. از نظر اعجاز محتوایی ما به بررسی میزان شمول تک تک گزاره‌ها، ترکیب گزاره‌ها و تولید یک سیستم و مقایسه با سیستم‌های انسانی پرداخته‌ایم.

طالب‌پور ادامه داد: روش ما برای اثبات اعجاز در علوم انسانی و در بعد لفظی بررسی کمی کردن کیفیات، استفاده از ابزارهای هوشمند برای به دست آوردن شاخص‌های کمی و ترکیب شاخص‌ها به صورت یک مدل است.

وی تصریح کرد: در روش اثبات اعجاز در مباحث ریاضی، این معجزه باید یک عام، ساده و منطقی، غیربدیهی، داشتن احتمال تصادفی صفر، داشتن احتمان تکرار انسانی صفر باشد.

رییس پژوهشکده اعجاز قرآن تصریح کرد: در این مقاله چالش‌های اثبات اعجاز قرآن ذیل عناوین تغییر علوم، مبانی مختلف در نظم قرآن از قبیل کتابت، قرائت، مبانی شمردن و دیدگاه صفر و یکی و دیدگاه فازی بررسی شده است.

طالب‌پور در پایان گفت: ما در نتیجه‌گیری این همایش به این مسئله پرداخته‌ایم که به بیان قرآن هیچ کس نمی‌تواند مانند قرآن بیاورد اعجاز قرآن قابل اثبات است و در ابعاد مختلف به شیوه‌های مختلف می‌تواند بیان شود که نقطه مشترک همه روش‌ها در منطقی و برون‌دینی بودن آنهاست، چالش‌های مهمی در ابعاد مختلف اعجاز قرآن وجود دارد و نگاه فازی در برداشت نهایی و نتیجه‌گیری کلی بسیار راهگشاست.

نظریه تکامل با قرآن سازگار است

روحانی در آغاز ارائه مقاله خود با عنوان سازگاری نظریه تکامل با قرآن گفت: با ظهور مباحث جدید در خصوص تکامل چالش‌هایی در خصوص وجود خالق، خلاف اللهی انسان و ارزش‌های اخلاقی و متون اخلاقی ادیان به وجود آمد. محققانی در این حوزه فعالیت کرده‌اند. سه رویکرد عمده ابطال نظریه، تفکیک زبان علم و زبان وحی و اثبات سازگاری با قرآن، در این میان وجود دارد. آیا قرآن موید این است که آدم خلقتی استقلالی داشته و یا بستگی نسلی به موجودات پیش از خود داشته است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده اعجاز قرآن تصریح کرد: ظهور نظریه تکامل در زیست‌شناسی نوین، مباحثات فراوانی را در موضوع رابطه علم و دین، میان اندیشمندان جهان برانگیخت. بررسی توافق یا تقابل متن قرآن با این نظریه علمی از موضوعات اساسی در این حوزه است. نصی در قرآن نیست که به طور صریح موافق یا مخالف این نظریه باشد. اما در یک نگاه کلی قرآن‌پژوهان برای اثبات توافق یا تقابل قرآن با نظریه تکامل به چهار دسته از آیات قرآن استناد جسته‌اند، تحلیل جامع این آیات زمینه عرضه نظریه تکامل به قرآن را فراهم می‌سازد.

وی ادامه داد: چالش‌های این بحث میزان قطعیت نظریه تکامل و عدم وجود نص در قرآن هستند. برای حل چالش اول باید گفت این نظریه پارادایم حاکم بر زیست شناسی نوین است. در خصوص چالش دوم باید به تاویل و تفسیر بپردازیم.

وی تصریح کرد: مبانی این مقاله عبارت است حقیقت قرآنی، عدم ترادف، مبانی روایی و دو منظر دنیایی و ملکوتی به داستان آدم. بر مبنای اصل زبان شناسی مقاله هر کلمه علاوه بر معنایی که داشته است ارتباط با کلماتی دیگر در قرآن داشته است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده اعجاز قرآن افزود: واژگان کلیدی در خصوص انسان در قرآن حول چهار دسته بر مبنای انسان و بشر، روح و نفس، خلق و امر و اصطفاء بیان شده است. انسان موجودی است که پذیرای بار الهی شده است، مکلف و مسئول است، ظلوم، قتور، عجول، هلوم، طاغی و مغرور است. بشر در قرآن مقابل ملک است و از سوی کافران و مشرکان در مقام تحقیر پیامبران به کار برده شده است. بشر به انسان از بعد جسمانی اشاره کرده است.

وی با بیان اینکه تفاوت خلق و امر در عامل زمان است، گفت: پدیده‌های مجرد از زمان امری هستند و پدیده‌های مربوط به خلق زمانی هستند و تنها موجودی که به عالم امر تعلق دارد روح است. تمام تعابیر قرآنی در خصوص قرآن مثبت هستند و این موجودی عالی است که به پیامبران ارائه می‌شود، اما در خصوص نفس ما هویت و جان انسان را می‌یابیم که مسئول است، درد کشیده و متاثر از اعمال و ذو مرتبه است. نفس از سنخ خلق است و باید در روانشناسی مطالعه شود.

عضو هیئت علمی پژوهشکده اعجاز قرآن افزود: آیات در خصوص «منشا و مراحل خلقت انسان»، «نفس واحده»، «بنی‌آدم» و «تمثیل خلقت عیسی به آدم»، چهار دسته آیاتی است که درباره آفرینش انسان وجود دارد.

روحانی ادامه داد: در تحلیل آیات مراحل خلقت انسان ما ۴ مرحله خلقت از تراب یا طین، صورت‌گری از نطفه، تصفیه نفس انسانی و خلافت آدم را داریم. آیات ۱ سوره نسا، ۹۸ انعام، ۸۹ اعراف، ۲۸ لقمان و ۶ زمر را می‌توان زیر این دسته آیات ملاحظه کرد. چالشی در این آیات بر اساس مفهوم نفس و سیاق آیات وجود دارد. همچنین چالش‌های نحوی، چالش در خصوص خلقت جسم حوا و آدم و نسبت شرک به آدم و همسرش وجود دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده اعجاز قرآن افزود: در این مقاله آیات «بنی‌آدم» بر اساس مفهوم اصطفاء تحلیل شده است. توجه به مفهوم قرآنی اصطفا و بازخوانی آیه اصطفا آدم در کنار آیاتی بنی آدم انسان‌های امروزی را از اسل آدم می‌داند که این آیات سازگاری نظریه تکامل با قرآن را قوت می‌بخشد، زیرا یک نظر تفسیری محتمل آن است که آدم در میان افراد بشر تا زمان خود واجد صفاتی ژنتیکی شده که موفقیت او در زاد و ولد و ادامه نسل را در رقابت با دیگر افراد موجب شده است آل عمران و آل ابراهیم نیز به لحاظ ژنتیکی برگزیده از انسان‌های هم عصر خود باشند و به لحاظ فکری قابلیت کمتری داشته و بدین جهت برای انجام ماموریت الهی بعض از انسان‌ها برگزیده شده‌اند.

وی تصریح کرد: خداووند در آیه ۵۹ سوره آل عمران خلقت عیسی به آدم تشبیه شده است که ایشان هر دو هم از خلقت خاکی و هم برخوردار از روح توصیف شده‌اند. در این آیه از اهل کتاب انتقاد شده است و بیان شده است که حضرت عیسی مانند حضرت آدم خلق شده و خدا نیست. در این آیه به دو بعد جسمی و روحی انسان اشاره شده است.

روحانی در پایان گفت: مطالعه جامع آیات آفرینش انسان با توجه به اصل یکپارچی آیات و تکیه بر اصل عدم ترادف و تبیین حقیقت قرآنی واژگان کلیدی در این آیات نشان می‌دهد که خلقت تکاملی آدم و وابستگی نسلی به جانداران پیش از خود در فرآیند تکامل، به عنوان اولین انسان برخوردار از روح و حامل بار امانت الهی، با ظواهر آیات قرآن سازگار است.

در پایان بخش اول این همایش مقاله «آفرینش انسان از آب یا خاک» توسط نماینده غلامرضا حسن‌زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، ارائه شد. در چکیده این مقاله آمده است: در قرآن کریم آیات متعددی در خصوص علوم طبیعی آمده است و به انسان توصیه شده است که به آن‌ها نگاه علمی و توجه کند. اگرچه قرآن کتاب علمی نیست ولی با دقت ویژه‌ای به بیان مطالب علمی پرداخته است که علم امروز نه تنها قادر به نقص این مطالب نیستند بلکه با گسترش دانش بشری اهمیت این آیات پیش مطرح می‌شود. در آیات متعددی به خلقت انسان از خاک اشاره شده است. در برخی از این آیات از تراب و در برخی دیگر از طین استفاده شده است.