سردار علایی در تشریح بررسی روند تشکیل بسیج و و هدف امام از تشکیل این نهاد ، توضیح داد: پس از تسخیر لانه جاسوسی و مطرح شدن بحث حمله آمریکا به ایران در سال 58، حضرت امام خمینی (س) که عنصر اصلی دفاع و عامل اصلی قدرت در ایران را از آن مردم می دانستند، در پنجم آذر ماه سال 58 در بیاناتی فرمودند که مملکتی که 20 میلیون جوان دارد باید 20 میلیون تفنگدار داشته باشد.
این سخن امام خطاب به امریکا بدین معنی بود که اگر می خواهید به ایران حمله کنید، با یک ملت آن هم ملتی که خودش را در مقابل شما سازمان می دهد و مقاومت می کند روبرو خواهید بود. در عین حال، امام می خواستند به مردم بگویند که دفاع از کشور و انقلاب به عهده خود مردم است و مردم باید فضایی را جهت توسعه توانمندی های خود، جهت دفاع از کشور ایجاد کنند.
وی ادامه داد: در حقیقت بسیجی که امام آن را شکل دادند از یک طرف نیرویی به منظور مقابله با قدرتی مثل آمریکا بود و از طرف دیگر متکی بر مکتب دفاعی اسلام بود و بر این مهم تکیه داشتند که دفاع از کشور و مردم و اسلام بر همه آحاد مردم واجب است.
در عین حال هدف دیگر امام از تشکیل بسیج نیز این بود که مردم، خود به صورتی داوطلبانه وارد عرصه دفاع از کشور شوند و در برابر حوادثی که ممکن است برای کشور ایجاد شود احساس مسئولیت کنند. بنابراین بسیج تشکیلاتی بود که در درون مردم شکل می گرفت و تکیه اصلی آن بر ظرفیت های موجود در بین مردم بود.
از سردار علایی پرسیدیم که تفاوت بسیج با سپاه در چه بود؟ .او گفت :« سپاه یک سازمان و نهادی برای حفظ انقلاب و دستاوردهای انقلاب بود و بنا بر ضروریات و نیازهای روزهای اول پیروزی انقلاب و به علت فقدان یک نیروی مسلح مدافع و از هم پاشیدگی سازمان ها نظامی، انتظامی و امنیتی ایران و خلا ایجاد شده بر این اساس، و ضرورت شکل گیری جریانی جدید در درون انقلاب، شکل گرفت.
در عین حال بسیج به عنوان یک تشکیلات مردمی که بتواند نسبت به دفاع از مردم و کشور در برابر یک تهاجم خارجی اقدام کند تشکیل شد، بسیج در ابتدای جنگ در کنترل و مدیریت سپاه قرار گرفت و توانست با مدیریت سپاه در دوران جنگ وظایف خود و حماسه آفرینی های بسیاری را انجام دهد.»
رییس اسبق ستاد مشترک سپاه درباره فرهنگ و تفکر بسیجی در اندیشه امام خاطرنشان کرد :تفکر بسیجی بر چند پایه استوار است. اول اینکه کارها و اقداماتی که بسیج انجام می دهد به صورتی داوطلبانه و برای رضای خداست و این کارها برای خوشایند کسی انجام نمی شود، لذا عنصر داوطلب بودن و برای خدا کار کردن یکی از ویژگی های اصلی تفکر بسیجی است. ویژگی دوم این است که می تواند کارهای بزرگ را با هزینه های کم انجام دهد و در واقع کارهای نشدنی با بسیج مردم و بسیج ظرفیت های مردم، امکان اجرایی شدن پیدا می کند.
تفکر بسیجی منشعب از تفکر اسلامی است و متکی بر مکتب فکری اسلام است.
هدف اصلی شکل گیری بسیج
مخالفت با ظلم و حکومت ظالمان و حمایت از مظلومان بود
سردار علایی در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون بسیج و بسیجی بر اساس آن تفکری که بر پایه آن شکل گرفته، عمل کرده است؟ گفت: « طبیعتا هر سازمانی نقاط قوت و ضعفی دارد . در زمان جنگ، بسیج توانست به کشور و انقلاب کمک کند و مردمی که از طریق بسیج سازماندهی شده بودند، توانستند گام های بلندی بر داشته و دفاع از کشور را به سامان برسانند و ارتش متجاوز را با کمک سایر نیروهای مسلح از کشور بیرون کنند.
در سایر حوزه ها هم هرجا به بسیج نیاز بوده، توانسته است اقدام های بلندی انجام دهد. لیکن با تغییر زمان و شرایط طبیعتا باید بسیج هم متناسب با آن، توانمندی ها و شرایطش را تغییر دهد. در واقع باید گفت که امام خمینی در تلاش بودند که مردم به صورت خودجوش، سازمان و تشکل یابند تا بتوانند از آرمان های خود، که همان آرمان های اسلامی است،دفاع کنند و در برابر قدرت ها، چه قدرت های بیرونی و چه کسانی که ممکن است بخواهند خود را بر مردم حاکم کنند توانمندی داشته باشند.
بنابراین هدف اصلی شکل گیری بسیج این بود که بتواند در مسیر آرمان های انقلاب اسلامی که همانا مخالفت با ظلم و حکومت ظالمان و حمایت از مظلومان بود، مردم را توانا کند.»
وی افزود:« از زمان تشکیل بسیج تا کنون و در دوران های مختلف، نحوه سازمان دهی و عملکرد بسیج متفاوت بوده است و درخشان ترین دوران فعالیت و حضور بسیج در صحنه، دوران جنگ بود که توانست به عنوان مظهر خوبی ها، خلوص و صفا از یک طرف و از طرف دیگر به عنوان مظهر مقاومت و قدرت ملت ایران،خود را نشان دهد. »
آسیبهای پیش روی بسیج؛
بسیج و بسیجی بودن در حال تبدیل شدن به یک شغل است
بسیج بیست میلیونی یکی از موضوعاتی است که همواره مطرح می شود .سردار علایی در این باره گفت :« پس از رحلت حضرت امام خمینی (س)نیز بسیج همچنان فعال بوده ولی هنوز بسیج بیست میلیونی مدنظر ایشان تشکیل نشده و بسیج نتوانسته است ظرفی را ایجاد کند که بتواند بیست میلیون از مردم کشور را در ظرف خود سازماندهی کند.»
وی در عین حال گفت:«باید توجه شود که آن زمان که امام از ارتش بیست میلیونی سخن می گفتند ایران دارای 36 میلیون نفر جمعیت بود و درواقع الان که جمعیت کشورمان دو برابر شده است با همان نسبت باید بسیج 40 میلیونی تشکیل شود .
این تعبیر امام بدین معنی است که بسیج باید بتواند آنقدرچتر و بال خود را باز کند که 40 میلیون نفر از مردم ایرن از نظر فکری، از نظر نوع نگاه به مسایل و هم از نظر رفتاری بتوانند در آن جای بگیرند و در واقع بسیج بایدبتواند به متن مردم بدل شود. »وی متذکر شد :« باید گفت مساله مهمی که به نظر می رسد تا کنون به آن دست نیافته اییم این است که بسیج نیازمند نگاه بلند و وسیع تری است تا بتواند چنین ظرفیتی را در خود ایجاد کند .»
در حال حاضر چه آسیب هایی پیش روی بسیج قرار دارد؟ سردار علایی درپاسخ به این پرسش گفت :«می توان به مجموعه ای از آسیب ها در این زمینه اشاره کرد. یکی از این آسیبها، تبدیل شدن بسیج به یک سازمان اداری و سازمانی است که در کنار سایر سازمان ها فقط وظایف معینی را انجام می دهد که این یک آسیب بزرگ است چرا که بسیج قرار بود همه مردمی را که در سازمان ها و ادارات مختلف مشغول به کار هستند را در برگیرد.»
"مساله دوم این است که بسیج و بسیجی در حال تبدیل شدن به یک شغل است. این در حالیست که بسیجی بودن در تفکر امام، به منزله داشتن یک نوع تفکر و اندیشه و آمادگی برای حضور در زمان نیاز کشور است . تبدیل بسیج به شغلی برای عده ای خاص، آفتی است که ظرفیتهای بسیج را در خود محدود خواهد کرد. "
بسیج نباید خود را متعلق به یک گروه خاص بداند
به گفته سردار علایی، «اینکه بسیج خود را در حد و اندازه همه ملت ایران نبیند و ملت ایران را به صورت گروه گروه ببیند و خود را متعلق به یک گروه خاص بداند و خود را متعلق به سایر گروه‌ها نداند، قطعا این یک آسیب بزرگ است. »
وی افزود :«بسیج باید همانند هیاتهای امام حسین باشد که همه مردم با هر فکر و اندیشه و سلیقه و نگاهی، خود را متعلق به هیات امام حسین می دانند و بر همین اساس است که هیات های متنوع و گوناگون و با کیفیت های مختلف در کشور وجود دارد و همه مردم خود را از آن هیات امام حسین می دانند و اصلا خودشان نسبت به ایجاد و شکل دهی این هیات ها اقدام می کنند.
بنابراین اگر بسیج خودش را بزرگ و در حد همه مردم ایران ببیند این آفت کنار خواهد رفت.»وی با تاکید بر اینکه « بسیج نباید خود را صرفا مجموعه ای نظامی تلقی کند و این یک آسیب جدی است»گفت: درست است که بسیج باید در دوران خطر و دفاع قالبی نظامی به خود بگیرد و برای دفاع در برابر تهدید نظامی خارجی آماده شود، اما زمانی که جنگ نیست و به عبارتی این مساله کمرنگ تر است، بسیج می تواند و بهتر است در حوزه تفکر و اندیشه بیشتر کار کند و برای پیشرفت کشور برنامه داشته باشد و با رفتار و مهربانی های خود ملت را در بستر سازمانی خود جذب نماید.»
وی اضافه کرد : «آفت دیگری که بسیج ممکن است به آن دچار شود این است که بسیج خود را یک نهاد امنیتی بداند و همیشه کشور را در معرض خطرهای امنیتی آن هم از نوع داخلی تلقی کند و از احساس اینکه که کشور باید از مرحله نگاه امنیتی به نگاه پیشرفت و توسعه گام بردارد ، خارج نشود ، که این خطری بزرگ برای بسیج محسوب می شود.»
بسیج از دولتی شدن اجتناب کند
این فرمانده دوران دفاع مقدس در ادامه گفت:بسیج نباید به کارهایی مشغول شود که شان بسیج را کاهش داده و پایین می آورد و برای مثال در قالب یک داروغه در خیابان ها ظاهر شود یا در قالب یک سازمان اقتصادی و یا سازمانی که در صدد است به جای مردم، کارهای عمومی و نهادی متعلق به مردم را انجام دهد، بدل شود. البته بسیجیان خود به صورت یک سازمان غیر دولتی و مردمی چنانچه بتوانند همچون بخشی خصوصی در تولید و پیشرفت کشور شرکت کند، کار مناسبی است ولی نه اینکه به عنوان سازمان دولتی بسیج فعالیت کند و در واقع بسیج نباید به سازمانی بدل شود که دایم از بودجه و امکانات دولتی استفاده می کند بدون اینکه به توانمندی ها وظرفیت های مالی و پشتیبانی های مردم وصل باشد و در واقع نباید به یک سازمان دولتی صرف بدل شود.
چرا که بسیج باید یک سازمان مردمی باقی بماند تا دولت برآمده از مردم هم از او حمایت و پشتیبانی کند، نه اینکه یک سازمان صرفا دولتی باشد که بعضا برخی از مردم از او پشتیبانی می کنند، اینها همه آفاتی است که بسیج باید از آنها اجتناب کند.»
وی گفت: «به نظر می رسد بسیج در برخی از این حوزه ها موفق بوده و در برخی حوزه ها ضعف هایی داشته است که باید روی آنها کار کند و در واقع باید گفت در برخی از این حوزه ها جای کار وسیعی برای بسیج دارد. »
از سردار علایی پرسیدیم :مردم سابقه ذهنی بسیار خوبی از بسیجیان دیروز و حاضر در جبهه های جنگ، دارند، تفاوت ها بسیجی های دیروز و امروز چیست؟ و پاسخ شنیدیم :«شاید نتوان به صراحت از این تفاوت ها سخن گفت. اما در توصیف این تفاوتها باید گفت، بسیج دیروز مردمی تر و بسیج امروز دولتی تر است و این مهم ترین تفاوتی است که در طول زمان ایجاد شده است.
در واقع بسیج دیروز متشکل از مردم داوطلبی بود که حتی امکاناتشان را هم در راه بسیج صرف می کردند، اما امروز بسیج به سازمانی دولتی بدل شده است که افرادی که در آن قرار می گیرند، می توانند از قبل آن از امتیازاتی هم استفاده کنند. مساله دیگر اینکه بسیج دیروز بستر و ظرفیتی برای برای زندگی این دنیا و محملی برای رسیدن به امکانات و پست و مقام نبود ولی در واقع خطری که امروز وجود دارد این است که بسیج امروز برای افرادی که عضو آن می شوند، امکاناتی فراهم می کند، حال چه برخی از مزایای قانونی و چه امکاناتی که از طریق آن می توان به مسئولیت ها و و پست هایی دست یافت و از طریق آن از ظرفیت های سیاسی موجود کشور بیشتر از سایر اقشار استفاده کرد.
بسیجی دیروز گرچه در جنگ حضور داشت اما به سلاح و تفنگش شناخته نمی شد، بلکه به خلوص و مهربانی و رحمت و مردم داری و کمک به خلق خدا شناخته می شد. اما امروز ممکن است بسیج را آنچنان که در آن دوره امنیت و آرامش خود را در وجود او می دیدند ، احساس نکنند.
بسیج پاک بود و خالص و لشگر مخلص خدا بود به گونه ای که امام هم آرزوی بودن با آنها را داشت . نه مردم از بسیجیان می ترسیدند و نه بسیجیان از مردم واهمه و نگرانی داشتند ، چهره بسیجی مهربان و مظلوم و آماده فداکاری در راه خدا بود. »
بسیج متن مردم است و نباید به یک حزب دولت ساخته بدل شود
سردار علایی در پاسخ به این پرسش که رابطه متقابل بین بسیج و عرصه سیاست چگونه باید تعریف شود؟ گفت: «بسیج متن مردم است، بنابراین بسیج هم به عنوان بخشی از بدنه مردمی، باید دارای بینش و بصیرت سیاسی باشد ولی بسیج نباید به یک حزب بدل شود، حزب دولت ساخته ای که از درون آن رییس جمهور و نمایندگان مجلس و .. خارج می شوند .»
وی افزود :«بسیج نباید به جایگاهی برای حضور احزاب و گروههای سیاسی بدل شود. بلکه باید شرایطی ایجاد کند که مردم بتوانند در جامعه و با انگیزه و اراده خود، فعالیت سالم سیاسی داشته و در بستر حیات سیاسی فعال، بر سرنوشت خود حاکم باشند.»
وی تصریح کرد :«بسیج در حوزه سیاسی باید بی طرف باشد و نباید خود را به یک حزب سیاسی بدل کند و باید گفت که بسیج حتی نباید خود را به مدافع و دنباله رو جریانات و احزاب حتی بسیار خوب و طرفدار انقلاب، بدل کند. بسیج باید فضایی ایجاد کند که احزاب و گروههای سیاسی بتواند در این فضا، طبق قانون اساسی برای اداره کشور با هم رقابت کنند و در این فضا ظرفیت های خود را به انتخاب و رای مردم بگذارند و در این شرایط است که مردم احساس می کنند که می توانند آزادانه از بین جریانات و سلایق و افراد مختلف دست به انتخاب زنند. و در یک کلام بسیج باید به دنبال تفکر و اندیشه امام که اندیشه ناب اسلام محمدی است ، باشد.»
با خود فکر کنیم که بسیجیانی که امام به آنها افتخار می کرد چه کسانی بودند؟
وی گفت :«تفکر بسیجی زنده است و روح نگاه امام به بسیج زنده است و بسیاری علاقمندندکه بسیج با همان فکر امام جلو رود و همان فلسفه امام درباره بسیج نهادینه شود و بسیجیان همان کسانی باشد که مردم آنها را آیینه صفا، خلوص، صمیمیت، مهربانی و ایثار می دانند و شرایطی باشد که هرکسی که می خواهد انسان خوب و والایی باشد، از بسیج باشد. همانگونه که امام فرمودند و از خدا خواستند که با بسیجیان محشورشان گرداند.
این دیدگاه امام است و مردم هم دوست دارند که وقتی اسم بسیج را می برند اینچنین انسان هایی را ببیند، انسان هایی از بین خودشان، ولی با رفتارها و فکر سالم و درست. و این آرزوی همگان است که چنین شرایطی در کشور ایجاد شود.» سردار علایی در پایان گفت :« هفته بسیج فرصتی است برای اینکه هم مردم و هم بسیجیان یکبار دیگر با خود فکر کنند که بسیجی باید چگونه باشد و بسیجیانی که امام به آنها افتخار می کرد چه کسانی بودند و چه مشخصه ها و ویژگی هایی داشتند.
این فرصت خوبی است برای مقایسه خود با بسیجیان دیروز و پاسخ به این سوال که آیا امروز در همان مسیر قرار داریم؟ از این طریق است که می توانیم با اصلاح اشکالات موجود به بسیجی مدنظر امام بدل شویم.»