در دو ماه گذشته تعداد جمعیت مسافران عراقی از ١٠٠ هزار نفر فراتر رفته و روزانه تا ٢ هزار و پانصد نفر وارد منطقه می شوند عراقی‌ها به دنبال خرید خانه در آبادان‌اند و برای اینکه اجازه ندارند، به اسم یک معتمد در این شهر خانه می‌خرند
به گزارش شهروند، با یک دو جین لباس نو، پتو و بالش، شامپوهای خارجی و یک کیسه ماهی و نان، کیف بُشرا خیلی سنگین شده. تا هوا تاریک نشده باید سوار تاکسی شود و برود تا مرز؛ یک مسافرت کوتاه از بصره تا آبادان.
او یکی از دو هزار مسافری است که با لغو ویزا هر روز بی‌دغدغه به ایران می‌آیند، از آبادان تا خرمشهر بازار به بازار می‌گردند، دلارهایشان را در آرایشگاه‌ها خرج می‌کنند، توی صف مطب‌ها می‌ایستند و خیلی که طول بکشد سه شب در مسافرخانه‌ای اقامت می‌کنند. سه ماه است که در منطقه آزاد اروند روادید برای اتباع حذف شده و نان بازاری‌ها در روغن است.
پیش از این اگر گرما و گردوخاک کار همه را کساد می‌کرد، از زمان لغو روادید، آخر هفته که می‌رسد، در بازار ته لنجی و ماهی‌فروشان و بازارهای ساحلی و مرکزی جای سوزن انداختن نیست. در همهمه خریداران اصوات عربی که از ته حلق ادا می‌شود، پر است. بشرا کیسه‌اش را برمی‌دارد و به مرز شلمچه می‌رود.
مسافرخانه‌های شلوغ
خانم بهرامی هر روز فرم اطلاعات مسافران عراقی را پر می‌کند. از آنها نام، سن، شغل و دلیل سفرشان را می‌پرسد. «بیشترشان جواب می‌دهند که شغلشان آزاد است. کم پیش می‌آید که بگویند معلم و مهندس‌اند یا کارمند بانک و معاون رئیس شعبه دادگاه.» بیشتر مسافران خانم بهرامی جوان‌اند و اغلب برای بازارگردی به ایران آمده‌اند. همین دیشب ١٥ عراقی سوییت‌شان را تحویل دادند و حالا در تنها سوییت-آپارتمان آبادان ٦ مسافر ساکن‌اند.
هتل‌ها و مسافرخانه‌ها و میهمان‌پذیرهای دیگر هم کم‌وبیش پر شده‌اند. خانم بهرامی عربی کشور همسایه را دست و پا شکسته بلد است و از سه ماه پیش راهنمای مسافران شده که از کجا پتوی مرغوب بخرند، کدام آرایشگاه مو رنگ کنند، کدام بازار جنسش ارزان‌تر است و کرایه‌ای که داده‌اند گران بوده یا نه. هر چند خیلی وقت‌ها برای ترجمه به دردسر می‌افتد. «عربی آنها با مال ما زمین تا آسمان فرق دارد.
عربی من دارای کلمه فارسی است؛ گاهی نمی‌فهمم چه می‌گویند.» شخصی، اداری، تفریح، معالجه، دید و بازدید، نمایشگاه، خرید و فروش و... در فرم‌هایی که خانم بهرامی پر می‌کند ٢٠ گزینه برای قصد سفر تعریف شده. «تعداد مسافرها آخر هفته‌ها-به خصوص پنجشنبه تا یکشنبه که تعطیل رسمی آنهاست بیشتر است.
راه کوتاه است و می‌آیند و می‌روند. بیشترشان اهل بصره‌اند اما از نجف و کوفه هم می‌آیند، حتی از دورتر؛ فلوجه. برای بیشترشان این سفر اولشان به آبادان است. مردان زیادی می‌آیند که از امنیت هتل‌ها و شهر مطمئن شوند و دور بعد خانواده‌شان را بیاورند. بیشترشان برای یک شبانه‌روز می‌مانند. آنها که برای درمان می‌آیند، خیلی که بمانند، سه روز. بعضی‌ها هم که کارخانه دارند و جنسی تولید می‌کنند، به مغازه‌داران این‌جا آمار می‌دهند.
خیلی‌هایشان دنبال این هستند که این‌جا خانه‌ای بگیرند و مقیم شوند اما اجازه ندارند؛ البته خیلی‌هایشان خانه دارند اما نه به اسم خودشان. عراقی‌ها به اسم کسی که اطمینان دارند این‌جا خانه می‌گیرند.» از میان مسافران عراقی بسیاری فامیلی در خرمشهر یا آبادان دارند که پیش از جنگ هشت ساله به ایران کوچ کرده. مسافرخانه اگر مقصد شب‌مانی مسافران نباشد، خانه‌های فک و فامیل در گوشه گوشه شهر برای میهمانان همسایه جا دارد.
تمامش خیر نیست
آبادان در حال تبدیل‌شدن به یک پاساژ پرزرق‌وبرق بزرگ است. هر روز یک ساختمان گوشه‌ای از این شهر کوچک بالا می‌رود و نمای آسمان را کور می‌کند.
فروشگاه‌های لوازم برقی، پتو‌فروشی‌ها و لباس‌فروشی‌ها مشتری‌های عراقی‌شان را پیدا کرده‌اند. فروشندگان می‌گوید كه کیفیت این‌جا حرف اول را می‌زند؛ هم در خوراک و پوشاک و هم در وسیله‌های برقی. خریداران هم تصدیق می‌کنند. در بازارها کیسه‌های مسافران عرب از جین‌های لباس پر می‌شود. صاحب عمده‌فروشی پتوی بازار ته لنجی‌ها هم کارش رونق گرفته.
سفرهای مسافران عراقی بازار گرمی هم شده برای تاکسیران‌ها. اگر چه تا پیش از این نوروز مهمترین زمان جذب گردشگر در آبادان و خرمشهر بوده و گرما و گرد‌و‌غبار همیشه مسافران را از این شهرها راند، اما از سه ماه پیش آژانس‌ها تا شلمچه مسافر می‌برند و تاکسی‌داران اوضاعشان بهتر شده. در تاکسی‌های منطقه آزاد زیاد این حرف‌ها به میان می‌آید که «راننده‌ها، هتل‌ها، رستوران‌ها، دکتر‌ها و پاساژی‌ها مشتری‌های تازه‌ای پیدا کرده‌اند.»
اما منیر خانم که آرایشگری در محله امیری آبادان است، می‌گوید كه این مسافرت کوتاه تمامش خیر نبوده: «مثلا از زنی که شوهرش ارتشی بود، شنیدم که می‌گفت در عراق در آرایشگاه‌ها بیماری ایدز زیاد شده. به نظر من آمدن آنها برای ما هم یک مقدار خطرناک است. خودشان هم به خاطر شیوع این بیماری برای تتو به این‌جا می‌آیند اما با آمدنشان احتمال خطر در شهر ما هم بالا می‌رود.
مشتری‌های منیرخانم هم از او آدرس مطب گرفته‌اند؛ برای بیماری‌های قلبی، ارتوپدی و آزمایش. ترددها به سالن‌های آرایش ایران زیاد شده و هر هفته مشتری‌های عراقی برای رنگ‌کردن مو و تتو ٤٠کیلومتر از بصره تا آبادان می‌آیند.
همان هزینه‌ای که از ایرانی‌ها می‌گیرید، از عراقی‌ها طلب می‌کنید؟
منیر خانم جواب می‌دهد که «نه؛ با مشتری‌های عراقی با دلار کار می‌کنیم. به آنها گفته‌ام به من ریال ندهند. پول آنها برای ما ارزش دارد و اتفاقا آنها هم از این بابت به ما پز هم می‌دهند. برایشان خرج آنچنانی ندارد اما سر قیمت خیلی چانه می‌زنند.»
آنها برای خرید می‌آیند
سند حذف روادید ورود اتباع خارجی به منطقه آزاد اروند ٢١ آذر رونمایی شد. محدوده منطقه آزاد اروند فنس کشیده شد و گفتند که خارجی‌هایی که بدون ویزا به خاک ایران می‌آیند، اجازه سفر را به خارج از محدوده منطقه ندارند.
مسافران عراقی از ٢٢ بهمن اجازه پیدا کردند كه با خودرو شخصی به مرز شلمچه بیایند و بالاخره ۱۴سال پس از تصویب منطقه آزاد اروند، رژیم لغو روادید که از خیلی وقت پیش در مناطق آزاد دیگر اجرا می‌شد در اروند هم به کار گرفته شده است. مرتضی نعمت‌زاده، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد اروند، تاریخ اجرای این معافیت را دو ماه تخمین می‌زند.
او اعلام معافیت ویزا برای گردشگران عراق را که فاصله اندکی با منطقه آزاد اروند دارد، آغاز یک تحول اقتصادی می‌داند.
شهروندان عراقی از سال‌ها پیش به آبادان و خرمشهر رفت‌و‌آمد داشته‌اند؛ اتفاق تازه بعد از لغو روادید چیست؟
منطقه آزاد اروند یکی از مناطقی بود که تردد عراقی‌ها همیشه در آن بالا بود. سالانه در حدود ٣٥٠ تا ٤٠٠هزار عراقی وارد شهرهای آبادان و خرمشهر می‌شد اما در این مرحله این شهرها کمتر به عنوان مقصد گردشگری شناخته می‌شدند. گردشگران از این دو شهر می‌رفتند و به دیگر شهرهای کشور سفر می‌کردند. الغای ویزا کمک کرد كه خرمشهر و آبادان و مینوشهر به مقصد گردشگری تبدیل شوند.
در این مدت آماری از رونق کسب‌وکارها در حوزه گردشگری گرفته‌اید؟
تردد گردشگران عراقی به منطقه آزاد در حال گسترش است و باعث رونق کسب‌و‌کار شده است اما تبدیل این کسب‌وکارها به کسب‌و‌کار دایم زمان می‌برد.
ما امیدواریم این فرآیند ادامه پیدا کند تا مشاغل ایجاد‌شده قابلیت تبدیل به اشتغال ثابت هم داشته باشند. رونق‌گرفتن بازارها باعث افزایش تولیدات منطقه شده است و دامنه بیشتری از مردم از محل هزینه‌کرد گردشگران بهره‌مند شده‌اند. تعدادی از این گردشگران همان روز بر‌می‌گردند و تعدادی هم اقامت می‌کنند؛ به همین دلیل الان همه اماکن اقامتی منطقه اروند با درصد بالایی اشغال هستند و تحول خوبی پدید آمده.
در بازارها حضور فشرده عراقی‌ها به چشم می‌خورد و علاوه بر این بیمارستان‌ها و مطب‌های پزشکان منطقه هر روز شاهد تعداد زیادی از مراجعان عراقی است. حتی بازارهای تره‌بار و بازارهای عادی هم به دلیل تفاوت نرخ ارز دو کشور مورد استقبال گردشگران قرار گرفته و بسیاری به این سوی مرز می‌آیند تا از نانوایی‌های ما نان بخرند. با این روند نوعی رضایتمندی مردمی هم احساس می‌شود.
شمار گردشگران ورودی از عراق به منطقه آزاد اروند در این دو ماه چه تعداد بوده؟
تقریبا در طی این دو ماه تعداد جمعیت از ١٠٠هزار نفر فراتر رفته. می‌توان گفت روزانه به طور متوسط حدود ٢هزار تا ٢هزار و پانصد نفر وارد منطقه می‌شوند.
علاوه بر بحث رونق‌گرفتن کسب‌وکارها، آن چیزی که درباره این موضوع حاشیه ساخته، بحث اختلافات فرهنگی بوده که اهالی شهر هم از آن زیاد صحبت می‌کنند. در این‌باره درمعاونت فرهنگی چه کاری انجام شده؟ دلیل این نارضایتی چیست؟
بله؛ نوعی نارضایتی از حضور گردشگران عراقی به دلیل تفاوت‌های فرهنگی وجود داشته اما درنهایت رونق بازار باعث شده به این پدیده نگاه مثبتی به وجود بیاید. واقعیت این است که هر رویدادی در عین عناصر مثبتش می‌تواند آسیب‌زا باشد.
هر چند تلاش ما رساندن این آسیب‌ها به حداقل است و شرایط را برای بهره‌مندی حداکثری فراهم می‌کنیم. این موضوع در حوزه گردشگری و اقتصادی مورد توجه است و مطالعاتی درباره آن انجام شده و گزارشاتی هم تهیه کرده‌ایم. این مسأله قطعا مورد توجه ماست و تلاش‌مان این است که به نحوی مدیریتش کنیم که رفت‌و‌آمدها تداوم داشته باشد. نمی‌خواهیم این رویداد گردشگری و اقتصادی فقط رویدادی مقطعی باشد.
بنابراین طبیعی است که همه دستگاه‌های دست‌اندرکار اجتماعی و امنیتی روی ابعاد مختلف آن تمرکز داشته باشند. این کار تنها از پس یک نهاد برنمی‌آید. رویداد مهمی است که اثرات اجتماعی دارد و باید مراقبش بود و برای توسعه و رفع مشکلاتش تلاش کرد. از طرف دیگر بخشی از مسائلی که مطرح می‌شود ناشی از نگرانی‌هاست. این نگرانی‌ها باعث می‌شود شایعاتی از برخورد میان شهروندان دو کشور مطرح شود و هر روز بیشتر منتشر شود.
بیشترین مسافران عراق از کدام شهر می‌آیند؟
فاصله خرمشهر تا بصره کمتر از ٤٠ کیلومتر است و به همین دلیل بیشترین کسانی که می‌آیند از بصره‌اند اما از استان‌های همجوار هم گردشگرانی دارند.
چه مقاصدی برای این مسافران تعریف شده است؟
مهمترین بحث بازار خرید است. مهمترین کانون گردشگری ما در اروند مزیت بازارهاست. با توجه به اینکه کالا‌ها معافیت گمرکی دارند، در این بازارها با قیمت مناسب‌تری داده می‌شوند. علاوه بر این ما بازارهای برند کم‌نظیری داریم مثل ته لنجی‌ها، بازار ماهی‌فروش‌ها، کویتی‌ها، بازار کنزالمال، بازارهای ساحلی و مرکزی... این بازارها قبل از لغو ویزا هم برای گردشگران داخلی جذابیت داشت.
الان محور اساسی گردشگری در منطقه آزاد خرید و تجارت است اما بحث سلامت هم یکی از محورهای گردشگران عراقی است، خصوصا که در مدت اخیر ظرفیت‌های بیمارستانی در منطقه ما پیشرفت چشمگیری داشته و حتی میزان مراجعه بیماران منطقه به دیگر استان‌ها هم کمتر شده. آنها قبلا اطمینانی به این مراکز درمانی نداشتند و به استان می‌رفتند اما حالا با ارتقای خدمات سلامت روند عکس شده.
فضاهای تفریحی و گردشگری هم از جاذبه‌های دیگرند؛ رستوران‌های بومی و ویژه با سازه‌های بومی و همین‌طور روستاهایی که آمادگی پذیرش گردشگران را دارند، فرصتی ایجاد کرده که ابعاد مختلف گردشگری مطرح شوند.
هر روز یک پاساژ و مال جدید در بافت آبادان ساخته می‌شود و این روند با افزایش مشتری‌های بازار نگرانی درباره از بین‌رفتن بافت این شهر را بیشتر از پیش کرده. آیا قرار است با این طرح منطقه آزاد اروند، این شهر بدون توجه به داشته‌های فرهنگی و تاریخی، بافت و معماری‌اش به یک فروشگاه بزرگ تبدیل شود؟
ما اکنون در حال بازسازی و مرمت کلیسای آبادان، مسجد رنگونی‌ها، موزه‌های آبادان و خرمشهر هستیم و برای بازسازی ساختمان قدیمی هلال‌احمر و مدرسه‌های تاریخی در حال پیگیری هستیم. توجهمان به میراث فرهنگی بالا است اما نکته این‌جاست که نقش نهادهای مردمی هم در جایگاه خود باید اثرگذار باشد.
تجربه نشان داده که بار این کارها را تنها بر دوش نهادهای رسمی نهادن نتیجه خوبی ندارد. ما نیاز داریم که نهادهای مردمی هم برای حفظ میراث شهر وارد عرصه شوند. در حال حاضر موزه پمپ بنزین به ظرفیت موزه‌ها اضافه شده و موزه کارآموزان هم وارد گردونه بازدید گردشگران شده. این فعالیت‌ها غنای فرهنگی و تاریخی و تمدنی این منطقه را افزایش می‌دهد.
در طول اجرای این طرح میراث فرهنگی را فراموش نمی‌کنیم اما نباید فراموش کرد که آبادان و خرمشهر در گذشته دو کانون اقتصادی مهم بودند و این ویژگی‌شان کمک می‌کرد که جایگاه فرهنگی‌شان را حفظ کنند. معنای توسعه اقتصادی از بین رفتن ابعاد توسعه انسانی نیست. اگر نقش فرهیختگان و اصحاب فرهنگ و هنر در توسعه فراموش شود، جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی ما گم می‌شوند.