در پي ارسال نامه اخير اعضای خانه سينما به وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، درباره ممنوع الخروج بودن تعدادي از سينماگران، معاون سينمايي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي عليرضا سجادپور را مامور رسيدگي و تدوين آيين نامه اي براي ارائه راهكارهاي اين موضوع كرد.
در اين نامه به حفظ حرمت و شأن فرهنگ و هنر ايراني و اسلامي اشاره و تأکيد گرديده، هر فردي که به عنوان سفير فرهنگي و هنري از طرف جمهوري اسلامي ايران انتخاب مي شود بايد آئينه تمام نماي فرهنگ اصيل ايراني و اسلامي باشد.
در اواسط مهر ماه بود که عده ای از سینماگران ایرانی در پی دعوت آکادمی اسکار قصد داشتند تهران را به مقصد آمریکا ترک نمایند، فاطمه معتمد آريا، ابراهيم حاتمی کيا، سيدرضا ميرکريمی، مجتبی راعی، عليرضا رئيسيان، محمدمهدی عسگرپور، امين تارخ، فرهادی توحيدی و مجتبی ميرطهماسب از جمله سينماگرانی بودند که شش ماه پيش از سوی خانه سينما جهت اعزام به اين سفر انتخاب شده بودند. اما ناگهان حراست فرودگاه مانع از خروج فاطمه معتمد آریا و مجتبی میر طهماسب می شود و حکمی را به این دو ارائه می کند که نشان می دهد این سینماگران ایرانی حق خروج از کشور را ندارند.
یک هفته از ممنوع الخروج شدن فاطمه معتمد آریا و مجتبی میر طهماسب نگذشته بود که گذرنامه جعفر پناهی هنگامی که عازم پاریس بود در فرودگاه بین المللی امام خمینی توقیف شد. پناهی در حالی ممنوع الخروج گشت که دو هفته بعد از آن باید در جشنواره فیلم بمبئی به عنوان عضو هیئت داوران حضور پیدا می کرد.
ممنوع الخروج شدن این سه سینماگر ایرانی بازتاب گسترده ای در مجامع سینمایی جهان داشت به گونه ای که مهدی عسکر پور رییس خانه سینما که خود نیز در میان اعضای هیئت ایرانی در اسکار حاضر بود درباره اثرات نامطلوب غیبت معتمد آریا و میر طهماسب در آمریکا گفته بود: «اينجا هم اثرات خوبي نداشته است. البته ما تحت يك جمله كه مشكلي وجود داشته و اميدواريم اين همكاران به ما بپيوندند، فعلاً اينجا موضوع را به تعويق انداختيم و سعي كرديم ماجرا به يك فضاي سياسي تبديل نشود كه حال خيلي از ما مجبور شويم توضيحاتي بدهيم، بابت موضوعي كه از آن اطلاع دقيقي نداريم.»
عسگر پور مدیر عامل خانه سینما همان زمان در آمریکا از مسئولین خواست تا هر چه زودتر مشکل سینماگران حل شود، عسگر پور در این باره گفته بود: «از مسوولان درخواست مي كنم تا فرصت باقي است، مشكل دو هنرمندي كه از سفر بازماندند را حل كنند تا بخشي از سوء تفاهم ها حل شود.» اما این درخواست اجابت نشد و مشکل همچنان باقی ماند.
اما از سوی دیگر ممنوع الخروج شدن جعفر پناهی و غیبت او در جشنواره فیلم بمبئی واکنش های فراوانی را برانگیخت، شیام بنگال رئیس جشنواره فیلم بمبئی در نامه‌ای خطاب به سفیر ایران در هند خواستار همکاری دولت ایران برای سفر جعفر پناهی به این کشور و حضور در هیئت داوری یازدهمین جشنواره فیلم بمبئی شد.
در نامه بنگال به سیدمهدی نبی‌زاده آمده بود: «ما برگزارکنندگان جشنواره فیلم بمبئی بی‌صبرانه در انتظار رسیدن کارگردان شهیر ایرانی جعفر پناهی و استقبال از ایشان در این شهر بودیم. واقعیت این است که شرکت ایشان به عنوان عضو هیئت داوران در این جشنواره انعکاسی وسیع در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی داشت که با خبر ناگهانی و نگران‌کننده ممانعت دولت ایران از خروج ایشان روبرو شدیم.»
رییس جشنواره فیلم بمبئی در ادامه به محبوبیت پناهی در هند اشاره می کند و می نویسد: «آقای پناهی در هند بسیار شناخته‌شده است و از محبوبیتی استثنایی در میان فیلم‌دوستان هندی برخوردار است. نمایش مرتب فیلم‌هایشان در تلویزیون و جشنواره‌های هند و حضور پررنگ شخص جعفر پناهی در گردهمایی‌های فرهنگی در هندوستان بیانگر این محبوبیت است. جناب سفیر، علت نوشتن این نامه با توجه به روابط دوستانه میان دو کشور یادآوری این مطلب است که عدم حضور این کارگردان انعکاسی بسیار نامطلوب در رسانه‌های هندی و بین‌المللی خواهد داشت.»
بنگال در پایان نوشته بود: «اینجانب به عنوان فیلمساز به ویژه در مقام ریاست آکادمی تصاویر متحرک بمبئی مایلم از لطف شما به کشورم و هنرمندان هندی بهره جسته تقاضا کنم از هر گونه اقدام برای تسهیل سفر آقای پناهی به هندوستان دریغ و کوتاهی نفرمائید. با توجه به اینکه ویزای ایشان قبلا توسط سفارت هند صادر شده، سفرشان هنوز ممکن است. ما بی‌صبرانه در انتظار دیدار آقای پناهی در جشنواره بمبئی هستیم.»
اعتراض ها همچنان ادامه داشت اما مقامات سکوت اختیار نمودند و هیچ گونه اظهار نظری را در این باره صورت ندادند، تا این که سینماگران ممنوع الخروج نامه ای سرگشاده نگاشتند و نوشتند: «ما ايراني هستيم. هريک از ما تنها يک پاسپورت داريم. پاسپورت ايراني که آرم جمهوري اسلامي بر آن حک شده است. پاسپورت مان را در فرودگاه از ما گرفتند. ما سينماگريم. در اين 30 سال سينماگر شده ايم و به واسطه فيلم هايمان در مجامع جهاني نماينده فرهنگ و هويت ايراني خويش بوده ايم. هيچ دولتي اين هويت را به ما نبخشيده است که بتواند آن را از ما پس بگيرد.»
پس از این که هیچ کس پاسخگوی به وجود آمدن این وضعیت نبود محمد مهدی عسکر پور مدیر عامل خانه سینما از وزارت ارشاد خواست که برای حل مسئله دخالت کند، عسکر پور در این باره به خبرنگاران گفت: «به نظرم رفتار، رفتار شايسته يي نيست و حتماً هم بايد وزارت ارشاد در اين مورد عکس العمل نشان بدهد. اين عکس العمل مي تواند در جهت حل مشکل باشد يا اگر موضع ديگري دارند بايد روشن کنند و اين سلب مسووليت به نظرم شايسته نيست.»
اما این درخواست مدیر عامل خانه سینما از سوی مسئولین وزارت ارشاد بی پاسخ ماند و مدیران سینمایی وزارت خانه نیز از پاسخگویی به سوالات خبرنگاران در این باره طفره می رفتند تا این که 9 تشکل صنفی خانه سینما وارد مسئله شد و طی نامه ای سرگشاده از وزیر ارشاد خواستار حل این مسئله شدند.
در نامه اصناف خانه سینما آمده بود: «بيش از يك ماه است كه از ممنوع الخروج شدن تعدادي از همكاران ما مي گذرد. آنها درست در روزهايي كه جنابعالي به نمايندگي از ايران در مركز فرهنگي سازمان ملل متحد، يونسكو، شركت كرده بوديد، با برخوردي زننده از انجام سفرهايي فرهنگي بازماندند. اين سينماگران نيز قرار بود در مهم ترين مجامع سينمايي جهان به نمايندگي از سينماي ايران حاضر شوند.»
در ادامه این نامه صنوف سینمایی ایران به گونه ای وزیر ارشاد را تهدید می کنند و می نویسند: «صنوف سينمايي تاكنون با خويشتنداري از دست زدن به هر اقدامي در قبال اين بي رسمي ها و بي قانوني ها خودداري كرده اند و منتظر واكنش جنابعالي مانده اند اين در حالي است كه همكاران ما، چهره هاي شاخص سينماي ملي ايران، هنوز بين شعب وزارت اطلاعات و دادگاه انقلاب سرگردانند، بي آنكه علت واقعي توقيف گذرنامه هايشان را بدانند. آيا به نظر شما خويشتنداري در اين فضاي پرابهام كه كسي هم پاسخگو نيست معنايي هم دارد؟»
اعضای خانه سینما در پایان نامه در خواست می نمایند: «با احساس وظيفه در اين زمينه فوراً موضوع را شخصاً پيگيري فرماييد. صنوف سينمايي در راستاي حل مشكلات موجود آماده همكاري با جنابعالي هستند. بديهي است براي تصميم گيري در مورد اقدامات آتي خود در انتظار پاسخ جنابعالي هستيم.»
اين نامه به امضاي رئيس انجمن بازيگران سينماي ايران، داوود رشيدي رئيس كانون كارگردانان سينماي ايران، عليرضا رئيسيان رئيس كانون فيلمنامه نويسان سينماي ايران، فرهاد توحيدي رئيس انجمن تهيه كنندگان سينماي مستند، مرتضي رزاق كريمي رئيس كانون تدوينگران سينماي ايران، حسين موئيني نايب رئيس انجمن مستندسازان سينماي ايران، بهرام عظيم پور رئيس كانون آهنگسازان سينماي ايران، مجيد انتظامي رئيس انجمن فيلم كوتاه ايران، نقي نعمتي رئيس انجمن سينمايي فيلم انيميشن (آسيفا)و نورالدين زرين كلك رسيده بود.
با گذشت بیش از یک ماه از ماجرای ممنوع الخروجی های سینما امروز بالاخره معاونت سینمایی وزارت ارشاد به اعتراضات واکنش نشان داد اما این واکنش در نوع خود جالب توجه است. جواد شمقدری معاون سینمایی به سجادپور مدیرکل ارزشیابی این معاونت نامه نوشت و از او خواست آیین نامه ای برای پاسداری از حقوق هنرمندان تنظیم کند.
در این نامه آمده است: «همانطور که مطلعيد اخيراَ خانه سينما در خصوص اعتراض به ممنوع الخروج بودن چند همکار خود به وزير محترم فرهنگ و ارشاد اسلامي نامه سرگشاده اي نگاشته اند و در آن نسبت به بلاتکليفي اين همکاران ممنوع الخروج، معترض شده اند. بديهي است اين نگراني و دغدغه، نقطه مشترک همه ماست. چون معتقديم نه تنها بايد پاسدار حرمت و قدر و منزلت هنرمند که ساحت هنر نيز بايد بود و نبايد اجازه داد هيچکس و حتي خود هنرمندان به اين ساحت مقدس خدشه اي وارد نمايند.»
وی در ادامه بر لزوم تدوین یک آیین نامه اشاره می کند و می نویسد: «آنچه تا به امروز باعث تداوم اين نگراني ها شده است و هر از گاهي در رسانه ها شاهد اخباري مبني بر ممنوع الخروج يا ممنوع الورود يا ممنوع التصوير شدن يک فرد هستيم ناشي از عدم شفافيت و نبود يک آئين نامه مبني بر حفظ منزلت اجتماعي و ملي هنر و هنرمندان مي باشد.»
شمقدری سر فصل های این آیین نامه را برای اداره کل ارزشیابی اینگونه تدوین می کند: «1-تبيين حريم هويت ملي و فرهنگي، 2-تحکيم منافع ملي کشور، 3-تاکيد بر عزت و حيثيت و غيرت ايراني و اسلامي، 4-تنظيم روابط اجتماعي و اخلاقي، 5-پاسداري از منزلت و اعتبار هنرمندان، 6-رعايت امنيت شغلي و حرفه اي، 7-تأکيد بر حفظ خلاقيت ها و زيباشناسي حوزه هنر و اثر هنرمند، 8-تأکيد بر باوردهاي ديني و ملي، 9-رعايت حقوق مردم و هنرمند.»
اما این دستور معاونت سینمایی چند پرسش اساسی را در اذهان زنده می کند، آیا ممنوع الخروجی های سینماگران با این آیین نامه لغو می شود؟ سر فصل های مورد نظر شمقدری چه ربطی به موضوع ممنوع الخروجی ها دارد؟ آیا این آیین نامه برای مجامع امنیتی الزام ایجاد خواهد کرد یا برای سینماگران؟ برای پاسخ به این پرسش ها باید دید خروجی آیین نامه شمقدری چه خواهد بود.