از ١٠٥ تالاب مطالعه شده ایران، ٧٧ تالاب سلامت است مابقی به کانون‌های گرد و غبار بدل شده‌اند.
به گزارش شهروند، غبارها از گور ٢٨ تالاب بی‌جان بلند می‌شوند. ٢٨ تالاب با برداشت بی‌رویه آب و پاییز و زمستان‌های بی‌باران سر کردند، به این روز افتادند و بلای جان ایران شده‌اند. دیگر مسأله‌ای برای مخفی‌کردن نیست؛ خود مسئولان محیط‌زیست هم همین را می‌گویند: «در رابطه با وضع تالاب‌ها مسأله پنهانی وجود ندارد، همه می‌دانیم شرایط‌شان وخیم است.»
آنها می‌گویند، مشکل اصلی بهره‌برداری ناپایدار از منابع آب است و دریاچه ارومیه را مثال می‌زنند که در پاییز هیچ بارانی نبارید که سیرابش کند. این حال و روز گذشته دریاچه ارومیه است. براساس آماری که دست‌اندرکاران تالاب‌ها دادند: «سطح تراز دریاچه ارومیه دیروز ۱۲۷۰.۳۱متر بوده؛ یعنی ۲۵سانتی‌متر کمتر از مدت مشابه پارسال، تراز دریاچه ارومیه نسبت به میانگین زمان پرآبی چهارمتر و ۳۶سانتی‌متر کمتر شده است.
وسعت دریاچه درحال حاضر ۱۷۷۱.۳۵ کیلومتر مربع است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۹۹کیلومتر مربع و نسبت به بلندمدت ۲۷۵۵کیلومتر مربع کاهش داشته است.» اکنون برای دریاچه ارومیه و تمامی تالاب‌های تشنه امیدها به بارش باران است، دریافت حق‌آبه‌ای که وزارت نیرو باید برایش کاری کند و دیپلماسی آبی که به کار تالاب‌های مرزی می‌آید و کلیدش در دست وزارت امور خارجه است.
صبح دیروز در نشست خبری روز جهانی تالاب‌ها، از موضوعاتی که درباره تالاب‌ها پنهانی نیست، صحبت به میان آمد. حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست از مطالعه ١٠٥ تالاب ایران گفت و آماری درباره وضعشان داد. او با گفتن اینکه درباره تالاب‌های کشور موضوع مخفی‌ای وجود ندارد، خبر داد که از ١٠٥ تالاب مطالعه‌شده ٢٨ تالاب آسیب جدی دیده‌اند: «این ٢٨ تالاب به منشأ گردوغبار تبدیل شده و ٤٠ تا ٩٠درصد از پهنه‌های این تالاب‌ها موجب تولید گردوغبار در کشورند.» به گفته ظهرابی، درحالی که با وجود موقعیت جغرافیایی و شرایط طبیعی ویژه ایران، انتظار نمی‌رفت که تالاب‌های زیادی داشته باشد اما کوه‌های زاگرس و البرز شرایط پدیدآمدن ٢٥٠ تالاب را فراهم کرده‌اند که همه شناسایی شده و حالا اطلاعات ١٠٥تای آنها دقیقا مطالعه شده است.
ظهرابی با بیان این آمار، شرایط تالاب‌ها را بسیار نابسامان و وخیم اعلام کرد و از دلایل این وضع پرده برداشت: «برداشت بی‌رویه و بی‌توجه به ظرفیت و توان این حوضه‌های آبریز، مشکلات جدی برای این اکوسیستم‌ها به وجود آورده، متاسفانه توازنی بین برداشت و تولید آب از حوضه‌های آبریز وجود ندارد و برداشت‌ها فراتر از میزان تولید آب است.» معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی با گفتن این موارد، زاینده‌رود را مثال زد که «شرایط شکننده‌ای دارد» و «۹۰۰میلیون مترمکعب بیشتر از توانی که داشته» برای مصارف مختلف از آن برداشت شده است. این همان مسأله است که « خوزستان» و «ارومیه» هم از آن رنج می‌کشند و محیط‌زیست را در شرایط «بسیار شکننده» قرار داده است.
اینکه همه منابع درحال تخریب است، یعنی اشتباه رفته‌ایم
ظهرابی با تشریح شرایط تالاب‌ها، روند امروز را ناشی از عملکرد چندین دهه گذشته دانست و از لزوم انجام اقدامات گسترده برای رفع این مشکلات حرف زد: «لازم است بدنه اجرا و دستگاه‌های مختلف رویکردشان را در زمینه مدیریت آب تغییر دهند. شیوه بهره‌برداری از منابع در حوضه آبخیزداری ایرادات اساسی دارد. اینکه همه منابع ما درحال تخریب است، یعنی راهی که در این چند دهه پیموده‌ایم، درست نبوده و برای اصلاحش به همکاری همه‌جانبه بین مردم و مسئولان نیاز داریم. نیازمندیم که تفکر مردم و مسئولان در شیوه بهره‌برداری از منابع طبیعی تغییر کند.» اینها به گفته او اقداماتی زمانبر، طولانی‌مدت و بسیار ظریف است که نمی‌توان در کوتاه‌مدت درباره‌شان به نتیجه مطلوب رسید.
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: «مسائلی مانند گردوغبار، توجه به حفظ تالاب‌ها را بیشتر کرده و زیرساخت‌های خوبی در این زمینه اتفاق افتاده؛ ازجمله تصویب قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌ها و تعریف دفتر مدیریت اکوسیستم تالابی به‌عنوان یک دفتر مستقل در سازمان محیط‌زیست و همچنین تشکیل ستادملی و هماهنگی تالاب‌ها به ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری.»
اصرار داریم حق‌آبه‌ها تعیین شود
درحال حاضر سه‌میلیون هکتار تالاب در کشور وجود دارد که یک‌ونیم میلیون هکتار آن به‌عنوان تالاب بین‌المللی در کنوانسیون رامسر ثبت شده‌اند و ٣٥ تالاب با ٢٤ عنوان در این کنوانسیون ثبت شده‌اند. حالا قرار است ١٣ بهمن در روز جهانی تالاب‌ها، در رامسر چهار شهر تالابی به کنوانسیون بین‌المللی رامسر معرفی شوند: «شهر رشت در حوضه آبریز تالاب عینک، شهر ورزنه در حوضه آبریز تالاب گاوخونی، شهر مریوان در حوضه آبریز تالاب زریوار و شهر گندمان در حوضه آبریز تالاب گندمان.»
اکنون به گفته ظهرابی، راهبردها و برنامه‌های عمل حفظ، احیا و مدیریت تالاب‌ها تهیه و ارایه شده، طرح حفاظت از تالاب‌ها مدلی ارایه کرده و مستنداتی برایش تهیه شده است. علاوه بر این، در مدیریت اکوسیستمی تالاب‌ها مسائل و مشکلات تالاب‌ها بررسی شده تا با ارایه راهکارها برنامه اجرایی برای آن تهیه و همچنین یک برنامه پایشی برای نظارت بر اجرا نوشته شود. تاکنون برای ١٠ تالاب مدیریت زیست بومی تهیه شده، برای ٦ تالاب مراحل مقدماتی برنامه درحال تصویب است و برای دو تالاب نیز درحال برنامه‌نویسی هستند.
براساس آنچه معاون محیط طبیعی در نشست تالاب‌ها توضیح داد، سازمان محیط زیست پیگیر شده تا برای ١١روستا در حوضه آبخیز ارومیه طرح‌های جایگزین تعریف کند، به‌علاوه برای دو روستا در جنوب کشور. همچنین طرح حفاظت از تالاب‌ها و کشاورزی پایدار ١١٠روستا در کشور و ٥٠روستا در حوضه دریاچه ارومیه اجرا شده است. به‌گفته ظهرابی، با اجرای این برنامه‌ها اشتغال، افزایش تولید و کاهش مصرف آب اتفاق افتاده است.
معاون محیط طبیعی همچنین با اشاره به همکاری بین وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «با همکاری وزارت نیرو، برنامه تالاب‌ها تهیه و در بعضی تالاب‌ها هم اجرا شده است. به‌علاوه، در مصوبه هیأت دولت بر احیای تالاب‌ها تأکید شده و حق‌آبه محیط زیست بعد از حق‌آبه شرب تعریف شده، هر چند متاسفانه به دلیل شرایط اقتصادی در بسیاری از حوزه‌ها، فعالیت‌های کشاورزی و صنعت بالاتر از محیط زیست قرار می‌گیرد و اولویت محیط زیست رعایت نمی‌شود.»
ظهرابی با بیان این شرایط گفت که موضوع از طریق مراجعه به شورای عالی درحال پیگیری است، اما در این میان «به دلیل کاهش ٦٠درصدی بارندگی نسبت به ٥٠سال گذشته در کشور در تأمین آب شرب هم با مشکل مواجه هستیم». با وجود این شرایط، اما او گفت که اصرار بر تعیین حق‌آبه تالاب‌ها با توجه به تأکید رئیس‌جمهوری ادامه دارد و این امیدواری هست که ستادی که با ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری در همین زمینه تشکیل شده به نتیجه برسد.
دیپلماسی آب برای نجات تالاب‌ها
ظهرابی در پاسخ به این سوال که اقدامات سازمان محیط زیست برای خروج ٦ تالابی که سال پیش در فهرست مونترو قرار گرفته‌اند، چه بوده است، گفت: «اقدامات مناسبی انجام دادیم تا تالاب انزلی را از فهرست مونترو حذف کنیم. همچنین با وزارت امور خارجه موضوعات دیپلماسی آب را پیگیری می‌کنیم و اتفاقات خوبی در این زمینه افتاده است و همگامی خوبی بین سازمان محیط زیست، وزارت امور خارجه و وزارت نیرو ایجاد شده. علاوه بر این، در زمینه دیپلماسی آب، وزارت امور خارجه با کشور افغانستان درحال چالش است و اگر قرار بر مبادلات اقتصادی با کشور افغانستان باشد، باید حق‌آبه تالاب هامون هم مدنظر قرار گیرد.
افغانستان هم پذیرفته کارگروه مشترکی در چهار شاخه به مسئولیت وزارت امور خارجه تشکیل شود و سعی کردیم تمام مسائل ازجمله امنیتی و اقتصادی را هم به این کارگروه اضافه کنیم تا موضوع حق‌آبه تالاب هامون را راحت‌تر برطرف کنیم. از طرف دیگر، در کنوانسیون رامسر هم قرار است قطعنامه مشترکی با عراق منعقد شود و امیدواریم کشور ثالث یعنی ترکیه هم در این قطعنامه همکاری داشته باشد.»
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی در بخش دیگری از گفته‌های خود با بیان اینکه بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است، خبر داد که تاکنون ١٠هزار کشاورز در ١١٠روستا تغییر الگوی کشت داده‌اند. همچنین دو و نیم‌میلیارد تومان در اختیار جهاد کشاورزی قرار داده شده است تا براساس الگویی که از طرف سازمان حفاظت محیط زیست ارایه شده است، کشاورزان کشت خود را اجرا کنند. او البته این موضوع را هم لحاظ کرد که شرایط آب و هوایی کشور نسبت به ٥٠سال گذشته بی‌سابقه بوده است؛ به‌طوری که در چهارمحال‌وبختیاری ٨٠درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین سالانه داشته‌ایم.
دریاچه ارومیه، مشکل ۲۰ ساله سازمان محیط زیست
آنچه معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی درباره احیای دریاچه ارومیه گفت، تأمین ٣٠درصد اعتبارات اجرای طرح و پیشرفت ٣٠درصدی این برنامه‌ها بود. ظهرابی از سوی دیگر، اشاره کرد که باید توجه داشت این دریاچه قبل از شروع طرح احیا ٥٠٠کیلومتر مربع وسعت داشته، اما درحال حاضر به ١٧٠٠ کیلومتر مربع رسیده است، این یعنی توجه به شرایط اقلیمی منطقه، این وسعت حفظ شده است.
در ادامه نشست اما ابوالفضل آبشت، مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران بود که وضع دریاچه ارومیه را جزیی‌تر شرح داد: «با توجه به میزان کاهش بارندگی در سال جاری سطح تراز دریاچه ارومیه امروز ۱۲۷۰.۳۱ متر بوده یعنی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵ سانتی‌متر و نسبت به میانگین زمان پرآبی این دریاچه چهار متر و ۳۶سانتی‌متر کمتر است. همچنین وسعت دریاچه درحال حاضر ۱۷۷۱.۳۵ کیلومتر مربع است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۹۹کیلومتر و نسبت به بلند مدت ۲۷۵۵ کیلومتر کاهش داشته است.»
آبشت ادامه داد: «۲۰سال است که مسأله کاهش سطح آب دریاچه ارومیه مسأله اساسی سازمان حفاظت محیط زیست است. زمانی که ما گزارش متربه‌متر کاهش دریاچه را می‌دادیم، هیچ‌کس حتی رسانه‌ها به آن توجه نمی‌کردند اما امروز خوشبختانه همه نسبت به میلی‌متر حجم آب این دریاچه حساس شده‌اند و این جای خوشحالی است اما باید بدانیم که احیای دریاچه ارومیه نیاز به زمان دارد و در طولانی‌مدت اتفاق می‌افتد.»
مسعود باقرزاده کریمی، مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان محیط زیست هم در این‌باره گفت: «در دریاچه ارومیه متاسفانه امسال بارش‌های پاییزه را نداشتیم و امیدمان به بارش‌های زمستانه است. سطح تراز دریاچه اکنون ۱۲۷۰.۳۱ است و کمتر از ۱۰درصد حجمی و ۳۰درصد سطحی در دریاچه ارومیه آب داریم. نسبت به میانگین درازمدت هم بیش از ۴متر کاهش داریم.»
او با گفتن این آمار دلیل خشکی این دریاچه را به مسأله اعتبارات گره زد: «تنها موفق به تأمین ۳۰درصد اعتبارات لازم برای حفظ تالاب‌ها شده‌ایم، این یعنی در بهترین حالت فقط ۳۰درصد برنامه احیای تالاب‌ها انجام شده است.»