«نیروگاه هسته‌ای دائم زیر ذره‌بین ارزیابان بین‌المللی از نظر ایمنی قرار دارد. ارتقای سطح ایمنی نیروگاه هم مستلزم این است که آنجا هزینه‌هایی انجام شود که به‌خاطر این شرایط، متوقف است».
به گزارش شرق، معاون سازمان انرژی اتمی هرچند از دغدغه‌هایش و مشکلاتی که سر راه وجود دارد، می‌گوید اما معتقد است: «تولید برق نیروگاه متوقف نشده است و خوشبختانه درحالحاضر با پایداری خوبی برق تولید می‌کند».
ایران بیش از چهار دهه است که تلاش می‌کند برق اتمی را وارد سبد انرژی خود کند. حاصل این چهار دهه تلاش، راه‌اندازی فاز یک نیروگاه اتمی بوشهر است که در پنج سال گذشته، برق به شبکه سراسری تحویل داده و مسیر را برای تکمیل فازهای دوم و سوم این نیروگاه هموار کرده است. درحالحاضر حدود ١٢ درصد برق کل جهان از نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌شود.
١٦ کشور برای تأمین حداقل یک‌چهارم از برق مورد نیاز خود به انرژی هسته‌ای متکی هستند. به‌همین‌دلیل سازمان انرژی اتمی، برنامه‌هایی برای توسعه تولید برق با استفاده از نیروگاه‌های اتمی دارد.
اجرای این برنامه‌ها از طریق همکاری با وزارت نیرو امکان‌پذیر می‌شود. از‌این‌رو، دکتر محمد احمدیان، معاون سازمان انرژی اتمی ایران امیدوار است با حضور رضا اردکانیان گزینه پیشنهادی وزارت نیرو در این وزارتخانه، همکاری این دو مجموعه نسبت به گذشته بیشتر شود و با تدوین برنامه جامع انرژی کشور و تعیین‌شدن سهم برق اتمی در سبد انرژی ایران، گام‌های مؤثری در راه توسعه نیروگاه‌های اتمی برداشته شود.
مشروح گفت‌وگو با معاون سازمان انرژی اتمی و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران در ادامه می‌آید:
با توجه به فعالیت‌هایی که سازمان انرژی اتمی در زمینه تولید آب شیرین از دریا و برق با استفاده از این انرژی انجام می‌دهد، ارتباطات تنگاتنگی با وزارت نیرو دارد. آیا در دوره جدید و با حضور گزینه پیشنهادی وزارت نیرو در این وزارتخانه، امکان توسعه این همکاری‌ها وجود دارد؟
دکتر اردکانیان از مدیران بسیار باسابقه وزارت نیرو است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در مقطعی که شهید دکتر حسن عباسپور به‌عنوان وزیر نیرو انتخاب شده بود، وی یکی از افرادی بود که به دعوت دکتر عباسپور به وزارت نیرو آمد و با سایر دوستان خود نقش بسیار پررنگی در شکل‌دهی به وزارت نیرو بعد از دولت موقت داشت. بعد از آن نیز در مسئولیت‌های مختلف در وزارت نیرو به انجام وظیفه پرداخت. مثلا در زمان وزارت مهندس زنگنه، معاون اقتصادی وزارت نیرو بود.
یک دوره قائم‌مقام و یک دوره دیگر نیز معاون آب این وزارتخانه بود. در آن مقاطع من نیز به‌عنوان معاون برق وزارت نیرو و معاون برنامه‌ریزی در کنار اردکانیان فعالیت می‌کردم. برداشت من از شرایط کنونی این است که دکتر اردکانیان، هم به‌خاطر سوابق طولانی‌ای که در وزارت نیرو داشته و هم تحصیلات مرتبط و تجربیات بین‌المللی در حوزه آب و محیط زیست، همچنین به‌خاطر توانمندی‌های شخصی، قادر به حل مشکلات وزارت نیرو خواهد بود.
امیدوارم با حضور اردکانیان، این وزارتخانه در جایگاه واقعی خود به‌عنوان یک وزارتخانه منظم، پیشرو و مؤثر -بعد از گذراندن یک دوره رکود- به ارائه خدمات زیربنایی در کشور بپردازد و جایگاه واقعی خود را پیدا کند. مسلما تمام دستگاه‌هایی که به نوعی با وزارت نیرو ارتباط دارند، مثل سازمان انرژی اتمی که در حوزه برق با این وزارتخانه ارتباط دارد، می‌توانند همکاری خوب و مؤثری را در دوره‌ای که وی در وزارت نیرو حضور دارد، با این وزارتخانه داشته باشند.
سازمان انرژی اتمی چقدر برق به شبکه تحویل می‌دهد و در افق آینده ظرفیت تولید برق اتمی چقدر افزایش خواهد یافت؟
سهم برق هسته‌ای در تأمین کل نیاز کشور قابل توجه نیست. ما بیش از ٧٠ و چند مگاوات ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی در کشور داریم و حداکثر میزان برق مصرفی تابستان امسال، نزدیک به ٥٥ هزار مگاوات بود. درحالحاضر فقط هزار مگاوات برق هسته‌ای داریم و واحدهای دو و سه نیروگاه اتمی بوشهر در دست احداث است. با توجه به زمان‌بندی انجام‌شده، واحدهای دو و سه نیروگاه بوشهر تا ٩ یا ١٠ سال دیگر به مدار وارد می‌شوند.
بنابراین شاید سازمان انرژی اتمی از نظر میزان تولید برق نتواند کمک مؤثری به تأمین نیازها بکند اما خوشبختانه به دلیل حساسیت‌های نیروگاه‌های اتمی و نظم و ترتیب خوبی که بر این نیروگاه‌ها حاکم است، فکر می‌کنیم اگر با وزارت نیرو همکاری خوبی وجود داشته باشد، با تبادل تجربیات، می‌توان بهره‌وری در نیروگاه‌های موجود کشور را افزایش داد و قادر خواهیم بود در این زمینه‌ها کمک مختصری به وزارت نیرو بکنیم.
بر اساس برنامه‌های توسعه، چقدر از سبد انرژی ایران را باید از طریق برق هسته‌ای تأمین کنیم؟ چرا از برنامه‌ها عقب هستیم؟
متأسفانه یکی از گرفتاری‌هایی که داریم، نداشتن یک برنامه جامع انرژی در کشور است. خوشحالم که دکتر اردکانیان به این نکته توجه داشتند و اعلام کردند که در این رابطه که جزء برنامه‌های بلندمدت برق است، تلاش خواهند کرد. باید بدانیم که در آینده چه میزان از انرژی کشور از طریق باد، خورشید، انرژی اتمی یا نیروگاه‌های حرارتی تأمین خواهد شد. حتی چقدر از منابع زغال‌سنگ برای تولید برق استفاده می‌کنیم. متأسفانه اینها بر اساس یک برنامه متقن تعیین نشده است و بر اساس شرایطی که پیش آمده، برنامه‌ریزی‌ها انجام شده است.
زمانی توجه زیادی به برق هسته‌ای می‌شد، زمانی مسئولان علاقه‌مند بودند به سمت انرژی خورشیدی و بادی و... حرکت کنند. آنچه اهمیت دارد این است که با در نظرگرفتن همه پارامترها، یک برنامه مورد قبول با مبنای علمی و به دور از علایق و احساسات فردی تنظیم شود. درباره برق هسته‌ای مصوبات مختلفی داریم؛ از تولید شش هزار مگاوات برق هسته‌ای که در شورای انرژی تصویب شده است تا مصوبه‌ای که مجلس داشت و باید زمینه تولید ٢٠ هزار مگاوات برق هسته‌ای در کشور فراهم می‌شد. نکته‌ای که هست، این است که هیچ‌کدام از این هدف‌گذاری‌ها در مراجع تصمیم‌گیر کشور به‌طور قطع تصویب نشد تا به سازمان انرژی اتمی کشور ابلاغ شود.
فعلا آنچه در دست انجام است، دو واحد (دو و سه) نیروگاه اتمی بوشهر است. با توجه به روندی که در دنیا برای ساخت نیروگاه‌های کوچک هسته‌ای حدود صد مگاوات که آب شیرین‌شده هم تولید می‌کنند، ایجاد شده است، سازمان انرژی اتمی نیز گام‌هایی در این مسیر برداشته است و تلاش می‌کنیم با یک کشور صاحب این تکنولوژی، همکاری کنیم و تعدادی از این واحدها را در ایران بسازیم.
هدف‌گذاری شما برای ساخت نیروگاه‌های کوچک که آب شیرین هم تولید می‌کنند، چقدر است؟
این دسته از نیروگاه‌ها فعلا در مرحله ارزیابی اقتصادی، فنی و مذاکره با وزارت نیرو هستند. این یکی از زمینه‌های همکاری است که می‌تواند با حضور دکتر اردکانیان در مجموعه وزارت نیرو به نتیجه خوبی برسد. ما برای اجرای چنین طرح‌هایی باید بازخوردی از وزارت نیرو داشته باشیم که در کجاها و به چه مقدار، به نیروگاه‌های کوچکی که قادرند آب دریا را شیرین کنند، نیاز خواهند داشت و هزینه تمام‌شده تولید آب شیرین‌شده دریا برای آنها، تا چه سقفی قابل‌قبول است. در تمام این موضوعات، اقتصاد نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. متأسفانه در گذشته از نظر این نوع هماهنگی‌ها، خیلی نتوانستیم ارتباطات مناسبی با وزارت نیرو داشته باشیم. اگر فضایی ایجاد شود که در تمام این حوزه‌ها با یک نگاه علمی و بلندمدت به این موضوعات پرداخته شود، زمینه‌های زیادی برای همکاری وجود خواهد داشت.
قیمت تمام‌شده آب نیروگاه‌های کوچک چقدر است؟ برآوردی دراین‌باره وجود دارد؟
متأسفانه ما برآورد دقیقی نداریم. بسته به شرایط مختلف هزینه‌های متفاوتی برای این نیروگاه‌ها ذکر می‌شود. هنوز هیچ‌یک از این نیروگاه‌ها در هیچ کجای دنیا در عمل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است که ما مبنای نسبتا دقیقی برای هزینه‌ها یا عملکرد و وضعیت فنی آن در اختیار داشته باشیم.
قیمت تمام‌شده برق هسته‌ای چقدر است؟
در ارتباط با قیمت تمام‌شده برق فاز یکم نیروگاه اتمی بوشهر، با توجه به اینکه شروع ساخت این نیروگاه با حضور آلمانی‌ها و قبل از انقلاب بود، مناقشه‌های زیادی وجود دارد. یک عده می‌گویند باید پول‌هایی که قبل از انقلاب به آلمانی‌ها داده بودیم، به حساب بیاوریم. ارزش زمانی آن را هم در نظر بگیریم. گروهی دیگر اعتقادشان این است که برخی عوامل سیاسی باعث شده که این پروژه نتیجه‌ای نداشته باشد. بنابراین احتساب هزینه‌های قبل از انقلاب در قیمت تمام‌شده نیروگاه بوشهر، نگاه غیرمنصفانه به نیروگاه‌های اتمی است.
اگر ما فقط قیمت دفتری هزینه‌های انجام‌شده را در نظر بگیریم و نخواهیم در تغییراتی که نرخ ارز و... داشته، خیلی حساس شویم، قیمت تمام‌شده برق نیروگاه اتمی بوشهر بین ١٢٠ تا ١٥٠ تومان است. اما برای نیروگاه‌های جدید این رقم بالاتر است زیرا درحالحاضر سرمایه‌گذاری برای یک کیلووات ظرفیت نیروگاه هسته‌ای، حدود چهار هزار دلار خواهد بود. به‌خاطر اتفاقات فوکوشیما و قبل از آن چرنوبیل، استانداردهای ساخت نیروگاه اتمی سخت‌گیرانه‌تر شده است.
بنابراین هزینه بهره‌برداری و هزینه نگهداری نیروگاه هم خیلی بالا رفته است. برآورد ما از قیمت تمام‌شده تولید هر کیلووات ساعت برق هسته‌ای، چیزی حدود ٩ تا ١٠ سنت در واحدهای جدید است. قیمت برق هسته‌ای در حالی قابل رقابت با سایر بنگاه‌هاست که ارزش سوخت نیروگاه‌های حرارتی را هم با قیمت واقعی در نظر بگیریم. با توجه به یارانه‌های پرداختی به نیروگاه‌های حرارتی، هیچ‌کدام از نیروگاه‌های هسته‌ای، بادی و خورشیدی قابلیت رقابت با این نیروگاه‌ها را نخواهند داشت.
قبل از انقلاب و در زمان حضور آلمانی‌ها، نیروگاه هسته‌ای بوشهر چقدر پیشرفت فیزیکی داشت؟
در آن مقطع عمدتا کارهای ساختمانی نیروگاه انجام شد. تجهیزات در آلمان ساخته شده ولی به ایران حمل نشده بود. بنابراین اگر با توجه به عملکرد مالی در نظر بگیریم، دو واحد این نیروگاه حدود ٦٠ تا ٧٠ درصد پیشرفت داشت. بخشی از این پیشرفت به ساخت تجهیزاتی نظیر توربین و رآکتور و... بازمی‌گردد که هیچ‌گاه به ایران وارد نشد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در جریان جنگ چند بار نیروگاه بمباران شد و ساختمان رآکتور و یک تا دو ساختمان دیگر آسیب‌های جدی دید. بعد پروژه کلا متوقف شد و به دلایلی، زمانی که با روس‌ها برای تکمیل پروژه مذاکره کردیم، آنها موظف شدند که همان فناوری قبلی نیروگاه را تکمیل کنند و یک‌سری تجهیزاتی را که در آن مقطع به ایران آمده بود، استفاده کنند. خیلی‌ها تصور می‌کردند این پروژه هیچ‌گاه به اتمام نمی‌رسد ولی خوشبختانه در سال ٩٠ به پایان رسید.
دو فاز جدید نیروگاه با تکنولوژی روسیه ساخته می‌شود؟
بله، دو واحد بعدی با فناوری روز روس‌ها برای نیروگاه‌های آب سبک ساخته می‌شود.
درحالحاضر، برق نیروگاه اتمی بوشهر را بدون مشکل به وزارت نیرو می‌فروشید؟
خیلی راحت برق به شبکه سراسری تحویل داده می‌شود، ولی گرفتن پولش کار سختی است. دست‌اندرکاران وزارت نیرو با توجه به حساسیت صنعت هسته‌ای، تلاش می‌کنند به ما کمک کنند اما آنها هم مشکلاتی جدی دارند. این نیروگاه، دائم زیر ذره‌بین ارزیابان بین‌المللی از نظر ایمنی قرار دارد. ارتقای سطح ایمنی نیروگاه، مستلزم این است که آنجا یک هزینه‌هایی انجام شود که به‌خاطر این شرایط، متوقف است.
درحالحاضر وضعیت تولید برق نیروگاه اتمی بوشهر چگونه است؟ توقفی در تولید برق داشته‌اید؟
تولید برق نیروگاه متوقف نشده است و خوشبختانه درحالحاضر با پایداری خوبی برق تولید می‌کند. این نیروگاه در سال جاری حداکثر یک روز از مدار تولید خارج بوده است. اما ادامه این وضعیت واقعا مشکل است. ما امیدواریم که مدیریت جدید وزارت نیرو بتواند علاوه بر اقدامات شایسته‌ای که در حوزه آب انجام می‌دهد، وضع اقتصاد برق را هم سامان بدهد. نه‌تنها ما، بلکه بسیاری از پیمانکاران و شرکت‌های فعال در حوزه برق، وضعیت خوبی ندارند.
بد نیست اشاره کنم که برای واحدهای دو و سه، پیمانکار روس را موظف کردیم که هر تجهیزی که می‌خواهد، خریداری کند یا اقدامات اجرائی نیروگاه را با شرایط رقابتی و مشارکت پیمانکاران ایرانی انجام دهد. اما متأسفانه شرکت‌های ایرانی توان مشارکت خود در اجرای پروژه‌ها را از دست داده‌اند. در زمان اوج قدرت وزارت نیرو، همواره هفت تا هشت شرکت قدرتمند برای انجام پروژه‌ها وجود داشت اما متأسفانه درحالحاضر، شاهد هستیم که وقتی شرکت‌های ایرانی برای کار دعوت شدند، هیچ شرکتی حاضر به حضور در عرصه نشد. اکثر شرکت‌های برق به دلیل مسائل مالی به گِل نشسته‌اند.
نیروگاه‌های اتمی به‌شدت وابسته به آب هستند. بنابراین نمی‌توان در مرکز ایران نیروگاه هسته‌ای احداث کرد و امکان ساخت این نیروگاه‌ها به مناطق ساحلی محدود می‌شوند. این یک محدودیت جدی برای استفاده از برق اتمی نیست؟
واحدهای بزرگ هسته‌ای همان‌طور که اشاره کردید مثل واحدهای بزرگ حرارتی به مقدار قابل‌توجهی آب نیاز دارند. البته این به نوع سیستم خنک‌کننده آنها مرتبط می‌شود. اگر از سیستم برج خشک استفاده کنند، میزان مصرف آب آنها یک مقدار کاهش می‌یابد. به‌هرحال با توجه به شرایط کشور که بسیار خشک است، وجود سواحل طولانی و اینکه انتقال برق، کار چندان مشکلی نیست، سایت‌های متعددی در حاشیه دریای عمان شناسایی کردیم. این انتخاب‌ها هم‌راستا با سیاست‌های کشور برای توسعه سواحل مکران است. بنابراین اگر نیروگاه جدیدی ساخته شود، به طور طبیعی محل استقرار در آن مناطق خواهد بود.
به صادرات برق هسته‌ای فکر کرده‌اید؟
با وزارت نیرو خیلی صحبت کردیم. واقعیت این است که بازارهای هدف برای تولید برق محدود است. صادرات برق بر خلاف گاز در حجم زیاد و فواصل خیلی طولانی مقرون‌به‌صرفه نیست. بنابراین بازارهای هدف ما به کشورهای همسایه محدود می‌شود. در ارتباط با صادرات به همسایگان نیز با محدودیت‌هایی مواجهیم. کشورهای شرق ایران از نظر اقتصادی رونق چندانی ندارند.
ترکیه شرایط خودش را دارد. ایران صادرات زیادی به عراق داشته است. با توجه به شرایط موجود، بازار برای حضور چند صادرکننده کشش ندارد. اگر این اتفاق بیفتد، کشور ضرر می‌کند و ارزش برق صادراتی در رقابت بین تولیدکنندگان داخلی افت می‌کند. بنابراین شاید منطقی‌تر این باشد که به نوعی یک جا متولی این هماهنگی‌ها باشد، ولی تولیدکنندگان را در منافع صادرات مشارکت دهند و هر کس به قدر سهمی که در تولید برق کشور دارد، درصدی از منافع صادرات را دریافت کند.
قیمت برق صادراتی ما بالاتر از قیمتی است که در داخل کشور عرضه می‌شود و به دست تولیدکنندگان می‌رسد. وزارت نیرو به دلیل مشکلاتی که دارد، تلاش می‌کند تمام کیک صادرات را برای خود نگه دارد. اگر هم بخواهد رقابتی شکل بگیرد، در مجموع به نفع کشور نیست. شاید اگر چارچوبی گذاشته شود، مشوق‌هایی باشد که ایجادکنندگان ظرفیت‌های جدید از منافع حاصل از صادرات سهمی داشته باشند، شرایط بهتری رقم بخورد.
چه پیشنهادی دارید برای اینکه تولیدکنندگان برق بتوانند از کیک صادرات بهره ببرند؟
من فکر می‌کنم توجه به تجربیات سایر نقاط جهان بسیار مهم است. اگر تولیدکنندگان متعدد غیردولتی را درگیر کنند و برای تنظیم روابط اینها، نهادی که وابسته به دولت نیست، تأسیس کنند تا از بخش غیردولتی و سایر دستگاه‌های خارج از دولت، نمایندگانی در این تشکیلات حضور یابند. تصمیماتی که آنجا گرفته می‌شود با توجه به مصالح عموم - و نه‌فقط حل مشکل بخش دولتی- خواهد بود. با ایجاد این ساختار حتما می‌توانیم راه‌حل‌های مناسبی را در پیش بگیریم.
در سال ٨٤ که بازار برق در ایران شکل گرفت، قرار بود هیئت تنظیم بازار به‌تدریج مطابق الگوهای جهانی رفتار کند اما درحالحاضر شرایط بازار برق از اولش هم دولتی‌تر شده است. فقط نمایندگان دولت در هیئت تنظیم بازار می‌نشینند. بالطبع تصمیمات آنها هم معطوف به حل مشکلات بخش دولتی است تا اینکه وضعیت سایر دستگاه‌ها را در نظر بگیرند. به جای اینکه من پیشنهادی در این جهت داشته باشم، اگر آن ساختار درست شود، برای این موضوع و سایر مسائل می‌تواند راهکاری پیدا کند که به‌نفع همه بخش‌های کشور باشد.
سوخت نیروگاه‌های اتمی را می‌توانیم در داخل تولید کنیم؟
تأمین سوخت نیروگاه‌های اتمی دو جنبه دارد. توانایی تکنولوژیک برای ساخت این سوخت، خوشبختانه در داخل کشور وجود داشته و سازمان انرژی اتمی ایران نیز موفقیت چشمگیری در این رابطه داشته است تا در آینده هیچ‌کس نتواند از عدم تحویل سوخت به‌عنوان ابزار استفاده کند. بعد دیگری هم بخش اقتصادی است. اینکه آیا مقرون‌به‌صرفه است که سوخت را خودمان بسازیم یا اینکه آن را از خارج وارد کنیم. از آنجا که سازندگان سوخت اتمی در دنیا محدود بوده و سه یا چهار کشور به تولید انبوه سوخت می‌پردازند و هزینه سربار خود را پایین آورده‌اند، به‌طور طبیعی اگر ما از آنها سوخت خریداری کنیم، مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
سیاستی که تابه‌حال سازمان انرژی اتمی ایران دنبال می‌کرد این است که توانایی ساخت سوخت را داشته باشد تا احیانا از این عامل به‌عنوان اهرم فشار در آینده استفاده نکنند اما تا آنجا که امکانش هست، سوخت نیروگاه را از بازارهایی که موجود است و با قیمت رقابتی و مناسب خریداری کنیم. به‌این‌ترتیب علاوه بر حفظ اقتصاد نیروگاه اتمی، ذخایر ارزنده اورانیوم را در کشور خود حفظ کرده و برای نسل بعدی نگهداری می‌کنیم.
سالانه چه میزان سوخت برای نیروگاه اتمی وارد می‌کنیم؟
نیروگاه اتمی بوشهر درحالحاضر که به عملکرد پایدار خود رسیده است، سالانه باید یک‌سوم سوخت قلب رآکتورش تعویض شود. این تعویض هر سال نزدیک به ٢٨ تا ٣٠ تن می‌شود. قیمت سوخت هسته‌ای مقداری با تغییر قیمت سایر حامل‌های انرژی دچار نوسان می‌شود اما درحالحاضر ارزش سوخت وارداتی حدود ٤٠ میلیون دلار است. این رقم در مقایسه با میزان سوخت یک نیروگاه هزار مگاواتی حرارتی، در صورتی که قیمت‌های واقعی سوخت فسیلی لحاظ شود، قابل رقابت است.
درخواستی از وزیر نیروی پیشنهادی ندارید؟
با توجه به شرایط وزارت نیرو، تمام کسانی که علاقه‌مند به وضعیت این وزارتخانه هستند به جای درخواست از وزیر نیرو باید آمادگی خود را اعلام کنند تا در برنامه‌های وزارت نیرو که برای بهبود وضعیت این وزارتخانه اعلام می‌شود، مشارکت کرده و به دکتر اردکانیان برای رسیدن به اهدافشان کمک کنند.