آيت‌الله العظمي دوزدوزاني تبريزي: پوشيدن لباس سياه بنا بر مشهور بين علما چه در حال نماز يا غير آن مكروه است و اختلافي در اين حكم نقل نشده است. صاحب جواهر قدس‌سره پس از بيان اين مطلب مي‌فرمايد از كلام بعضي از علما ظاهر مي‌شود كه مساله اجماعي است و شيخ طوسي قدس سره در كتاب (خلاف) فرموده: «اين مساله اجماعي است و اين اجماع حجت است».
علاوه بر اينكه روايات زيادي در نهي از پوشيدن لباس سياه وارد شده است، براي توضيح مطلب بايد گفت چند دليل براي كراهت وجود دارد:
اول: ادعاي اجماع در كلمات علماي شيعه آمده و نظر مخالفي در مساله ديده نشده و كراهت آن بين علما به ويژه قدما از مسلمات شمرده مي‌شود، لذا مرحوم حاج‌آقا رضا همداني قدس سره فرموده كه در كراهت آن جاي تامل نيست.
دوم: روايات موجود در اين باب است كه حدود ١٠ روايت در اين موضوع نقل شده و مرحوم شيخ حر عاملي در كتاب وسائل‌الشيعه جلد دو صفحه ٢٧٨ باب ١٩ و ٢٠ آنها را ذكر كرده و چون روايات زياد است، نيازي به بحث در اسناد آنها نيست و بر فرض اينكه روايات از نظر سند ضعيف باشند، عمل كردن علماي شيعه به اين روايات ضعف سند آنها را جبران مي‌كند كه تفصيل مطلب در جاي خود بيان و مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
بر اساس آنچه بيان شد بحث سندي لزومي ندارد بلكه مناسب است در مورد استثناي پوشيدن لباس سياه در عزاداري سيدالشهدا عليه‌السلام از اين كراهت بحث كنيم كه ظاهرا در اين مورد اختلافي وجود ندارد.
پيش از ورود به بررسي دلايل اين استثنا بايد بدانيم كه كراهت را در عبادات به معناي كم شدن و قِلّت ثواب تفسير كرده‌اند اما در غير آن، مثل كراهت خوردن گوشت بعضي از حيوانات به دليل داشتن ضرر اندك يا جهاتي ديگر است كه با مصالح شخصي يا اجتماعي يا ديني و... آن كراهت برداشته مي‌شود، چون اگر ضرر، ضرري مهم باشد، مثل اينكه انسان چيزي بخورد كه موجب عقيم شدن يا نابينايي او شود، چنين ضرري و ارتكاب چنين عملي حرام مي‌شود.
با توجه به آنچه بيان شد معلوم مي‌شود پوشيدن لباس سياه كه گفته مي‌شود براي چشم يا اعضاي ديگر يا روحيه انسان مضر است يا مفاسد ديگري دارد، مكروه است و در مقابل مي‌بينيم پوشيدن كفش زرد با توجه به مصالح آن مستحب است چون گفته شده براي چشم انسان يا روحيه او منفعت دارد.
پس معلوم مي‌شود كه كراهت به جهت اضرار جزيي و... است كه بسا عقلا مرتكب آن مي‌شوند، مثل اينكه گاهي انسان عاقل براي دست يافتن به منافعي مالي، ضرر بدني را تحمل مي‌كند و در جامعه هم مورد سرزنش و اشكال قرار نمي‌گيرد.
خوردن پنير هم، اينگونه است كه از خوردن آن بدون گردو نهي شده و از نبي مكرم صلي‌الله عليه و‌آله و امام صادق عليه‌السلام نقل شده كه خوردن پنير به تنهايي و نيز گردو به تنهايي بيماري‌زا است و در صورتي كه با هم ميل شوند نه‌تنها ضرر ندارد بلكه نافع و خوب است. گاهي كراهت به اين جهت است كه انجام عملي، شخص را شبيه افرادي مي‌كند كه منحرف هستند و از اين رو تشبّه به آنها جايز نيست يا ارتكاب عملي با كيفيت خاصي، مخصوص افراد لاابالي يا فاسق يا كافر است، لذا در برخي روايات آمده است كه: «لباس سياه، لباس فرعون است»، از اين روايت معناي روايت ديگر معلوم مي‌شود كه امام صادق عليه‌السلام فرمود: «من لباس سياه مي‌پوشم در حالي كه مي‌دانم لباس اهل آتش است.»
البته حضرت اين لباس را هنگامي پوشيد كه هوا باراني بود، بنابر اين معلوم مي‌شود كراهت پوشيدن لباس سياه براي جهاتي برداشته مي‌شود. از تمام مطالب بيان شده روشن شد كه انجام دادن كارهاي مكروه با لحاظ كردن مصالح شخصي يا اجتماعي يا ديگر جهات مانعي ندارد بلكه كراهت را برطرف مي‌كند.
اما در خصوص رفع كراهت پوشيدن لباس سياه در عزاي حضرت سيدالشهدا عليه‌السلام به بيان دو دليل بسنده مي‌كنيم:
دليل نخست، مولف كتاب وسائل‌الشيعه از كتاب محاسن برقي چنين نقل مي‌كند:
«عن الحسن بن ظريف بن ناصح عن ابيه عن الحسن بن زيد عن عمر بن علي بن الحسين قال: لما قتل الحسين بن علي عليه السلام لبس نساء بني هاشم السواد و المسوح و كن لا يشتكين من حرّ و لا برد و كان علي بن الحسين عليه السلام يعمل لهنّ الطعام للمأتم. » (وسائل‌الشيعه، ج١، ص ٨٩٠)
راوي مي‌گويد: «هنگامي كه امام حسين بن علي عليه‌السلام به شهادت رسيد زنان بني‌هاشم لباس سياه و خشن پوشيدند در حالي كه از گرما و سرما شكايت نمي‌كردند و امام علي بن حسين عليه‌السلام براي مراسم ماتم ايشان غذا فراهم مي‌نمود.» سند خبراشكالي ندارد بلكه معتبر هم هست و دلالت خبر هم روشن است و مي‌شود تنها به اين روايت استناد كرد و فتوا به جواز داد و اين ايراد كه عمل زنان بني هاشم حجت نيست، وارد نيست و صحيح نيست، چون ظاهر روايت نشان مي‌دهد امام سجاد عليه‌السلام عمل ايشان را تاييد و تقرير نموده و ...
خود نقل روايت هم دليل بر عدم كراهت است.
مرحوم محدث نوري در كتاب مستدرك پس از نقل مطالبي در اين باره فرموده كه اين حكايات و روايات، اشاره يا دلالت بر عدم كراهت پوشيدن لباس سياه يا استحبابش در زمان حزن بر امام‌حسين عليه‌السلام دارند.
دليل دوم، سيره و روش موجود در ميان مردم از زمان ائمه معصومين عليهم السلام تا عصر حاضر كه به نشانه غم و اندوه لباس سياه مي‌پوشند.
مرحوم محدث نوري در كتاب مستدرك براي اين دليل شواهدي آورده كه به نظر مي‌رسد نيازي به ذكر همه آنها نيست و فقط به نقل يك شاهد اكتفا مي‌نماييم:
ابن فهد مي‌گويد: «از راهبي سوال شد كه چه باعث شده لباس سياه پوشيده‌اي؟ پاسخ داد: چون آن لباس محزونين و غمگين‌هاست.»
بالاخره اينكه سيره تمامي بزرگان دين و علماي اماميه در ايام سوگواري حضرات معصومين عليهم‌السلام و به ويژه حضرت سيدالشهدا عليه‌السلام پوشيدن لباس سياه بوده است و كسي از علما و بزرگان مذهب، ايرادي به اين كار نگرفته بلكه اين عمل مستحسن و خوب شمرده شده كه مي‌توان به استحباب آن نيز حكم كرد.
همچنين مي‌توان ادعا كرد لباس سياه در تمام عصرها و زمان‌ها دليل و علامت عزا و سوگواري است، كما اينكه پوشيدن لباس رنگين دليل بر شادي و عيد و جشن است.
در خاتمه بايد تذكر داد كه برخي از عزاداران مخلص حضرت سيدالشهدا عليه‌السلام در ايام عزاداري آن حضرت، موهاي سر و صورت خود را تا مدت طولاني به علامت عزا اصلاح نمي‌كنند به‌طوري كه گاهي شبيه برخي از فرقه‌هاي منحرف مي‌شوندكه اين كار صحيح نيست و در صورت تشبه به فرقه‌هاي انحرافي، كاري حرام و بدعت است كه بايد از آن اجتناب كرد.