وحی از منظر امام خمینی(ره)

ماهیت وحی

امام خمینی(ره) نیز مراحل سیر و سلوک را چنین تقسیم کرده است. قلوبی به تعبیر ایشان به طریق سلوک معنوی و باطنی سیر الی الله می‌کنند و از منزل تاریک نفس و خانه انانیت مهاجرت می‌کنند، ایشان دو دسته‌ هستند، گروهی که با پایان سفر الی الله، در حال جذب و فنا باقی می‌مانند و گروهی که پس از سیر الی الله و فی الله به خود رجوع کرده و حالت هوشیاری را در یافته و برای تکمیل بندگان به سوی خالق باز می‌گردند.

کلام خدا

امام خمینی(ره)‌ در فرازهایی از آثارش، در خصوص کیفیت کلام الهی نیز سخن گفته است. این بحث در فضای نظری بحث شده و نظرات گاه شاذی در این زمینه مطرح شده است، در همین‌جاست که نگاهی تفصیلی به نظرات امام خمینی(ره)‌ می‌تواند راهگشا باشد. ایشان بر آنند که «حقیقت تکلم متقوم به کلام، از مخرج دهان نیست و اگر در عرف لغت متعارف مردم، وقتی صحبت از کلام می‌شود به این گونه تلقی می‌شود که با زبان و از مخرج دهان بیرون آمده، در اثر انس و عادت مردم است. حقیقت تکلم، اظهار مکنونات خاطر و ابراز ما فی‌الضمیر است، بدون آنکه ابزار سخن در معنای تکلم مدخلیتی داشته باشد، لذا کلام از اوصاف کمالیه وجود است و هر چه وجود رو به کمال و قوت باشد، ظهور و اظهاراتش بیشتر است تا به افق اعلی رسد که نور الانوار و نور علی نور است، در آن صورت که پیامبر سخن می‌گوید و از زبان وحی می‌گوید، تجلی حق و کلام فیض اقدس و شنونده اسما و صفات الهی است و در این تجلی است که متکلم ذات مقدس حق و واحدی است که دارای همه اسما و صفات است... تکلم حق تعالی عبارت است از تجلی حق که این تجلی حاصل تعلق یافتن اراده و قدرت او بر ایجاد و اظهار آنچه در غیب است می‌باشد». تحلیل امام خمینی(ره) از کلام خدا از صفات خداوند عنوان شده است، در حالیکه برخی از نظریات آن را از صفات پیامبر می‌دانند، به نظر امام(ره) وقتی پیامبر وحی را بیان می‌کند، از زبان وحی سخن می‌گوید و این یعنی تجلی حق.

انتساب وحی به خداوند

برخی از اندیشمندان معتقد بوده‌اند که وحی ناشی از ذات انسانی پیامبر است. امام خمینی(ره) در مقابل این نظریه معتقد است که ایجاد کلام متجدد و زوال‌پذیر، بدون اینکه واسطه‌ای در میان باشد؛ موجب مفاسد بسیاری است، از جمله تجدد در صفات ذات حق تعالی پیش می‌آید؛ بدین روی باید بگوییم که کلام الهی،‌ تجلی در صفات ذات حق تعالی پیش می‌آید، بدین روی باید بگوییم که کلام الهی، تجلی ازلی و اظهار مکنونات غیبی ذاتی است و پیغمبر در بالاترین افق جای گرفته و آنقدر نزدیک شده که به تعبیر قرآن، به اندازه دو کمان و یا کمتر رسیده و سپس به او وحی شده است و مفهوم چنین تفسیری از انتساب کلام به خداوند این است که کلام پیامبر عین کلام باری است.

کیفیت غیرقابل درک وحی

در خصوص کیفیت وحی مباحث متفاوتی مطرح شده است. برخی معتقدند که وحی از جنس صداست، برخی آن را ادراک باطنی می‌دانند و برخی انجام آن را از طریق فرشته‌ و ملک توصیف کرده‌اند، امام در این خصوص می‌گوید: مسئله وحی و گرفتن وحی که در انبیا هست- و آنها هم متفاوت هست- یکی از امور مهمی است که انسان تصورش را نمی‌تواند بکند که مسئله چی هست و از چی بوده‌ است. واسطه جبرئیل است؟ جبرئیل چه جور واسطه بوده است؟ آیا پیغمبر نازل کرده است جبرئیل را؟ ...

حدود فهم وحی

امام خمینی(ره) معتقدند که فهم وحی از علومی است که کمتر کسی می‌تواند به آن برسد. ایشان در این زمینه می‎گوید: کیفیت وحی از اموری است که غیر از خود رسول خدا و کسانی که در خلوت با ایشان بودند، یا اینکه از او الهام گرفته‌اند، کیفیت نزول وحی را کسی نمی‌تواند بفهمد. امام خمینی(ره) در آغاز شرط شناخت را قدرت داخل شدن در عالم ملکوت و جبروت عنوان کرده به طوری که عارف از ظاهر به باطن منتقل شود. شخصی که می‌خواهد از وحی و عالم رسالت باخبر شود باید خود از اهل این رشته باشد و در این عالم سیر کند. ایشان در این زمینه می‌گوید: و تصدیق این معنا سهل است برای کسانی که حقایق مجردات را چه در مجرد ملکوتی یا جبروتی و چه نفوس ناطقه که نیز از مجردات جبروتیه یا ملکوتیه هستند، ‌فهمیده باشد و مراحل وجود و مظاهر آنها و نسبت ظاهر و باطن و باطن به ظاهر را تصور نموده باشد.

مراتب وحی

یکی از دیدگاه‌های امام خمینی(ره) در مورد وحی اعتقاد به نوعی تکامل و توسعه است. یعنی کسی که متصل به وحی می‌شود، مرحله به مرحله مراتب وحی را طی می‌کند و همان‌طور که در ظاهر، اخذ وحی از سختی به شدت، به آسانی و راحتی تبدیل می‌شود و در آغاز،‌ کسب وحی با واکنش‌های سخت و عارضه‌های شدید بدنی مواجه می‌گردد و بر بدن فشار وارد می‌شود و در طی زمان این فشار به علت تجربه، عادت و ممارست کاهش می‌یابد، در درجات وحی نیز چنین سیری دارد. امام خمینی(ره) در تفسیر آیات مربوط به حضرت خضر، سیر آیات را نشان‌دهنده ترقی حضرت خضر در جریان وحی می‌داند.