«رسما و به نام دولت ایران اعلام می‌کنم ما آمادگی داریم صلح را به همه منطقه و پیش از همه به کشور عربستان سعودی هدیه کنیم.» این بخشی از مقاله وزیر امور خارجه ایران در روزنامه «العربی الجدید» خطاب به مقامات آل سعود است که سرگرم پذیرایی از مهمان آمریکایی پرخرج خود هستند.
به گزارش دنیای اقتصاد، دونالد ترامپ در سفر دو روزه خود به ریاض که دستاوردهای اقتصادی زیادی برای آمریکا داشته و به تعبیر خودش «گاوهای شیرده را به خوبی دوشیده است»، راهی منطقه شده تا برای دغدغه‌ها و آرزوهای عربستان چاره‌اندیشی کند. قراردادهای تسلیحاتی سنگین به ارزش 110 میلیارد دلار و راه‌اندازی شوی ضدایرانی در نشست عربی-غربی که روز گذشته برگزار شد، بخشی از دستورکارهای رئیس‌جمهوری آمریکا در سفر به عربستان است.
مقامات دو کشور بنا دارند با شکل دهی به یک اجماع، بر نقش منطقه‌ای ایران متمرکز و تهران را در سیبل اتهامات قرار دهند. در چنین فضایی، تهران از آمادگی خود برای گفت‌وگو با ریاض خبر داده است. تحلیلگران این موضع‌گیری ایران را نوعی تلطیف فضا، تغییر زمین بازی و پاتک به ائتلاف‌سازی سعودی-آمریکایی در شرایطی می‌دانند که مقامات «کاخ سفید» و «کاخ یمامه» در تلاش هستند تا با عبور از سوءتفاهمات دوران اوباما، مجددا روابط استراتژیک را در ریل سابق خود قرار دهند.
در این شرایط، محمدجواد ظریف در مقاله‌ای نوشت ما آماده همکاری با کشورهای منطقه هستیم. وزیر امور خارجه ایران در شامگاه سفر ترامپ به عربستان در مقاله‌ای که «العربی‌الجدید» آن را منتشر کرد، نوشت: «اخیرا یکی از مسوولان سعودی تهدید کرده که «جنگ را به داخل ایران» می‌کشاند. من امروز رسما و به نام دولت ایران اعلام می‌کنم ما آمادگی داریم صلح را به همه منطقه و پیش از همه به کشور عربستان سعودی هدیه کنیم.»
این تمایل به گفت‌وگو را پیش‌تر نیز سخنگوی وزارت امور‌خارجه ایران اعلام داشته بود. ایده‌ای که بیش از همه مورد استقبال کویت قرار گرفته و از سال گذشته تاکنون حاوی پیام‌هایی از سوی شورای همکاری و متقابلا ایران برای آغاز گفت‌وگوها بوده است. اگرچه این تلاش‌ها به‌دلیل اظهارات تند مقامات عربستان سعودی تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است. در چنین شرایطی باید این اقدام ایران را در راستای سه محور زیر ارزیابی کرد:
تلطیف فضا
یکی از نتایجی که از اظهارات مقامات ایران به‌خصوص محمدجواد ظریف حاصل می‌شود، تلطیف فضای تنش‌زای موجود به واسطه سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان است. پیش از این و با مقدماتی که مقامات ریاض و واشنگتن برای انجام سفر ترامپ تدارک دیده بودند، این هراس ایجاد شده بود که ایران، هدف اصلی نشست ضدایرانی آمریکا و عربستان خواهد بود. به‌خصوص برگزاری نشست ائتلاف عربی-اسلامی با حضور 40 کشور در ریاض نیز این فضا را بیش از پیش تقویت کرده بود.
در چنین شرایطی، اظهارات ظریف به‌عنوان سکان دار دیپلماسی ایران که تجربه مذاکرات موفق هسته‌ای در سطح بین‌المللی را نیز در کارنامه خود دارد، می‌تواند در شکستن این جو بسیار موثر باشد. به‌خصوص که ایران همواره خود را در مقام گفت‌وگو با عربستان قرار داده و بارها از ریاض خواسته است که به میز گفت‌وگو برگردد.
تغییر زمین بازی
هدف دیگری که ایران از بیان این سخنان دنبال می‌کند، تغییر زمین بازی است. تاکید مضاعف ظریف در مقاله خود بر موضوع مبارزه با تروریسم و همکاری منطقه‌ای و جهانی بر سر آن نشان می‌دهد که تهران قصد دارد این پیام را مخابره کند که اولویت موضوع تروریسم در اشکال مختلف آن است و نه ایران که در چهار سال گذشته به اشکال مختلف، حسن نیت خود را برای همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نشان داده است.
در واقع پشتوانه سخنان ظریف، کارنامه دولت حسن روحانی است که پیش از این در سطح جهانی طرح «جهان عاری از خشونت» و در سطح منطقه‌ای «طرح چهار ماده‌ای برای حل بحران سوریه» و ایده‌‌هایی مانند «تشکیل مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای» را ارائه و مورد اقبال قرار گرفته است.
پاتک به ائتلاف سعودی-آمریکایی
همزمانی سفر ترامپ به عربستان و پیروزی حسن روحانی با گفتمان تنش‌زدایی و تعامل با جهان باعث شد تا ظریف در پیامی توئیتری بنویسد که ما ثبات خود را نه از «ائتلاف‌ها» بلکه از مردم خود می‌گیریم که - بر خلاف برخی - رای می‌دهند. باید با ایرانیان که آماده تعامل هستند با احترام رفتار کرد.
این اشاره وزیر خارجه ایران به قدرت مردمی ایران در کنار آمادگی برای گفت‌وگو باعث شده تا بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی مشارکت‌کننده در این ائتلاف همچون مصر، پاکستان، مالزی، کویت، عمان و ترکیه دچار تردید شوند و این ائتلاف‌سازی سعودی-آمریکایی را تلاشی برای ماجراجویی‌های تازه در منطقه بدانند. پیش از این بسیاری از مقامات شرکت‌کننده در ائتلاف اسلامی ضدتروریسم بر این اعتقاد بودند که این ائتلاف باید بر مبارزه موثر با تروریسم متمرکز شود و از ادعاهای فرقه‌ای شیعی-سنی بپرهیزد.
نگاه کارشناسان
در ارزیابی موفقیت ایران برای شکستن اجماع عربی-غربی، دکتر «رحمن قهرمان‌پور» کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» بر این اعتقاد است که پیام ظریف ناظر بر این موضوع است که ایران به‌دنبال تنش نیست، بلکه همچنان به‌دنبال تنش‌زدایی است و این خطی است که ایران در سال‌های اخیر در قبال عربستان در پیش گرفته، اما همیشه با امتناع عربستان روبه‌رو شده است.
قهرمان‌پور با اشاره به اینکه عربستان از بابت قدرت منطقه‌ای ایران نگران است و به‌خصوص با این انتخابات اخیر و حضور گسترده مردم نیز بر نگرانی‌هایش افزوده شد، گفت: «پیام‌های این انتخابات در جهان عرب، نگرانی‌های عربستان را بیشتر کرده و به این بیم در نزد مقامات سعودی دامن زده است که مبادا تصویری که از ایران به‌دنبال ساختن آن در پیوند با ترامپ هستند، از بین برود.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه خوش‌بینانه است که ترامپ به سادگی در دام تله سعودی‌ها و در یک سطح پایین‌تر مقامات ترکیه بیفتد، افزود: «با وجود تلاش‌ها و اقداماتی که سعودی‌ها همزمان با سفر ترامپ انجام داده و قراردادهای سنگین مالی و تسلیحاتی بسته‌اند، این خوش‌بینی واقع‌بینانه نیست و دوام زیادی ندارد چون آمریکای ترامپ به دلایل داخلی، در موقعیتی نیست که انرژی زیادی صرف خاورمیانه کند.»
حسن احمدیان استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل خاورمیانه نیز بر این اعتقاد است: «سلمان دیدار ترامپ را به یک شوی ضدایرانی که وحدت عربی- اسلامی هم پشتوانه آن است، تبدیل کرده است. به‌نظرم اگر امکان تبادل نگرش‌ها وجود داشت، ایران باید در دولت ترامپ لابی و مذاکره‌ناپذیر بودن عربستان و نه ایران را منتقل می‌کرد.
از سوی دیگر، عربستان این امکان لابی را داشته و دارد و در مقطع کنونی نیز همین کار را به خوبی پیش گرفته است.» احمدیان در بخش دیگری از این گفت‌وگو افزود: «فکر می‌کنم موضوعی را که اشاره کردید در همین راستا قابل ارزیابی است. یعنی ایران به دولت جدید آمریکا و همین‌طور کشورهای غربی، عربی و اسلامی گفته و می‌گوید که ما آماده مذاکره هستیم و برخلاف گفته سعودی‌ها این عربستان است که مذاکره ناپذیر شده است.»
او در پایان با تاکید بر اقدام بموقع و بجای ایران ابراز کرد: «بر این باور هستم که اقدام ایران بسیار درست و مناسب است، مکمل این موضوع هم فعال‌تر شدن دیپلماسی ایران علیه عربستان در اروپا، کشورهای عربی و اسلامی است که در همین راستا عربستان و نه ایران را مسوول تنش و عدم گفت‌وگو معرفی کند.»