در حالی که بسیاری روز 17 دی‌ماه منتظر بودند تا نام «کاناپه» به عنوان یکی از مهم ترین فیلم های سی و پنجمین جشنواره فجر اعلام شود اما این اتفاق نیفتاد تا اولین حاشیه جشنواره امسال رقم بخورد. موضوع مورد مناقشه بین عیاری و هیات انتخاب جشنواره سی‌وپنجم در وهله اول «کلاه گیس» اعلام شد و گفتند كه استفاده بازیگران از كلاه‌گیس سبب شده تا آخرین ساخته عیاری در رده مغضوبان این دوره جشنواره فیلم فجر قرار بگیرد.
به گزارش روزنامه «قانون»، كم‌كم اما اوضاع تغییر كرد و فضا به سمت و سوی دیگری رفت. زمزمه‌هایی مبنی بر ایرادات موضوعی فیلم و سیاه‌نما بودن آن مطرح و سپس از سوی دبیر جشنواره به صورت تلویحی اعلام شد كه هیأت انتخاب سی‌وپنجم علاوه بر موضوعاتی مانند استفاده عیاری از كلاه‌گیس، با محتوای آخرین ساخته او نیز مشكل دارد و در نهایت تمام این حواشی به سمت‌وسویی رفت تا عیاری جزو بزرگترین غایبان بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر در سال ٩٥ باشد.
کیانوش عیاری در گفت‌وگو با روزنامه «قانون» درباره استفاده بازیگران زن «كاناپه» از كلاه‌گیس، گفت: « چهار تا از بازیگران خانمی که در فیلم «کاناپه» حضور دارند از کلاه‌گیس استفاده کرده‌اند، سر این بازیگران با نمره چهار از ته تراشیده شده است و فیلم زمانی که موهای این بازیگران تراشیده شده موجود است که حتی توسط یک خانم این امر انجام شده است».
او در پاسخ به این سؤال که آیا ایراداتی که هیأت انتخاب به فیلم «کاناپه» وارد کرده است فقط به استفاده از کلاه‌گیس برای بازیگران زن محدود می‌شود؟ گفت: «دقیقاً من منتظر همین مسأله هستم که این موضوع برای من روشن شود که آیا موضوع فیلم برای هیأت انتخاب تلخ بوده است یا فقط و فقط مسأله استفاده از کلاه‌گیس است که باعث شده آن‌ها فیلم را تأیید نکنند».
عیاری در صحبت‌هایش تاكید می‌كند كه حتی آنقدر حواسش به رعایت مسائل شرعی در فیلم جمع بوده كه در صحنه‌ای كه زنگ در خانه را می‌زنند بازیگر زنی كه كلاه‌گیس دارد، قبل از بازكردن در خانه و ورود نامحرم، از روسری استفاده می‌كند.
كلاه‌گیس و تصمیم‌گیری‌های دوگانه!
اما آیا به سر كردن کلاه گیس توسط بازیگران زن در فیلم‌ها و سریال های ایرانی موضوعی بی سابقه است؟! مجموعه «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی یکی از اولین مواردی است که در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، بازیگران زن از کلاه گیس استفاده کرده اند. این مجموعه تلویزیونی که در سال ۶۲ ساخته شده در ۴۵ قسمت از شبکه یک پخش شد.
محمدعلی نجفی درباره تجربه استفاده از كلاه‌گیس برای بازیگران زن در سریال سربداران به «قانون» گفت: «اقتضای کار ایجاب می كرد که بعضی از صحنه‌هایی كه بازیگران زن در آن حضور دارند، با موی باز تصویربرداری شود اما پس از ساخت سریال بخش‌هایی كه در آن بازیگران زن بدون روسری به تصویر كشیده شده بودند، سانسور شد ولی باز هم بخش‌هایی كه ملکه ها به ایفای نقش می‌پرداختند، نمایش داده شد. در واقع باید بگویم صحنه‌هایی كه مربوط به بازی افسانه بایگان در نقش تركان خاتون بود در گریم این بازیگر از كلاه‌گیس استفاده شد كه سانسور هم نشد».
تبعیض میان سلحشور و عیاری
نمونه معروف دیگری که بازیگران زن در آن با پوشش کلاه‌گیس جلوی دوربین رفته‌اند، سریال «یوسف پیامبر» است که به کارگردانی فرج‌الله سلحشور در سال ۸۷ از شبکه یک سیما در ۴۵ قسمت پخش شد.
در آن زمان گریم‌های این مجموعه مورد انتقاد بسیاری قرار گرفت، از جمله نوع گریمی که برای مصطفی زمانی بازیگر نقش حضرت یوسف استفاده شد. طراح گریم این سریال، سعید ملکان است که پیگیری برای تماس با وی بی‌نتیجه ماند اما در حاشیه نشست بررسی این سریال که سال ۸۸ انجام شده است، فرج‌الله سلحشور درباره انتقادات برخی علمای دینی از تند بودن آرایش هنرپیشه‌های این مجموعه، گفته بود: «این موضوع را قبول دارم و در آثار بعدی‌ام حتماً مورد توجه جدی قرار می‌دهم و باید بگویم حتی در نحوه پوشش لباس هنرپیشه‌های زن این سریال بی‌دقتی صورت گرفته است و چند بار هم موارد بدحجابی در نوع پوشش زلیخا دیده شد که جای اصلاح داشت».
شاید این صحبت‌های سلحشور، یکی از معدود مواردی باشد که در آن زمان به نوع حجاب بازیگران زن در این سریال پرداخته شده و حتی به استفاده گسترده کلاه‌گیس توسط اکثر بازیگران این مجموعه اشاره‌ای نشده است؛ در حالی‌كه گریم بازیگران این مجموعه علاوه بر كلاه‌گیس با آرایش‌های غلیظی همراه بود كه جلوه استفاده از كلاه‌گیس را بیشتر هم می‌كرد.
نكته قابل تأمل دیگر بعد رسانه‌ای و تفاوت ضریب نفوذ سینما و تلویزیون است. حقیقت این است كه میزان مخاطبان سینما و تلویزیون با یكدیگر قابل مقایسه نیست و اگر نمایش فیلم‌های سینما تنها به چند سالن سینما محدود می‌شود، تلویزیون در هر خانه‌ای وجود دارد و مخاطبان بسیار زیادی شاهد برنامه‌های آن هستند. در واقع بیشتر انتقادات مراجع به این سریال از منظر محتوا و داستان فیلم بود و نه نوع پوشش بازیگران زن و مراجع تقلید در زمان پخش این سریال از تلویزیون اعتراضی نکردند.
برای نمایش فیلم «کاناپه» هم هنوز اعتراضی از سوی مراجع نشده است چون فیلم هنوز به نمایش درنیامده اما اینکه چرا دست‌اندرکاران جشنواره فیلم فجر پیش از بروز هرگونه اعتراضی نمایش فیلم را منوط به نظر مراجع دانسته‌اند، سؤالی است که هنوز پاسخی به آن داده نشده است زیرا نمونه‌های فراوان استفاده از کلاه‌گیس در سینما و تلویزیون ایران پس از انقلاب وجود دارد که با اعتراض مراجع مواجه نشده است یا اگر هم شده به قدری نبوده که موجب توقیف سریال یا فیلم سینمایی شده باشد.
استفاده بازیگران از كلاه‌گیس اشكالی ندارد
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی درباره استفاده زنان از کلاه‌گیس، حتی اگر به عنوان زینت هم استفاده نشود، می‌گوید: «کلاه‌گیس باید پوشیده باشد وگرنه اشکال دارد».
این مرجع تقلید درباره استفاده بازیگران زن از کلاه‌گیس در تماسی که «قانون» با دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی داشت، می‌گوید: کلاه‌گیس در حضور نامحرم باید پوشیده باشد، اما درباره استفاده بازیگران زن از کلاه‌گیس باید گفت: پوشش‌هایی مثل معمای شاه که بازیگران زن استفاده می‌کنند، اشکالی ندارد چون چیزی روی موهایشان کشیده شده و کلاه‌گیس درست نکرده‌اند و پوشش همه بازیگران در این مجموعه یک شکل است و مدل‌های مختلفی استفاده نشده است و یک پوشش معمولی روی موهایشان کشیده شده است اما کلاه‌گیس‌هایی که در مغازه‌ها وجود دارد و با مدل‌های مختلفی هستند و در رنگ و نوع آرایش مو با هم متفاوت هستند، به عنوان کلاه‌گیس شناخته شده‌اند و اگر نامحرم ببیند، حرام است. نمی‌توان گفت كه كلاه‌گیس حرام است.
آیت‌الله یوسف صانعی در پاسخی که به استفتاء روزنامه «قانون» داده است، می‌گوید: «استفاده از کلاه‌گیس اگر ترویج بی‌حجابی باشد، اگرچه موی اصلی را هم بپوشاند جایز نیست».
وی درباره استفاده بازیگران زن از کلاه‌گیس می‌گوید: «در صورتی که تماشاگران بدانند که با کلاه‌گیس است و موهای خودش کاملاً پوشیده شود و طوری باشد که منشاء فساد و تبلیغ فرهنگ بی‌حجابی در جامعه نشود، نمی‌توان گفت حرام است».
كلاه‌گیس به قصد زینت نباشد
آیت‌الله اسدالله بیات زنجانی هم در پاسخی به استفتاء روزنامه «قانون» می‌گوید: «استفاده از كلاه‌گیس اگر زینت محسوب شود، جایز نیست. در فیلم هم شامل همین قاعده است و باید اضافه كرد كه اگر موجب گناه بیننده شود، جایز نیست».
با وجود به اینکه مراجع در این مورد نظرات متفاوتی دارند، اما می‌توان نتیجه گرفت که استفاده از کلاه‌گیس نباید باعث ترویج بی‌حجابی در جامعه شود.
موضوع، كلاه‌گیس است یا چیز دیگری؟
پس شاید مساله اصلی در فیلم «کاناپه» کلاه‌گیس نباشد زیرا این موضوع در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی امری مسبوق به سابق است. موضوع مورد مناقشه در مورد «كاناپه» هرچیزی كه باشد،کسی فعلا نمی‌خواهد درباره آن حرفی بزند؛ اما با توجه به نمونه‌هایی که در استفاده از کلاه‌گیس در صدا و سیما وجود دارد و محدودیت‌های بیشتری درباره حجاب که در این رسانه نسبت به سینما اعمال می‌شود، شاید حذف «کاناپه» برای حضور در سی وپنجمین جشنواره فیلم فجر دلایل دیگری داشته باشد.
«کاناپه»، روایت زندگی دو خانواده‌ای است که می‌خواهند با هم وصلت کنند، اما در نهایت یک کاناپه باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی آن‌ها می‌شود. روز هفدم دی ماه در نشستی که برای معرفی فیلم های بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر برگزار شد، محمدحیدری، دبیر جشنواره، درباره دلایل عدم پذیرش «کاناپه» توسط هیات انتخاب، گفت: فیلم کیانوش عیاری بیشتر به دلیل محتوا و موضوع فیلم مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به اینکه تصمیم جشنواره باید قاطع و سریع باشد، به دلیل شرایط خاص این فیلم، تصمیم گیری درباره آن نیاز به ورود مراتب بالاتری داشت و ما به آن‌ها موکول کردیم».
در گفت‌وگوی حیدری صحبتی از نوع پوشش بازیگران این فیلم به میان نیامده است و موضوع مطرح شده درباره محتوای فیلم و شرایط خاص آن است. پس از صحبت‌های دبیر جشنواره، عماد افروغ از اعضای هیأت انتخاب جشنواره هم درباره اتفاقی که برای «کاناپه» افتاد در گفت‌وگو با «تماشاگران» تاكید كرده است: «اکران فیلم عیاری نیاز به حکم حکومتی دارد».
با توجه به اینکه تعداد اندکی تاکنون موفق به دیدن «کاناپه» شده‌اند و اظهارات عیاری درباره موضوع تلخ این فیلم و صحبت‌های محمد حیدری كه به محتوای فیلم اشاره كرده است، شاید استفاده بازیگران زن از کلاه‌گیس تنها دلیل پذیرفته نشدن این فیلم در جشنواره سی و پنجم نبوده باشد و قرار است كیانوش عیاری هم همچون بهرام بیضایی و ناصر تقوایی سرنوشتی مشابه داشته باشد.