کاوش‌های باستان‌شناسی در تونل کشف شده در مسجد تاریخی امام اصفهان نشان می‌دهد که این تونل یک آبراهه متعلق به دوران صفویه است که به فرضیه وجود یک سازه گسترده زیرزمینی را در بافت تاریخی اصفهان دامن می‌زند.
به گزارش تسنیم، اوایل هفته گذشته خبری مبنی بر کشف یک تونل تاریخی جنب بخش نمازگزاران مسجد امام اصفهان منتشر شد که از همان ابتدا تیم حفاظتی میراث فرهنگی در محل مستقر و تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی آغاز شد.
قدمت این تونل تاریخی که به گفته فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان به دوره صفوی برمی‌گردد، بیش از گذشته به شایعه وجود یک سازه گسترده زیرزمینی در بافت تاریخی مرکز اصفهان دامن زد.
معاون میراث فرهنگی استان در زمان ابتدایی کشف این تونل تاریخی به خبرنگار تسنیم گفت: در قسمت نمازگزاران مسجد امام اصفهان عملیات ناوکشی برای رفع رطوبت این بخش از مسجد در حال اجراست که کارشناسان میراث فرهنگی در مسیر اجرای این پروژه به حفره‌ای شبه تونل برخوردند.
ناصر طاهری درباره جنس مصالح این تونل افزود: دیواره‌های این تونل از جنس آجر با ملات گچ و ساروج و در برخی قسمت‌های سیمان بود و در کف این تونل نیز نخاله ریخته شده بود البته در گذشته نیز شبیه این تونل را در زمان حفر ایستگاه مترو میدان امام حسین نیز داشتیم که البته از نظر جنس بدنه و کف متفاوت بود.
تلاش برای کشف نوع کاربری تونل تاریخی مسجد امام اصفهان
وی با بیان اینکه اکنون نیاز است که دهانه تونل باز شود و توسط باستان‌شناسان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد، گفت: اکنون در حال آماده‌سازی شرایط برای ورود باستان‌شناسان به داخل تونل هستیم که دوره تاریخی، آغاز و پایان تونل، کاربری و نوع مصالح به کار رفته در این تونل مشخص شود.
البته بررسی‌های اولیه بر روی این تونل تاریخی نشان داد که دیواره آن پوشش آجر و گچ و سیمان دارد و ابعاد ورود تونل با ارتفاع 1.5 متر و عرض کمتر از 2 متر دارد که بعد از انجام آزمایش‌های باستان‌شناسی روی جنس مصالح به‌کار رفته در این تونل، مشخص شد که این تونل یک "آبراهه" بوده و در گذشته مورد استفاده بومیان محلی قرار می‌گرفته است.
کاوش‌ها براساس فرضیه‌های تاریخی در حال انجام است
مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در زمینه کاوش در این محوطه تاریخی به خبرنگار تسنیم گفت: تیم کارشناسان باستان‌شناسی میراث فرهنگی در حال حاضر مشغول به مطالعات تاریخی در این محدوده هستند.
فریدون اللهیاری با بیان اینکه باستان‌شناسان براساس فرضیه‌های تاریخی و با اولویت‌بندی‌های مشخص این تونل را مورد کاوش قرار می‌دهند، تصریح کرد: برای اعلام نظر نهایی درباره این تونل تاریخی باید کمی تامل کرد.
تشخیص وجود یک آبراهه در زیرزمین مسجد امام اصفهان
طاهری درباره جزئیات جدید تونل صفوی مسجد امام اصفهان به خبرنگار تسنیم گفت: با توجه به وجود شبکه فاضلاب و محدودیت‌های موجود در این محل و همچنین با توجه به مشکلات تهویه و عدم وجود نور کافی در داخل این تونل، گروه باستان‌شناسی هنوز موفق به راه‌یابی به داخل این تونل نشده‌اند.
معاون میراث فرهنگی اصفهان افزود: با این حال، در کاوش‌هایی که توسط باستان‌شناسان در دهانه این تونل تاریخی انجام شده و با توجه به آزمایش جنس مصالح و رسوبات دهانه تونل، مشخص شد که این تونل یک "آبراهه" بوده که در دوران صفویه کاربری داشته و جزئیات بیشتر از توسط کارشناسان باستان‌شناسی در حال کاوش است.
وجود شبکه زهکشی زیرزمینی در بافت تاریخی شهر اصفهان
با توجه به اینکه پیش از این نیز در عملیات حفاری پروژه مترو اصفهان در ایستگاه امام حسین(ع) و محدوده چهارباغ نیز سازه‌های تاریخی و تونل کشف شده بود که گمانه‌زنی‌ها را برای وجود یک سازه زیرزمینی در اصفهان بیشتر کرده و سؤالی را مطرح می‌کند که آیا یک شهر یا یک سازه تاریخی در زیرزمین اصفهان وجود دارد یا خیر؟
طاهری دراین‌باره بیان کرد: ما نیز به تازگی به این نتیجه رسیده‌ایم که در بافت تاریخی اصفهان یک شبکه زهکشی زیرزمینی وجود دارد که به صورت تونل یا شبکه‌های مستطیلی شکل به هم متصل شده‌اند.
در متون تاریخی شهر اصفهان اشاره به وجود قنات "آب حلال" در اصفهان شده است که در زمان صفویه، شاه عباس این قنات را که در آتشگاه وجود داشته خریداری کرده و آب آن از طریق آب‌راهه‌ها در بافت مرکزی شهر اصفهان جریان داشته است. وجود ادامه آبراهه قنات "آب حلال" در هشت بهشت نیز رویت شده و حتی در زمان کشف یک تونل تاریخی دیگر در مسیر خط یک متروی اصفهان در چهارباغ نیز سر منشا این تونل به قنات "آب حلال" متصل بود.
حال سؤال اینجاست که آیا با توجه به وجود گسترده شبکه زهکشی و آب‌رسانی زیرزمینی در بافت مرکزی اصفهان، ممکن است که آبراهه کشف شده در مسجد امام اصفهان نیز به قنات "آب حلال" متصل باشد؟
آبراهه زیرزمین مسجد امام ارتباطی به قنات "آب حلال" ندارد
علیرضا جعفری زند، کارشناس میراث فرهنگی اصفهان با رد این فرضیه به خبرنگار تسنیم گفت: اظهار نظر درباره اتصال آبراهه مسجد امام اصفهان به قنات "آب حلال" نیازمند تحقیقات میدانی و پژوهش‌های باستان‌شناسی است که در این زمینه باید گفت گه ارتباطی بین این آبراهه و قنات وجود ندارد.
وی درباره وجود شبکه زهکشی و آبراهه زیرزمینی در بافت مرکزی شهر اصفهان گفت: در اکتشافات قبلی وجود آبراهه و شبکه زهکشی در اصفهان اثبات شده اما برای اظهار نظر دقیق‌تر درباره آبراهه مسجد امام اصفهان باید محل مورد بازدید قرار گیرد.
به گزارش تسنیم، در متون باستان‌شناسی و معماری این‌گونه آمده است که اصفهان دارای یک شهر زیرزمینی است که بومیان در آن اسکان داشته‌اند که اکنون پس از تحولات معماری و ساخت‌وسازهای صورت گرفته در طول صدهای اخیر پایه‌های سازه‌ای این شهر مدفون شده و اکنون با انجام عملیات مرمت یا توسعه پروژه‌های عمرانی در عمق، پایه‌های این سازه‌ها نمود بیرونی پیدا می‌کند.
البته وجود آبراهه در زیرزمین مسجد امام اصفهان و امثال اکتشافات در طول سال‌های اخیر، نشانه وجود شبکه گسترده زیرزمینی در بافت تاریخی و مرکزی شهر اصفهان دارد که عموماً این بافت‌ها به دوران صفوی و ما قبل از آن بر می‌گردد که البته نبود نقشه مناسب از شبکه زیرزمینی اصفهان یا آب‌راهه‌های تاریخی این شهر، اثبات این موضوع را کمی دشوار کرده است.