سال‌ها پیش فتحعلی‌شاه قاچار باغ ییلاقی خود را در نیزاری که بعدها نام «نیاوران» به خود گرفت، بنا کرد و پس از او هرکس به قدرت رسید، کاخ تازه‌ای در این باغ ساخت یا بناهای قبلی را مرمت کرد تا درنهایت بنایی با مساحت ٩هزار مترمربع، سکونتگاه محمدرضا پهلوی و خانواده‌اش شود.
پس از انقلاب و در‌سال ٦٠ این باغ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد تا در‌سال ٦٥ کاخ موزه نیاوران برای نخستین‌بار گشایش یابد و در‌سال ٧٧ به‌عنوان اثری ملی، ثبت شود اما مطابق ادعاها، کاخ موزه نیاوران این روزها حال و روز چندان مناسبی ندارد و نیازمند توجه و نگهداری بهتری است؛ این موضوع را بعضی مدیران و ناظران شهری، کارشناسان معماری و همچنین متخصصین موضوع گسل و زمین‌لرزه بیان می‌کنند. دراین‌باره دیروز «محمد شکرچی‌زاده»، معاون وزیر راه‌وشهرسازی با اشاره به نقشه گسل‌های تهران گفت: «کاخ نیاوران روی گسل زلزله قرار دارد و بازدیدهای انجام‌شده، حاکی از آن است که این کاخ با مشکلات عمده‌ای مواجه شده و ترک‌ها و شکاف‌های عمیقی در آن ایجاد شده که بازدید عمومی را مختل کرده و درعین حال آسیب‌های جدی، به بنای تاریخی وارد آورده است.»
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به آسیب‌های ناشی از پروژه اطلس‌مال که در سال ٨٩ عملیات ساخت آن آغاز و درنهایت سال ٩٤ به بهره‌برداری رسید، هم اشاره کرد: «بازدیدها از پروژه اطلس‌مال که با فاصله بیش از ۴۰۰متر از کاخ قرار دارد، نشان می‌دهد گود بیش از ۴۰متری در آن محل ایجاد شده و برای کاخ مشکلاتی ایجاد کرده که نیاز به تحقیقات جدی‌تر و بیشتری را می‌طلبد. از طرف دیگر برای احداث پارکینگ کوروش که حدود ۳۰متر عمق داشت، مسیر دوقنات تغییر کرد، درحالی که پروژه اطلس‌مال گودبرداری ۴۰متری دارد و به مراتب خطرات بیشتری را برای محیط پیرامون خود ایجاد خواهد کرد.» به گفته معاون وزیر راه‌وشهرسازی، علاوه بر وجود گسل در تهران، پدیده فرونشست هم مخاطره‌ای است که شهر را تهدید می‌کند و باید مناطقی که گسل زلزله دارند، مورد توجه جدی دستگاه‌های مجری قرار گیرند. رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: «فعالیت‌های توسعه شهری اعم از عملیات مترو و گودبرداری‌هایی با عمق زیاد، با توجه به حساس بودن منطقه تهران و مخاطرات دیگری که به‌طور طبیعی وجود دارد، باید با نهایت دقت و توجه به ضوابط و قوانین باشد.»
با گسل نیاوران چه باید کرد؟
گسل نیاوران درشمال تهران یکی از خطرناک‌ترین گسل‌های پایتخت است که براساس آمارها ٢میلیون و٢٠٠هزار نفر روی آن ساکن هستند و آثار ملی و فرهنگی زیادی هم در این منطقه و در تیررس این گسل قرار دارند. چند سالی است که کارشناسان از لزوم توجه جدی به آسیب‌های احتمالی این گسل سخن می‌گویند. دراین‌باره «مهدی زارع» کارشناس زلزله‌شناسی به «شهروند» می‌گوید: «گسل نیاوران با طول ١٥کیلومتر از میدان نیاوران می‌گذرد و یکی از عمیق‌ترین گسل‌های شهر است. باید توجه شود که در این منطقه نباید ترافیک و ازدحام انسان‌ها ایجاد شود، بلکه برعکس باید بر ایجاد فضای سبز تأکید شود. این گسل همچنان که قبلا بیان شد، روی آثار همچون کاخ نیاوران تأثیرات سویی داشته و اگر این بحث جدی گرفته نشود، منجر به بحران خواهد شد.»
«اطلس‌مال» و تحقیقاتی که صورت نگرفت
«اطلس‌مال»، یکی از عظیم‌ترین پروژه‌های شهری تهران است که با ۶ طبقه پارکینگ، ۱۹ طبقه واحدهای اداری و تجاری و زیربنای کل ۱۳۶هزارو۹۶۶متر درمحل پارکینگ سابق پارک نیاوران ساخته شده است. احداث چنین بنای عظیمی درچند قدمی کاخ موزه نیاوران اعتراض برخی کارشناسان و اعضای شورای شهر را به همراه داشته است. «محمد سالاری» رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران درباره تأثیر این مجتمع بر ایجاد شکاف در کاخ نیاوران به «شهروند» می‌گوید: «هنوز بررسی‌های دقیقی دراین‌باره صورت نگرفته، ولی این احتمال وجود دارد که مسیر قنات‌ها گرفته شده باشد. بحث اساسی این است که درباره پروژه‌هایی که نیاز به گودبرداری عمیق دارند، پیش از مجوز ساخت مطالعات ژئوتکنیک خاص درباره وضع قنات‌ها یا کانال‌های شهری انجام شود. شهرداری مدعی است که این موارد را سازمان نظام مهندسی باید لحاظ کند که تا اندازه‌ای هم درست می‌گوید، ولی وضع قنات‌ها متفاوت است.
در بحث قنات‌ها خود شهرداری مسئولیت مستقیم دارد.» این عضو شورای شهر تهران با تأکید بر لزوم تهیه اطلس‌مال جامع قناتهای تهران و لحاظ کردن این موضوع پیش از هر مجوز ساختی، درباره مجوز اطلس‌مال می‌گوید: «همچنان که یک‌سال پیش در شورای شهر تذکر دادم، در این پروژه شرکت احداث‌کننده این مجتمع تقصیری ندارد؛ چراکه مطالباتی از شهرداری تهران داشتند و شهرداری این مکان و ملک را در ازای بدهکاری خود واگذار کرده و مجوز ساخت داده است. آنچه مهم است، لزوم مطالعات جامع درباره قنات‌ها، انشعابات زیرزمینی و فاضلاب پیش از مجوز ساخت است. در مورد این مجتمع به‌طور دقیق مشخص نیست که آیا مسیر قناتی تغییر کرده است یا نه، اما با توجه به قناتهای فراوان در منطقه نیاوران این امکان وجود دارد.» سالاری درپایان ضمن اشاره به مشکلات ایجادشده ناشی از این مجتمع تجاری بزرگ می‌گوید: «درس ما از این موضوع این است که نظارت رسانه‌ای، نظارت شورا و نظارت کارشناسان می‌تواند مانع از کارهای غیرکارشناسی شود و آسیب‌ها را قبل از تبدیل به بحران، کنترل کند. این موضوع و توجه زمانی جدی‌تر و ضروری می‌شود که بحث آثار ملی و فرهنگی نیز درمیان باشد.»