سدها بمانند یا شکسته شوند؟

فرارو|با سدها چه کنیم؟ این سئوال تکراری هنوز پاسخ روشنی ندارد. جلسات، بحث‌ها و سمینارها هنوز نتوانسته‌اند برای این سازه‌های بتنی عظیم جثه تعیین‌تکلیف کنند؛ سدها بمانند یا شکسته شوند؟ هنوز نمی‌دانیم، اما خوب می‌دانیم که مسئولان می‌خواهند تا پایان امسال 6 سد دیگر را افتتاح و معرفی کنند.

افتتاح شش سد برای سال 95 تنها گوشهای از هزار سدی است که در شهرهای مختلف کشور جا خوش کرده‌اند.

متخصصان می‌گویند 1330 سد در کشور وجود دارند. تا پایان برنامه پنجم توسعه 44 سد به بهره‌برداری رسیدند. همچنین درحال‌حاضر 130 سد در ردیف اجرا هستند که 90 سد از آن‌ها الویت اجرا دارند.

حال از میان این 130 سد 40 سد دیگر مورد بازنگری قرار گرفته‌اند که احتمال دارد خیلی‌ از آن‌ها تبدیل به سدهای شرب شوند.

اما خبری که در مدت اخیر مورد توجه قرار گرفته این که ممکن است تعدادی از این 40 سد به اجرا نرسند و یا قابلیت اجرای آن‌ها کم شود.

توقف در سدسازی موضوعی است که از ابتدای دولت یازدهم به‌طور جدی‌تری مطرح شده؛ چنانچه سالِ گذشته وزیر نیرو نیز به افراط در سدسازی اشاره کرد.

هرچند انتشار این سخن از وزیر امیدواری‌های زیادی در میان فعالان محیط‌زیست و کارشناسان ایجاد کرد، با این‌حال سدسازی هنوز هم به نظر بسیاری قابل دفاع است.

محمد درویش _مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست_ از متخصصانی است که سخن وزیر را در ابتدا اظهار نظری مثبت دانست اما این کارشناس در انتهای سال 94 تغییر نظر وزیر را یکی از اتفاقات بد سال نامید و گفت وزیر نیرو حالا یکی از طرفدران سدسازی است.

تخریب، مدارا یا ادامه؟
در میان کارشناسان تعداد زیادی بر تخریب سدها تاکید دارند. آن‌ها تجربه کشورهای دیگر در تخریب این سازه‌ها را مثال می‌زنند. این کارشناسان می‌گویند در قرن 21، 40 سد در آمریکا تخریب شد و این می‌تواند راه‌حلی برای ایران هم باشد. راه حلی برای مبارزه با کم آبی.

این دسته از کارشناسان به صدمات غیرقابل انکار سدسازی بر محیط‌زیست و مردم دارند. حسین آخانی یکی از کسانی‌است که می‌گوید سدسازی از ابتدا اشتباه بود و باید خیلی از این سدها تخریب شوند.  این استاد دانشگاه گفته سدسازی توازن کشاورزی و توان شهرنشینی و روستانشینی را بر هم زده‌است.

خاتون آبادی عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز گفته بسیاری از سدسازی‌ها در آذربایجان شرقی و خراسان رضوی انجام شدند در حالی که این دو استان‌ها بیشترین مشکلات را در زمینه کم‌آبی دارند.

حسین رفیع فعال محیط زیست نیز گفته بهتر است سدهای آسیب‌رسان تخریب شوند.

بسیاری از مسئولان اما با توجه به انتقادات این کارشناسان سدسازی را هنوز یک راه‌حل مناسب برای اقلیم ایران می‌دانند، چنانچه معاون وزیر نیرو چندی‌پیش گفته بود که بدون سدسازی نمی‌توان کشور را اداره کرد.

محسن ناصری –مدیر طرح ملی تغییرات آب و هوای سازمان حفاظت مجیط زیست- نیز معتقد است که نباید همه مشکلات در زمینه کم‌آبی را به گردن سدسازی‌ها بیاندازیم چرا که منصفانه نیست.

رضا حاجی‌کریم –نماینده سندیکای شرکت‌های تابستانی و تجهیزاتی در فدراسیون صنعت آب- در یک میزگرد و در رویکری میانه‌رویانه‌تر گفته تا زمانی‌که نقشه جامع آب کشور تهیه و تدوین نشود نمی‌توان گفت کدام سدها مفید و کدام مضر است.

در کنار همه این نقطه‌نظرهای متفاوت و با توجه به تغییر رویکردها به سدسازی از ابتدای دولت یازدهم باید پرسید که آیا این امکان وجود دارد که سدهایی در کشور تخریب و یا اجرای طرح‌‌های جدید و نیمه‌کاره متوقف شود؟

اسماعیل کهرم در گفتگو با فرارو می‌گوید: «سدسازی جزو تاسیسات زیربنایی پرهزینه است. مثلا ساخت سد کرخه 7 سال طول کشید و هر روز نزدیک به 30 نفر بر روی آن کار می‌کردند. آیا می‌شود سد کرخه را تخریب کرد؟ پاسخ من "نه" است».

مشاور رییس سازمان حفاظت از محیط زیست در ادامه گفت: تکنولوژی فکر این را کرده که آب داخل حوضچه پشت هر سد را بتوان آزاد کرد و این آب در رودخانه‌ها سرازیر شود. بنابراین شاید لازم نباشد که دست به تخریب بزنیم.

وی همچنین گفت: از نظر من برای مدیریت این سازه‌های پرهزینه که تخریبشان نیز دو سال طول خواهد کشید باید آن‌ها را از مدار خارج کرد.

کهرم ادامه داد: البته ما در جهان نمونه‌هایی از تخریب شد داشته‌ایم. مثلا در آمریکا این اتفاق برای برخی از سدها افتاد چون راه دیگری به جز تخریب برای این سدها نمانده بود.

این کارشناس محیط زیست در گفتگو با فرارو تاکید کرد که دو سوم سدهای کشور اضافه هستند و نیازی به حضور آن‌ها نیست.

اسماعیل کهرم با این‌حال معتقد است از آن‌جایی که ما از شرایط محیط‌زیستی در آینده بی‌خبر هستیم باید این سدها را به حالت تعلیق درآوریم تا شاید زمانی بتواند به شرایط جوی کشورمان کمک کنند.

مشاور رییس سازمان محیط زیست همچنین گفت: خوشبختانه روند سدسازی در کشور کند شده‌است.

وی تاکید کرد: دولت یازدهم از ابتدا آن جلال و جبروتی را که وزارت نیرو در سدسازی متصور می‌شد را دنبال نکرد. آقای چیت‌چیان نیز گفته بودند که اگر سدی مانع از آبگیری رودخانه شود آن را تخریب خواهیم کرد.

اسماعیل کهرم در انتها گفت: با این‌حال ما هنوز هم شاهد این هستیم که 40 سد بر روی 11 رودخانه ارومیه ساخته شده، بی‌آنکه کسی بداند چرا؟!