«فرار مغزها» نداریم، «فراری دادن مغزها» داریم

پروفسور مجتبی شمسی‌پور که حالا در نیمه دوم دهه ششم زندگی خود قرار دارد و بیش از 120 دانشجوی دکترا را برای خدمت به ایران تربیت کرده است، دغدغه‌های فراوانی دارد که این را به محض حضور در اتاقش با جمله « کمی کلافه هستم از اوضاع» نمایان می‌کند. بدون اینکه سوالی بپرسم شروع به طرح گلایه‌هایی از وضعیت کنونی عرصه علم و فناوری می‌کند و معتقد است در این زمینه برنامه‌های قابل قبولی که منجر به رشد علمی، صنعتی و اقتصادی لازم بشود در ایران وجود ندارد.

به گزارش ایسنا، وی صراحتاً مطرح می‌کند که جامعه ما متأسفانه با نوعی افول اخلاقی-فرهنگی مواجه است که بخش علم و فناوری نیز از صدمه آن مصون نمانده است.

این استاد دانشگاه که به عنوان چهره ماندگار شیمی نیز شناخته شده، از اینکه مقابل معتبرترین دانشگاه کشور یعنی دانشگاه تهران قدم به قدم بازار خرید و فروش انواع سرقت‌ها و تقلب‌های علمی صورت می‌گیرد و حتی کار به ارائه «بسته ارتقاء» برای اعضای هیأت علمی نیز رسیده است بسیار نگران است. او می‌گوید چطور مسئولان این تخلفات را نمی‌بینند در حالی که همه شهروندان هر روز شاهد آن هستند و عده زیادی نیز به معاملات مربوطه مشغولند؟ چطور برخورد قضایی با این حجم تخلف صورت نمی‌گیرد آن‌هم تخلفی که نه تنها آبروی ما را در عرصه‌های علمی جهان می‌برد بلکه صدمات غیر قابل جبرانی به جایگاه علم و فناوری در کشور وارد می‌کند؟

وی گریزی هم به مذاکرات جاری و تاثیرات آن بر عرصه علوم و فناوری هسته‌ای می‌زند و می‌گوید: ما به برکت انقلاب اسلامی و بذل مال و جان بهترین جوانان این مملکت در سه دهه گذشته دستاوردهای علمی بزرگی داشته‌ایم که در رأس آن دستیابی به دانش فنی غنی‌سازی سوخت و رشد بی‌نظیر صنعت هسته‌ای است. امیدوارم بتوانیم چُنان عمل کنیم که جوابگوی تاریخ پر‌افتخار این مرز و بوم در مقابل نسل‌های آینده باشیم.

پروفسور مجتبی شمسی‌پور همچنین معتقد است برخی افراد اصلاً نمی‌دانند "آی اس آی" (مخفف موسسه اطلاعات علمی) چیست یا چگونه موجودیست و بعد در مقابل آن جبهه‌گیری می‌کنند. لازم است بدانیم مانند آینه منعکس کننده دستاوردهای علمی دانشمندان ما و کشور ما در مقایسه با سایرین هستیم. اگر کسی چیزی برای ارائه نداشته باشد آینه هم چیزی را منعکس نمی‌کند و این خود شاید یکی از دلایل اصلی حمله به این غول بی‌شاخ و دُم و انکار و تکذیب آن برای پاک کردن اصل صورت مسئله است.

دکتر شمسی‌پور معتقد است ما در عرصه علم و فناوری رشد بسیار چشمگیری داشته‌ایم که متأسفانه امروزه به سمت کُند شدن است. او تاکید دارد چطور می‌شود ما پهپاد با آن فناوری پیچیده را طراحی و مدل کنیم و بسازیم اما از انجام تولید کالاهای بسیار ساده وامانده باشیم به طوری که مردم ما نیازمند تحمل سالیانه بیست میلیارد دلار کالای قاچاق برای تهیه نیازهای بعضاً اولیه زندگی خود باشند؟ چطور می‌توان این را برای افکار عمومی توجیه کرد؟

یکی از دستاوردهای این استاد دانشگاه طی سالیان اخیر عدم مهاجرت شاگردانش به خارج از کشور بوده که البته این خود یکی از افتخارات ایشان بوده است. استاد به طعنه می‌گوید که این شاید نوعی ظلم در حق آنها بوده که اگر از رفتن منع نمی‌شدند شاید امروز در بهترین و پر‌بازده‌ترین سنین عمر خود مجبور به تحمل این همه بی‌کاری و دربدری نمی‌شدند!

او معتقد است چیزی تحت عنوان «فرار مغزها» نداریم و آنچه وجود دارد «فراری دادن مغزها»ست.

آنچه در ادامه خواهید خواند متن کامل مصاحبه با پروفسور شمسی‌پور است که در حال حاضر رئیس انجمن شیمی ایران و استاد دانشگاه رازی است.

ایران اسلامی طی سال‌های اخیر در حوزه علم و فناوری دستاوردهای بزرگی داشته است و ما در دنیا به عنوان یکی از قدرت‌های علمی مطرح هستیم، برای حفظ این جایگاه فرمول پیشنهادی شما چیست؟
*پروفسور شمسی‌پور: « آنچه نباید از نظر دور داشت این است که بزرگترین دستاورد انقلاب اسلامی ایران به رهبری بی نظیر امام بزرگوار اتکاء به خود و عدم نیاز به غیر بود. تلاش‌های مستمر انقلابی و جهادی از ابتدای پیروزی انقلاب موتور اصلی در دستیابی به اهداف بزرگ انقلاب بوده است. در ادامه راه، مقام معظم رهبری نیز همواره بر اهمیت موضوع علم و فناوری، جهاد علمی و تولید دانش بنیان به عنوان کلید پیشرفت‌های آینده ایران تاکید داشته‌اند. ایشان بارها و بارها بر اهمیت مباحثی مانند نهضت نرم‌افزاری و تولید علم و فناوری بومی توصیه نموده و به دنبال آن اقتصاد مقاومتی را که شاه بیت آن تولید، تولید و باز هم تولید بر پایه ذخایر خدادادی مملکت و توانایی‌های علمی و فناورانه داخلی است به عنوان چاره همه مشکلات کشور مورد تأکید قرار داده‌اند.

من در یکی از دیدارهای رمضانی اساتید دانشگاه‌ها با مقام معظم رهبری در سال‌های اولیه دهه 80 فرصتی چند دقیقه‌ای برای صحبت در حضور ایشان پیدا کردم که در آن سه پیشنهاد برای تسریع حرکت در عرصه علم و فناوری مطرح شد که یکی از آنها تشکیل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری (بر اساس تجربه‌های موفق برخی کشورهای در حال توسعه) به منظور ایجاد هماهنگی و انجام برنامه‌ریزی‌های لازم در سطح کشور و در جهت ارتقاء چرخه بومی علم- فناوری- توسعه همه جانبه بود. پیشنهاد دومی که مطرح شد این بود که تسریع در انجام این هدف بزرگ نیازمند پشتیبانی از سوی مجلس شورای اسلامی است و لذا لازم است مجلس کمیسیون خاصی را جهت تهیه قوانین لازم و اختصاص بودجه مناسب و ....

برای این امر مهم در نظر بگیرد. و نهایتاً اینکه قوه قضاییه نیز لازم است که یک معاونت علم و فناوری داشته باشد چرا که مسائل مربوط به این حوزه مانند مشکلات در امر مالکیت‌های فکری و جلوگیری از تخلف‌ها و سرقت‌های علمی و غیره نیاز به اتخاذ رویکرد قضایی مناسب دارد. خوشبختانه در همان زمان‌ها معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایجاد شد که امیدواری زیادی را در قلب نخبگان کشور برای ایجاد تحولات بزرگ در حوزه تولید علم و فناوری بومی و دستیابی به اقتصادی پویا را ایجاد کرد.

 توقعات از این معاونت چه بوده است که امروز شما از آن انتظار بیشتری دارید؟
*پروفسور شمسی‌پور:« پژوهش، تولید علم، تولید فناوری بومی و به تبع آن تولید صنعتی و رشد اقتصادی رشته‌ای بهم پیوسته هستند که دنیا براساس توجه توأمان و هماهنگ به این مقولات توانسته است به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یابد. در چرخه علم-فناوری-تولید اقتصادی، پژوهش و تولید علم منجر به فناوری می‌شود، استفاده از فناوری جدید تولید علم بیشتری را در پی دارد و تولید علم بیشتر نهایتاً منجر به فناوری‌های بالاتر می‌شود. به طوری که دامنه و وسعت این چرخه بعد از هر سیکل افزایش می‌یابد و طبیعتاً بازده هر چرخه از این سیکل افزاینده تولید صنعتی بیشتر و ثروث افزونتر خواهد بود. برقراری صحیح این چرخه در بسیاری از کشورها باعث شده است که رتبه‌بندی آنها در تولید علم با رتبه‌بندی آنها در رشد اقتصادی هماهنگی کامل داشته باشد به این معنی که مثلاً کشور اول تولید علم کشور تولید اقتصادی نیز باشد و به همین ترتیب رتبه‌های دیگر نیز جایگاه پیدا می‌کند. در این میان، اگر نقصی در عمل به چرخه علم-فناوری-تولید اقتصادی اتفاق بیفتد این هماهنگی بین تولید علم و تولید اقتصادی در رتبه بندی این هماهنگی از بین می‌رود.

به عنوان مثال ایران که خوشبختانه در تولید علم در سال‌های اخیر رتبه‌ای بین 20-17 در میان کشورهای جهان داشته است، متأسفانه از جهت تولید اقتصادی رتبه‌ای هماهنگ با رتبه تولید علم ندارد که این خود نشان دهنده ناهماهنگی در اجرای عملی چرخه علم- فناوری- تولید اقتصادی در کشور است. در اینجاست که نقش کلیدی معاونت علمی و فناوری، که بایستی ارتباط صحیح بین بخش‌های مربوط به تولید علم، تولید فناوری بومی و تولید صنعتی را با برنامه ریزی‌های مناسب و همه جانبه بوجود بیاورد تا این چرخه به مسیر صحیح با بازده اقتصادی بالاتر هدایت شود، خود را نشان می‌دهد.

معاونت علم و فناوری باید ارتباط بین مراکز علمی و فناوری را ایجاد و برای آن برنامه‌ریزی کند. امروزه، خلاء موجود بین دانشگاه و صنعت یکی از معضلاتی‌ست که می‌تواند مانع از حرکت صحیح و سریع این چرخه در جهت ارتقاء اقتصادی و دستیابی به توسعه همه جانبه در کشور باشد. ایجاد مراکز رشد (انکوباتورها) یکی از تجارب موفق دنیا در این زمینه بوده است که خوشبختانه ما نیز طی سالهای گذشته تا حدی در ایجاد این مراکز توفیقاتی داشته ایم. متأسفانه طی دو سه سال گذشته به علت توجه بیش از حد به ایجاد شرکت‌های دانش بنیان، که البته به سهم خود می‌تواند یکی از بازوهای موفق رشد اقتصادی باشد، به بخش پژوهش و تولید علم و سایر بخش‌ها مانند مراکز رشد و مراکز تحقیق و توسعه کم توجهی شده است.

قابل ذکر است که معاونت محترم علمی و فناوری ریاست جمهوری در دولت فعلی در ابتدای کار، روسای انجمن‌های علمی را فرا خواندند و این وظیفه را مربوط به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دانسته و تأکید کردند که برنامه اصلی ایشان ایجاد شرکت‌های دانش بنیان است. به اعتقاد من و همانگونه که اهم وظایف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، برنامه‌ریزی شرکت‌های دانش بنیان، بخش کوچکی از وظائف این معاونت مهم و کلیدی است. به هر حال امیدوارم که معاونت محترم علمی و فناوری با تجدید نظر در برنامه‌ریزی‌های این معاونت و با همفکری و مشاوره با نخبگان علمی، فناوری، صنعتی و اقتصادی برنامه‌ای همه جانبه و جامع متناسب با اهداف اصلی علم و فناوری کشور و توجه به امکانات بالفعل و بالقوه و بخصوص با در نظر گرفتن مجموع نیروی انسانی در دسترس تهیه و جهت اجرای هماهنگ تحت نظارت این معاونت در اختیار بخش‌های مربوطه در کشور قرار دهند.

طبیعی است که در این زمینه می‌توان از تجارب موفق دنیا نیز به نحو احسن استفاده کرد.

یکی دیگر از نهادهای مهمی که می‌تواند خلأ ارتباطی دانشگاه و صنعت را پر کند، جهاددانشگاهی است. این نهاد جهادی با توجه به تجارب قبلی و توان بالای اجرایی و در اختیار داشتن نیروهای متخصص و متعهد می‌تواند بسیاری از ظرفیت‌های مغفول مانده در حوزه علم و فناوری و مراکز رشد را مورد توجه قرار دهد و پلی مناسب جهت پیشرفت در این زمینه باشد.

از دیگر ظرفیت‌های مهم کشور در ارتباط با علم و فناوری پژوهشگاه های بزرگ مملکت هستند که آنها نیز بهره‌مند از امکانات عملی و آزمایشگاهی و نیمه صنعتی مناسب بوده و به خصوص نیروهای متخصص فراوانی با تجارب علمی و صنعتی در اختیار دارند. این پژوهشگاه‌ها هم می‌توانند نقش ارتباطی کلیدی و بسیار ارزنده‌ای را بین مراکز علمی و مراکز صنعتی داشته باشند.

نهایتاً، بر اساس تجارب موفق کمپانی‌های بزرگ تولیدی دنیا، "آر اند دی" یکی دیگر از مراکزی که می‌تواند در پر کردن خلأ بین دانشگاه و صنعت نقش اساسی ایفا کند. ما باید در درجه اول وجود این مراکز در بخش‌های صنعتی را قانونی کنیم بطوریکه صنابع متناسب با امکانات و سطح تولیدی خود از این بخش مهم برخوردار باشند.

علی رغم تمام مشکلاتی که شما مطرح کردید ما در عرصه تولید علم و فناوری به مرحله‌ای رسیدیم که به ذهن کسی هم نمی‌رسید. چطور می‌شود با این کمبودها به این جایگاه رسید؟
*پروفسور شمسی‌پور: همانگونه که عرض کردم بسیاری از پیشرفت‌های انجام شده در مملکت شبیه معجزه بوده و البته کلید اصلی آن آموزه مهم انقلابی "ما می‌توانیم" و احساس وظیفه و تلاش و ایثار نیروهای مخلص و انقلابی ما بوده است. به عنوان مثال رشد تولید علم حدود 12 برابر در دو دهه یک رکورد غیر قابل دسترسی در دنیا بوده است که بحمدالله در ایران محقق شد. سهم ما در تولید علم جهانی در اوج حکومت پهلوی‌ها کمتر از 0/02 درصد بوده که در حال حاضر به حدود 1/5درصد رسیده است که این رشدی بسیار درخشان در تولید علم جهانی است.

اما متأسفانه باید عرض کنم که در مقابل این حرکت عظیم بعضی افراد از روی ناآگاهی، حسادت، خصوصیات شخصی و شخصیتی و غیره استدلال می‌کنند که این تولیدات علمی و چاپ آنها در نشریات علمی معتبر دنیا آب به آسیاب دشمن ریختن است درحالی که "آی اس آی" و سایر منابع معتبر علمی صرفاً آینه‌ای در جهت انعکاس توان علمی جوامع مختلف جهانی هستند ولی در عین حال این عده سعی در پاک کردن اصل صورت مسئله پیشرفت‌های حیرت انگیز علمی در مملکت را دارند. ما در دو دهه گذشته پیشرفت‌های استثنایی و قابل تقدیر علمی- فناوری در کشور را شاهد بوده‌ایم که تصور آن در مخیله جهانی نمی‌گنجد.

از جمله اینکه بسیاری از کشورهای پیشرفته هنوز نتوانسته‌اند موجود زنده به فضا ارسال کنند اما در کشور ما با پیشرفت‌های وسیع در عرصه صنعت هوافضا و صنایع موشکی ما را به جایی رسانده که ماهواره بسازیم و بر روی موشک ساخت وطن موجود زنده به فضا بفرستیم و زنده برگردانیم. ما در حال حاضر جهت انجام کاوش‌های فضایی و استفاده مفید در امور مخابراتی و غیره چند ماهواره آماده داریم که هنوز جسارت استفاده از صنعت بی‌بدیل موشکی داخلی را برای در مدار قرار دادن آنها را نداریم.

ارتقاء تحسین برانگیز صنعت هسته‌ای و دستیابی به فناوری غنی‌سازی سوخت به جایی رسیده که امروز به یک افتخار ملی در کشور شده است. استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای در جهت رفع مشکلات موجود در بسیاری از بخش‌ها از جمله بخش انرژی سالم، غیر آلاینده و موافق با محیط زیست، بخش دارو و درمان، بخش کشاورزی و غیره یک حق مسلم برای همه جوامع بشری است همه این‌ها در شرایطی اتفاق افتاده است که ما شرعاً حق استفاده تسلیحاتی از انرژی هسته‌ای را نداریم و رهبری انقلاب حکم به تحریم سلاح هسته‌ای را از قبل صادر کرد‌ه‌اند. یکی از دستاوردهای بسیار ارزنده و مفید صنعت صلح آمیز هسته‌ای تولید رادیو داروها برای بیماران سرطانی نیازمند بود که به جهت تحریم دشمن و با تلاش دانشمندان ما در این زمینه تخصصی بسیار بالا اتفاق افتاده است.

امروزه یکی دیگر از چالش‌های بزرگ موجود در بحث علم و فناوری کشور وجود حدود 25 تا 30 هزار دکترای بیکار در جامعه است این در حالی است که ثروت اصلی بسیاری از کشورهای دنیا مانند ژاپن، کره‌جنوبی و.... را که برخوردار از منابع طبیعی خدادادی مناسب و آب و خاک و جغرافیای مورد نیاز نیستند نیروی انسانی فرهیخته آنها تشکیل می‌دهد و در حقیقت این ثروتی است که نمی‌توان قیمتی برای آن قائل شد. متأسفانه امروز برای این مجموعه، که کلاً تعداد آنها بسیار کمتر از شاغلین با این مدرک است، تنها یک آزمایشگاه ملی در کشورهای آمریکایی، اروپایی، آسیایی و حتی خاورمیانه‌ای می‌باشد، به دلیل نداشتن برنامه‌ریزی مناسب توان کار آفرینی از سوی معاونت علمی و فناوری وجود ندارد.

یکی دیگر از پیشرفت‌های بسیار چشمگیر علمی و با اهمیت ویژه ما در بخش تولید دارو اتفاق افتاده است بطوریکه، بر اساس مستندات علمی چاپ شده در سطح جهانی و مطرح در مجامع علمی دنیا کشور ما، امروز از توان لازم برای تولید بسیاری از داروهای مورد نیاز در سطح استانداردهای بین‌المللی برخوردار هستیم. قابل ذکر است که دانشمندان بزرگ و متعهد ما در این زمینه به قدری به تولید داخلی دارو ایمان دارند که ادعا می‌کنند تا داروی ایرانی هست ما از داروی خارجی استفاده نمی‌کنیم. متأسفانه سودآوری بالای واردات دارویی باعث شده که یک سیستم مافیایی شناخته شده حاکم بر ارائه دارو در مملکت، به قیمت گروگان گرفتن نیازمندان و بیماران مبتلا به امراض صعب العلاج، به هیچ وجه اجازه رشد صنایع داخلی تولید دارو را ندهد. همه مسئولین محترم مربوطه در دولت و در مجلس به مسئله آگاهند و علیرغم تلاش آنها به اصلاح امر دارو از توان و پشتیبانی لازم برای درگیری با این مافیای ریشه‌دار در بخش سلامت و درمان برخوردار نیستند.

نمی‌توان تاثیر تحریم‌ها را در نادیده گرفت. به هر حال ایران سال‌های سال تحت ظالمانه‌ترین تحریم‌ها قرار گرفته بود و این تحریم‌ها تاثیراتی را نیز بر زندگی مردم داشت. آیا این رویه را محصول آن تحریم‌ها و آنچه از آن تحت عنوان "کاسبان تحریم" یاد می‌شود، نمی‌دانید؟
*پروفسور شمسی‌پور: متاسفانه در حال حاضر بحث عوض شده است و عده‌ای تحریم را بهانه خیلی از کارهایشان کرده‌اند. من معتقدم تحریم‌های دشمن در بسیاری از موارد از جمله عوامل اصلی در پیشرفت‌های علمی و فناوری در مملکت ما بوده است. همه دستاوردهای قبلی که ذکر آنها رفت و برخی دیگر مانند دستیابی به فناوری‌های جدید در زمینه‌های تسلیحاتی و موشکی، فناوری سلول‌های بنیادی و استفاده وسیع از آن در بخش سلامت، همگی در شرایطی حاصل شد که ما زیر فشار سنگین تحریم‌های استکبار جهانی بودیم و من معتقدم که اگر تحریم‌ها نبود ما موفق به انجام بسیاری از این کارهای بزرگ در مملکت نمی‌شدیم.

در پروسه تحریم، تأمین رادیو داروهای مورد نیاز بیماران سرطانی با مشکلات عدیده مواجه شد و این انگیزه‌ای شد برای سازمان انرژی اتمی‌ ما که با سوخت داخلی و تلاش دانشمندان این حوزه اقدام به تولید رادیو داروهای مورد نیاز کند.

خب شما در نظر بگیرید در شرایط فعلی که ظاهراً تحریم‌ها برداشته است چکار می‌کنیم. مجبوریم نفت بفروشیم و رادیو دارو وارد کنیم، نفت بفروشیم و بنز، بی ام وی و پورشه وارد کنیم و نفت بفروشیم و سالیانه بیست میلیارد دلار از ارز نداشته ما صرف واردات قاچاق از شیر مرغ تا جان آدمیزاد شود. مگر حکومت فاسد پهلوی، حکومت آل سعود و امثالهم چه می‌کردند و چه می‌کنند. عربستان باید نفت بفروشد و به جای آن آب خوردن وارد کند، نفت بفروشد و تسلیحات مدرن نظامی بخرد و بعنوان سگ زنجیری آمریکا و به نیابت از او و اسراییل غاصب با راه‌اندازی و تقویت تروریسم کور به جان کشور‌ها و مردم مظلوم منطقه بیفتد.

این روال چوب حراج زدن به منابع خدادادی غیرقابل بازگشت داخلی به قیمت ارزان و تهیه نیازهای مردم با قیمت بسیار بالاتر نهایتاً همان بلایی است که استکبار جهانی بر سر آفریقای مظلوم آورد که سوغات امروز آن برای این قاره‌کهن که روزی ثروتمندترین قاره جهان بود غیر از فقر، گرسنگی، قحطی و درد نیست.

این درد بزرگی است که یک کشتی چینی سنگ مرمر مرغوب ما را به ثمن بخس خریداری کند بعد همانجا روی کشتی و میان آب‌ها آن را تبدیل به سنگ صادراتی کند و به اسم خود و با قیمت چندین برابر همانجا روی کشتی بفروش برساند. سئوال این است که مگر دست ما کج است و یا چه چیزی کم داریم که این کار ساده را خود در داخل مملکت نمی‌توانیم یا بهتر است بگویم نمی‌خواهیم انجام دهیم؟

چطور می‌توان پذیرفت ما می‌توانیم پهپاد را با آن فناوری پیچیده طراحی و مدل کنیم و بسازیم اما از تولید وسائل بسیار ساده‌تر وامانده باشیم. بطوریکه مردم ما نیازمند تحمل سالیانه 20 میلیارد دلار کالای قاچاق برای تهیه نیازهای بعضاً اولیه زندگی خود باشند. ورود این حجم از قاچاق در مقابل چشم‌های باز ملت به مملکت واقعاً شرم‌آور است.

متأسفانه کار به جایی رسیده که افرادی که این کار را انجام می‌دهند خود با افتخار در بسیاری از مجالس نقل می‌کنند. به عنوان مثال در این زمینه من اطلاع دارم که در یک منطقه مرزی غرب کشور در یک ساعت خاص از شب و بدور از چشم مامورین زنجیر ورودی مرز باز شده و در همین مدت محدود و در سیاهی شب صدها وسیله نقلیه تند رو و جادار جنس قاچاق را وارد شهر می‌کنند و فردا شب و دیگر شب‌ها این کار تداوم دارد. در مقابل نگاه کنید به سیستم بانکی کشوری مثل انگلیس. در بانک اگر حقوق ماهیانه مثلاً 2000 پوند وارد حساب شما می شود و شما اگر بخواهید 1000 پوند دیگر را بطور امانت در این حساب نگه دارید باید برای کارمند بانک توضیح دهید که این پول اخیر از کجا آمده و برای چه در این حساب ذخیر می‌شود اما در مملکت ما افراد خاصی با ایجاد روابط ناسالم هزاران میلیارد از سیستم بانکی بلعیده و تازه قُلدری می‌کنند و طلبکار هم هستند.

در زمینه وجود هزاران مفسده کوچک و بزرگ، متأسفم که این حقیقت تلخ را بازگو کنم که آن جوان ناآگاه به رفیقش فخر می‌فروشد که من با صرف 30 میلیون تومان در مقابل دانشگاه تهران مدرک دکترا گرفته‌ام در حالیکه یک روز هم بر سر هیچ کلاس درسی حاضر نشده و هیچ آزمایشگاهی را تجربه نکرده‌ام.

به هرحال، در مقابل این ناملایمات خودساخته بایستی شکرگزار باشیم که خداوند به ما نعمت‌های زیادی هم داده است که بزرگترین آن نیروی انسانی توانا و کارآمدی است که می‌تواند حلال بسیاری از مشکلات اقتصادی موجود در جامعه ما باشد. البته این مطلب تنها به شرطی امکانپذیر است که ما از یک مدیریت صحیح علم و فناوری در مملکت برخوردار باشیم و قادر به خشکانیدن ریشه‌های فساد در مملکت باشیم.

شما از جمله اساتیدی هستید که دانشجویانتان کمترین میزان مهاجرت را از کشور داشته‌اند. موضوعی که امروز تحت عنوان فرار مغزها شناخته می‌شود و مسئولان نسبت به آن ابراز نگرانی کرده‌اند.
*پروفسور شمسی‌پور: من بحث فرار مغزها را خیلی قبول ندارم. ما باید بگوییم فراری دادن مغزها. ما و مسوولان ما باید قبول کنیم که ناآگاهانه و خدای ناکرده مغزها را فرار می‌دهیم. همانطور که عرض کردم امروز حدود 30 هزار دکترای با کیفیت بسیار بالا در مملکت آماده خدمت هستند و ما عُرضه جذب آنها را در داخل مملکت نداریم. در حالیکه این‌ها با ظرفیت‌های بالای علمی که دارند هر کدام که به آن سوی مرزها بروند حتماً می‌توانند از شرایط مناسب شغلی برخوردار شوند. خُب اینها به چه امیدی در کشور بمانند در حالیکه نه شغل دارند، نه زندگی تشکیل داده‌اند و نه تضمینی برای آینده آنها متصور است. این در حالیست که در خارج از مرزها مغزهای این مملکت مورد استقبال قرار می‌گیرند.

در واقع هر یک از این مهاجرین به کشورهای دیگر ثروث بسیار بزرگی هستند که مُفت و مجانی در اختیار کشور مهاجر پذیر قرار می‌گیرند تا جایی که حتی بعضی کشورهای غربی با پذیرایی از نخبگان سایر کشورها ذخایر ژنتیکی خود را افزایش داده و حتی اصلاح ژنتیکی در جامعه خود انجام می‌دهند. من بر اساس تجربیات فراوان قبلی خود مطمئن هستم که اولویت اول غالب این نخبگان کار در وطن و خدمت به هموطنان خویش است. اما اگر به بازی گرفته نشوند و در جای مناسب مورد استفاده قرار نگیرند چرا باید بمانند؟ پس من معتقدم مسئله فرار مغزها نیست. رفتن این عزیزان نوعی هجرت است که دین ما آن را نه تنها مجاز می‌داند بلکه بر آن تأکید می‌کند. خداوند فرموده که اگر شرایط در جایی به کسی تنگ آمد هجرت کند که همه این زمین از آن خداست.

در حال حاضر شما با توجه به انبوه مشکلاتی که برشمردید اولویت را در چه می‌دانید؟
*پروفسور شمسی‌پور: اصول برنامه‌های سیاست‌های علم و فناوری در کشور و اقتصاد مقاومتی مدت‌ها است که توسط مقام معظم رهبری جهت اجرا به مسئولین اجرایی مملکت ابلاغ شده است و بعد از آن بارها مورد تاکید ایشان جهت اجرا قرار گرفته است. نام گذاری سال جاری به نام "اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل" نیز تأکیدی است بر اهمیت موضوع، لذا من معتقد هستم که مهمترین اولویت و راهگشای حرکت صحیح و سریع در جهت دستیابی به توسعه همه جانبه در کشور این دو برنامه است که به عنوان اسناد بالادستی لازم الاجرا بوده و بایستی با هماهنگی کامل قوای مجریه، مقننه و قضائیه هر چه سریعتر عملیاتی شوند. طبیعتاً داشتن یک مدیریت یکپارچه مقتدر، برنامه‌ریز، هماهنگ و سالم برای اجرایی کردن هر چه سریعتر این سیاست‌ها از اولویت‌های فوری در جامعه ماست.

امروز مشکلات زیست محیطی و خطرات گسترده ناشی از آن یکی از چالش‌های مهم کشور است که متاسفانه بخش‌های مربوط از جمله سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت بهداشت از توان علمی و عملی و جدیت لازم برای کنترل این پدیده خطرناک برخوردار نیستند. بعنوان مثال در حال حاضر استان کلیدی و مهم اصفهان به دلیل آلودگی شدید هوا و بخصوص وجود آرسنیک بالای حاصل از صنایع ذوب آهن و فولاد در فضای استان متاسفانه از رکوردداران بیماری‌هایی مانند سرطان، ام‌اس و سقط جنین درکشور است. مبارزه جدی، پیگیر و همه جانبه با این مشکل اساسی یکی دیگر از اولویت‌های درجه اول هستند.

بر اساس سند چشم‌انداز 1404 برای توسعه علمی کشور جایگاه مشخصی در نظر گرفته شده است. در حال حاضر با توجه به این سند بالا دستی در چه شرایطی هستیم و تحقق آن قابل برنامه‌ریزی و پیش‌بینی است؟
*پروفسور شمسی‌پور: در مقایسه با دو دهه قبل، در حال حاضر سرعت رشد علمی کشور بسیار پایین‌تر از حد پیش‌بینی شده است بطوریکه اسناد و مدارک مربوطه از سال 2013 نوعی توقف را نشان می‌دهد. ما امروز در منطقه از نظر تولید علم به مقدار قابل ملاحظه‌ای از ترکیه عقب هستیم. چشم‌انداز 1404 برنامه‌ اصلی ما برای توسعه علم و فناوری در کشور است و با توجه به سرعت رشد تقریباً دوازده برابری در دو دهه دور از دسترسی هم نبوده است. من معتقدم که دستیابی به جایگاه اول علمی در منطقه هنوز هم دور از دسترس نیست. اما این امر به شرطی میسر است که پشتیبانی کافی معنوی و مادی لازم به خصوص از سوی معاونت محترم علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و نیز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به صورتی جدی در این زمینه صورت گیرد. در عین حال یکی از بزرگترین موانع بر سر راه دستیابی به اهداف بزرگ چشم‌انداز مسیرهای انحرافی است که با کم توجهی مسئولین محترم در این زمینه ایجاد شده و متأسفانه روز به روز در حال گسترش است.

این مسیر انحرافی که بخش قابل ملاحظه‌ای از پتانسیل‌های بالای انسانی ما را زمین‌گیر کرده رشد وحشتناک تقلب‌ها و سرقت‌های خجالت‌آور علمی است. مسئولین محترم علم و فناوری در کشور و نیز قوه قضائیه و نیروی انتظامی وظیفه دارند که ریشه این علف‌های هرز بسیار گسترده را قطع نموده و محیط سالمی را برای رشد هر چه بیشتر توسعه علمی کشور فراهم سازند. این مسائل انحرافی به جایگاه بالای علم و عالم و توسعه علمی در کشور صدمه شدیدی وارد نموده است و به این دلیل بنده اعتقاد دارم که از جُرم‌های بزرگ در مملکت است و نیاز به برخورد مناسب از سوی مقامات قضایی و امنیتی در کشور دارد.

نکته دیگری که می‌توان در دستیابی به اهداف چشم انداز 1404 بسیار کارگشا باشد توجه به رهنمود بسیار مهم رهبری فرزانه انقلاب در مورد "جهاد علمی" است. در مقایسه با جهاد تدافعی، جهاد علمی نیز مشخصات مشابهی را طلب می‌کند. در رأس این‌ها باور و اعتقاد مجاهد است که این تلاش را یک وظیفه مقدس و یک امر الهی و در خدمت حفاظت و حراست از سرزمین خود و از مردم خود بداند و در این مسیر از هر گونه ایثار و گذشتی رویگردان نباشد. در عین حال جهاد علمی نیز نیاز به یک مدیریت ستادی مقتدر و منسجم با برنامه‌های دقیق دارد. در این جهاد مقدس پشتیبانی همه جانبه و داشتن عِده و عُده مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است. این مسئله در درجه اول یک باور فرهنگی بسیار بالاست که نیروهای درگیر اعم از اساتید به عنوان فرماندهان رده‌های مختلف و دانشجویان به عنوان افسران جوان جهاد علمی تلاش مستمر خود را در این زمینه به عنوان یک عبادت الهی تلقی کنند. مطمئناً داشتن چنین روحیه‌ای بالاترین انگیزه برای دستیابی به اهداف چشم انداز است.

شما به عنوان چهره ماندگار معرفی شده‌اید. چهره ماندگار ذهن شما کیست؟
*پروفسور شمسی‌پور: ما چیزی برای فخر فروشی نداریم. من اعتقاد قلبی دارم که بعنوان یک معلم آنچه که از فکر و زبان و دست من جاری است از آن من نیست و اگر نظر و لطف الهی از آن برداشته شود چیزی برای من باقی نمی‌ماند (و ما رمیت اذ رمیت و لکنَ الله رمی). هر کس که با نیت پاک و با هر چه که در توان دارد وظیفه‌اش را درست انجام دهد در پیشگاه حضرت حق ماندگار می‌شود. من امثال شهید طهرانی مقدم‌ها و شهید شهریاری‌ها را چهره‌های ماندگار ذهن خود می‌دانم. آنان که همه هستی خود را در طبق اخلاص نهادند و خدمات بی‌دریغ و ایثار مال و جانشان آنان را برای همیشه ماندگار کرد. همانند آرش افسانه‌ای که با پرتاب تیری جانش را فدا کرد تا مرزهای وطنش هرچه گسترده تر گردد.

و در پایان.....
*پروفسور شمسی‌پور: از خداوند بزرگ می‌خواهم همه ما را، بزرگ و کوچک ما را و همه مسئولین ما را از خودخواهی، خودپرستی، دنیا پرستی، مال پرستی حزب و گروه پرستی و از هر گونه بُت پرستی برهاند و به خداپرستی و اتصال به وحدانیت خود رهنمون شود و ما و جوانان برومند ملت ما را در مسیر یکتاپرستی و خدمت هرچه بیشتر به مردم خود و وطن خود هدایت فرماید.