زندگی همواره دارای فراز و نشیب است واغلب مردم در دوره ای از زندگی با پیشامدهای ناگوار و تلخ رو به رو شده و گاه احساس رسیدن به بن بست كرده اند، ولی معدودی از افراد به جای مبارزه با آن مشكل و یافتن راه حل، به زندگی خود پایان داده اند یعنی به جای حذف مشكل، سعی در حذف فیزیكی خود كرده اند، چرا؟
بررسی خودكشی به منزله یك پدیده اجتماعی جدی از دو،سه قرن پیش توسط پژوهشگران اروپایی آغاز شد. در این كشورها عبور از زندگی سنتی و ورود به زندگی صنعتی بر آمارهای مربوط به خودكشی افزود و باعث شد جامعه‌شناسان و روانشناسان در جستجوی علل و عوامل خودكشی برآیند.
بر اساس تعریف، خودكشی، تلاشی آگاهانه به منظور خاتمه دادن به زندگی شخص توسط خودش میباشد كه ممكن است این تلاش به اقدام تبدیل گردد یا فقط به شكل احساسی در فرد
بماند.
انگیزه خودكشی افراد در جوامع گوناگون می تواند متفاوت باشد. در ایران، دلایلی همچون اختلافات و خشونت های خانوادگی، ازدواج اجباری، فقر و تنگدستی، سوء استفاده های جنسی، از دست رفتن آبرو و حیثیت، فشارهای روحی و روانی، افسردگی، تمایلات شدید عاطفی، اعتیاد و امروزه استفاده از مواد توهم زا و در یك كلام 'نومیدی' بیش از حد می تواند عامل دست زدن به این كار شود.
هر چند بنابر اعلام كارشناسان، خودكشی معضل اصلی جامعه ایرانی نیست، اما بررسی آمار خودكشی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد كه با این موضوع باید به طور جدی تری برخورد شود.
بحران خودكشی تجربه ای مغشوش كننده, دردناك و سخت است.
یك بحران خودكشی معمولاً توسط یك تجربه آسیب زا و یا مجموعه ای از تجارب كه احساس ارزشمندی شخص را پایمال می كنند, ایجاد می شود. این تجارب شامل یك فقدان اساسی, ناكامی در نیل به اهداف شخصی و یا مشكلات شخصی دراز مدت می باشند. زمانی كه نظام مقابله ای شخص قادر به رویارویی با تجارب منفی زندگی نباشد, افسردگی و یأس ناشی از آن می تواند شخص را به سوی خودكشی سوق دهد.
احساسات شخص خودكشی كننده برخی از مردم در زمانی كه كلافه می شوند و تصور می كنند كه در بن بست گیر كرده اند آرزوی مرگ می كنند. آنها به خاطر احساس بدی كه در خود دارند تصور می كنند كه مرگ می تواند برطرف كننده احساسات آنها باشد. اما حقیقت این است كه مرگ نمی تواند تبدیل كننده احساسات ما باشد چون آنها در درون ما هستند و نه در شرایط خارجی زندگی ما.
عموماً شخص در معرض خودكشی به دلیل احساس بیگانگی، از تعاملات اجتماعی كناره گیری می كند. او در كنار انبوه جمعیت، احساس انزوا و تنهایی می كند. نیروی لازم برای عملكرد روزانه كاهش می یابد. احساس خستگی و نوسانات خلقی ایجاد می شود. خواب, خوراك و عادات مراقبت از خود از نظم معمول خارج می گردند.عواطف خشم, آسیب و غمگینی احساس ناامیدی و درماندگی فرد را در بر می گیرد.
به گفته كارشناسان، پیوند مستحكم و قوی باافراد خانواده و فامیل و حمایت عاطفی و راستین از سوی دوستان و آشنایان، پرهیز از داشتن نگاه منفی به زندگی و برخورداری از باورهای اصیل دینی از عواملی است كه می تواند ضریب تاب آوری در مقابله با مشكلات را افزایش دهد و فرد را از دست زدن به خودكشی دور نگاه دارد.
خودكشی یك تاكتیك غلط برای تغییر سرنوشت است علیرضا احمدیان روان‌شناس بالینی و مشاور خانواده، مدیركل برنامه‌ریزی و ارزشیابی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران گفت: خودكشی یك تاكتیك غلط برای تغییر سرنوشت است و فرد در حیطه‌ای از زندگی خود برای تغییر سرنوشت و دستكاری آن متوسل به ابزار خودكشی می‌شود كه ابزار و شیوه‌ای غلط است.
وی افزود: در این خصوص ردپاهایی از خودكشی‌های انفرادی و اجتماعی یافت می‌شود كه فرد یا افراد در برخورد با برخی از مسائل و همچنین تغییر در برخی از شرایط فردی و اجتماعی سخت و طاقت‌فرسا دست به خودكشی می‌زنند.
نحوه مواجهه با مشكل مهم است
احمدیان گفت: اغلب افرادی كه خودكشی می‌كنند مشكلات عمده و حادتری نسبت به دیگران در زندگی ندارند، اما آنچه مهم است، نحوه برخورد با مشكل و حل مسئله است كه در این افراد منجر به خودكشی می‌شود، این افراد دچار یك نوع تصمیم‌گیری تكانشی شده و به این اقدام دست می‌زنند.
این روان‌شناس تاكید كرد: برخی از افراد در برخورد با مشكلات و رسیدن به بن‌بست برای خاتمه دادن به این بن‌بست متصور و ذهنی، به‌اشتباه خودكشی را مؤثرترین روش موجود و بهترین اقدام می‌پندارند.
وی ادامه داد: خودكشی تقریبا جزء رفتارهای پیچیده بشری است كه مرز خاصی ندارد و در همه اقشار، همه سنین و همه طبقات جامعه دیده می‌شود و این امر به پیچیدگی آن دامن می‌زند.
در خصوص خودكشی نظریه‌پردازی‌ها و تئوری های غربی زیادی وجود دارد كه باید در بستر بوم ایرانی هنجاریابی شوند و بر مبنای واقعیت‌های روان‌شناختی یك ایرانی تصریح شود؛ این پدیده موضوع بالینی پیچیده و یك پدیده رفتارشناختی حساس است كه در بین اقشار مختلف جامعه دیده می‌شود كه لازم است با یك نگاه علمی رمزگشایی‌شده و تحت تدابیر درمانی و پیشگیرانه مبتنی بر پژوهش و واقع‌گرایی قرار گیرد.
مفاهیم اعتقادی سالم و مضامین دینی اصیل وی تاكید كرد: به اعتقاد من مفاهیم دینی در هنگامه ظهور مكاتب انحرافی و هرج‌ومرج فكری كه متاسفانه امروزه در جامعه شاهد آن هستیم، باید عملیاتی‌تر شود و بتوان فرمول دینی عملیاتی و اورژانسی برای پیشگیری و درمان فوریتی خودكشی پیدا كرد.
به گفته این روان‌شناس در بررسی ها مشخص شده كه برخی از بیماران مبتلا به افسردگی بسیار شدید با وجود فشار ناشی از بار روانی حاد هرگز اقدام به خودكشی نكرده اند، كه وقتی موضوع موشكافی شده روشن شده است كه شخص دارای باورها و اعتقادات مذهبی راسخی است كه وجود آنها مانع از خودكشی وی شده است.
وی تاكید كرد: مسائل دینی باید به‌صورت جامع و كامل در جامعه مطرح شود و از دیدگاه روانشناسی نوین، شایسته‌ترین سبك زندگی، سبك زندگی دینی (حیات طیبه) است.
احمدیان گفت: برای كسی كه در حال خودكشی است باید فرمول دینی را عملیاتی كرد و برای رسیدن به این هدف باید راهكار و نقشه‌های كوتاه‌مدت و درازمدت ارائه داد و باید توجه شود چه‌بسا گاهی برنامه‌های درازمدت، ما را از نگاه اورژانسی به حل فوری این مشكل دور می‌كند كه در برنامه‌ریزی‌ها باید به هر دو وجه آنی و درازمدت توجه شود.
جنگ نرم در مورد بزرگنمایی مشكلات جامعه می تواند موجب افزایش یاس و نومیدی در مردم شود احمدیان گفت: علاوه بر پذیرش نقش افزایش مشكلات اجتماعی و فشارهای روانی، آنچه فراوانی خودكشی را در سال‌های اخیر افزایش داده است، عملیات موذیانه جنگ نرم، دستكاری روانی و فرایند سیاه نمایی پیچیده‌ای است كه سعی دارد مشكلات كشور و مردم را بیش از حد نشان دهد و به نوعی بن‌بست‌های روانی را درباره مشكلات مرسوم مردم تلقین كند كه این القا بسیار آسیب رساننده است، علاوه بر اینكه استحاله فرهنگی ایجاد شده توسط تهاجم فرهنگی را نباید نادیده گرفت.
وی تاكید كرد: القائات و تلقین‌ها در فرآیند جنگ نرم بسیار خطرناك است و نباید به این امر بی توجه بود.
وی گفت: در جنگ نرم، عملیات روانی و سیاه نمایی غربی‌ها با ساخت بازی‌های رایانه‌ای، اخبار، سریال‌ها و فیلم‌هایی صورت می گیرد كه در آن به‌طور هوشمند سناریوهای افسردگی، پژمردگی، پوچی معنوی، خلا های روانی، بن‌بست، نابودی ملی و خودكشی به جوانان القا می‌شود كه می‌تواند مستقیم و غیرمستقیم خودكشی را افزایش دهد.
این روان‌شناس تصریح كرد: افزایش ضریب هوش معنوی - مذهبی و هوش هیجانی (عاطفی) در كاهش ریسك خودكشی دخیل است.
ردپای كاستی تاب‌آوری و كاهش سرسختی در بسیاری از خودكشی ها دیده می‌شود احمدیان گفت: دو مفهوم تاب‌آوری و سرسختی در موضوعات اجتماعی، روانی و معنوی در خودكشی‌ها دیده می‌شود و گاه نوسان و كاستی یكی از دو مفهوم و گاه هر دو، می‌تواند در خودكشی وجود داشته باشد.
احمدیان گفت: در برخی از طبقات اجتماعی علت خودكشی این است كه اتفاقاً مشكل خاصی در زندگی آنها وجود ندارد و زندگی به دلیل نبود چالش، حالت یكنواخت و بی انگیزشی می یابد و فرد در این فضای پوچی فلسفی دست به خودكشی می‌زند كه بدترین خودكشی‌ها است.
وی تاكید كرد: باید از استقامت گذشتگان عبرت گرفته شود، از زندگی دانشمندان، بزرگان و اولیای خدا كه همواره در طول زندگی خود در سختی بودند ولی هیچ‌گاه دست به خودكشی نزدند و حتی بی‌تابی هم نكرده اند درس گرفت. لذا علاوه بر رمزگشایی از زندگی آنها باید به‌عنوان یك نقشه راه برای افزایش تاب‌آوری روانی افراد در معرض خودكشی مطرح شود.
خودكشی یك پدیده چندعاملی است عالیه شكربیگی جامعه شناس با بیان اینكه خودكشی یك پدیده چندعاملی است، گفت: برخی عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی كه انسان را در برگرفته ، در خودكشی تاثیرگذار است.
وی تصریح كرد: خودكشی در بستر نابسامانی های اجتماعی رخ می دهد و جایی كه كیفیت زندگی دچار اختلال باشد، فرد به سمت خودكشی می رود و هدیه زیبای خداوند كه جان یك انسان است، را از بین می برد.
شكربیگی افزود: تامین سلامت اجتماعی به عنوان یك موضوع مهم باید مورد توجه باشد و نباید دچار خدشه شود چرا كه منجر به بروز هرگونه آسیب اجتماعی می شود و خانواده ها نیز باید بیشتر به این موضوع توجه داشته باشند.
وی از دست دادن شكوفایی اجتماعی و وجود نابرابری های اجتماعی را به عنوان عوامل مهم در راستای به خطر افتادن سلامت اجتماعی بیان كرد و اظهار داشت: بیكاری یك عامل اجتماعی موثر در خودكشی جوانان است.
خانواده عامل مهم در تولید سرمایه اجتماعی
این جامعه شناس خانواده را بستر زایش سرمایه اجتماعی فرد بیان كرد و گفت: امروز خانواده دچار مشكل شده است و از نظر اقتصادی نمی تواند جوابگوی نیازهای جوان باشد، پیامدهای این موضوع ناگوار است چرا كه وقتی كیفیت زندگی دچار مشكل می شود، انطباق اجتماعی با محیط زندگی نیز دچار خدشه می شود.
وی ادامه داد: اگر امروز آسیب های اجتماعی بیشتر شده است، باید پیگیری شود چرا كه خانواده به عنوان پایه و اساس شكل گیری رفتارهای مطلوب یك فرد، نیاز به یك معلم اخلاق در كنارش دارد تا اگر وظیفه خودش را فراموش كرد منجر به بروز آسیب های اجتماعی نشود.
شكربیگی با بیان اینكه بیشترین قربانیان خودكشی در كشور زنان هستند، خاطرنشان كرد: بیشترین میزان خودكشی در سنین 15 تا 44 سالگی رخ می دهد.
عوامل موثر در خودكشی این جامعه شناس گفت: رویدادهای اجتماعی كه اطراف انسان ها قرار گرفته متغیر و استرس زا است و استرس در سه حوزه 'رویدادهای زندگی'، 'فشارهای مزمن' و 'زندگی روزمره' مفهوم سازی می شود و اگر راهكارها را به دختران و پسران در برابر رویدادهای استرس زا ارائه ندهیم، نتیجه آن انتخاب خودكشی به عنوان حل مساله است.
وی خاطرنشان كرد: اگر راه حلی برای شرایط اجتماعی و خلاهای اجتماعی كه در جامعه وجود دارد، ارائه نشود و جوانان مجهز به عامل دینی نباشند، آمارخودكشی در ایران بالا می رود.
شكربیگی افزود: اینكه همه انتظار از حاكمیت داشته باشند، درست نیست بلكه نهادهای واسطه بین جامعه و حاكمیت را باید وارد عرصه كرد تا بتوانیم در كنترل خودكشی تاثیر مثبت آن را ببینیم.
خودكشی یكی از اثرات نامطلوب ناشی از رخت بستن دین از زندگی است حجت الاسلام صادق گلزاده، معاون امور فرهنگی، پژوهشی مجمع تقریب مذاهب اسلامی نیز در این میزگرد با اشاره به رخت بستن اندیشه دینی از زندگی برخی از افراد گفت: هرج و مرج ناشی از بی دینی اثرات نامطلوبی برای فرد دارد كه یكی از آنها می تواند خودكشی باشد.
وی با اشاره به اینكه پروردگار راه علاج بشر از آسیب‌ها را در قالب دین به بشریت اعلام می‌كند، گفت: در خانواده اسلامی تمامی اعضای خانواده نسبت به یكدیگر مسئولیت دارند.
گلزاده با بیان اینكه امروز در زندگی جدید نقش كارشناسان مذهبی نادیده گرفته می شود، گفت: انسان كنونی در زندگی جدید تنها است زیرا برداشت خودش از زندگی را دارد و فردی را ندارد كه به وی كمك كند در حالیكه بیش از 70 درصد مشكلات و آسیب‌های اجتماعی افراد در جامعه با كمك كارشناسان و اعضای خانواده قابل كنترل و رفع است.
وی افزود: جمهوری اسلامی ایران به عنوان یك نظام اسلامی باید نسخه دینی برای پیشگیری و حل آسیب های اجتماعی ارائه كند.
گلزاده با بیان اینكه اسلام تمام راهكارهای زندگی را در قالب قرآن بیان كرده است، گفت: سعادت آخرت بدون توجه به دنیا امكان پذیر نیست زیرا دنیا كشتزار آخرت است.
وی با تاكید بر اینكه عمل به اسلام مهم است، افزود: با شعار دادن نمی‌توان راهكاری برای حل آسیب‌ها اجتماعی پیدا كرد.
همان طور كه جایگاه پزشك خانواده برای افراد جامعه مشخص است باید از وجود روحانی خانواده برای آشنایی افراد با موضوعات دینی و قرآنی بهره برد و با تقویت باورهای دینی در افراد آنها را در برابر مشكلات مقاوم ساخت.
وی درخصوص دلایل خودكشی گفت: افسردگی و فقر از مواردی است كه ممكن است فرد را به سوی خودكشی بكشاند.
گلزاده در ادامه سخنانش افزود: یكی از مواردی كه دین و قرآن برای جلوگیری ازآسیب‌های اجتماعی به آن تاكید كرده پرداخت زكات است.
وی علاوه بر زكات، پرداخت صدقه، خمس و فطریه را كه در اسلام بر آن تاكید فراوان شده در راستای جلوگیری از بروز فقر در جامعه ، و راهكاری عملی برای جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی دانست.
این كارشناس مذهبی افزود: قوای مجریه، قضاییه و مقننه باید راهكار های عملی برای جلوگیری از بروز خودكشی داشته باشند.
وی در ادامه تهاجم فرهنگی و جنگ نرم دشمن را از دلایل دست زدن به خودكشی ذكركرد.
گلزاده با تاكید بر اینكه نباید صددرصد دلیل بروز خودكشی را تهاجم فرهنگی دشمن و همه گیر شدن ماهواره و تكنولوژی های جدید دانست گفت: اگر تدبیر لازم در این موارد وجود نداشته باشد، آسیب‌های اجتماعی گسترده می شود.
وی در ادامه با اشاره به نقش راهبردی خانواده برای مقابله با آسیب های اجتماعی، گفت: خانواده توانمند و دینمدار از بروز بسیاری از آسیب‌ها اجتماعی جلوگیری می كند.