هتل‌های اطراف نمایشگاه پر است. چشم که می‌چرخانی چهره‌های اروپایی و جنوب‌شرق آسیایی آن‌قدر زیاد است که شاید بتوان گفت نیمی از جمعیت بازدیدکننده نمایشگاه را به خود اختصاص داده‌اند.
این جمعیت فقط معطوف به بازدیدکننده‌ها نیست و اختصاص سالن‌های بهتر و بزرگ‌تر نمایشگاه به چشم‌آبی‌ها و چشم‌بادامی‌ها، صدای صنعتگران حوزه نفت و گاز و پتروشیمی را درآورده و آنها از این تفاوت چندان دل خوشی ندارند. تعداد بالای خارجی‌های بازدیدکننده که به گفته برخی فعالان این حوزه، بیشتر رایزن و مدیر‌ان بازرگانی شرکت‌های نفت و گاز هستند تا بازدیدکننده صرف، بازار مترجم‌ها را هم گرم کرده است.
ترسِ روس‌ها و چینی‌ها از چشمآبیهابا مسئولان شرکت‌های ایرانی حاضر در نمایشگاه که وارد گفت‌وگو می‌شوید، می‌گویند هنوز هم تعداد چینی‌ها در بازار بالاست، اما تعداد بالای اروپایی‌ها، چینی‌ها و روس‌ها را به ترس انداخته است. می‌گویند می‌ترسند از کشورهای دیگر عقب بمانند. برای همین، روس‌ها، مذاکرات خود را دیگر معطوف به بالادست نکرده‌اند و صنایع پایین‌دستی حوزه را نیز در نظر دارند و وارد مذاکره شده‌اند.
کوچک‌ترها جایگزین بزرگترهانمیتوان نادیده گرفت با وجود این میزان استقبال، جای شرکت‌های بزرگی نظیر توتال (فرانسه)، شل (هلندی-انگلیسی)، اِنی (ایتالیا)، استات‌اویل (نروژ) و بی‌پی (انگلیس) خالی است و شرکت‌های کوچک جایگزین آنها شده‌اند. محافظه‌کاری انگلیس‌ها هم که جای خود دارد. یک منبع آگاه به «شرق» گفت: «انگلیسی‌ها رایزن فرستاده‌اند تا شرایط را بررسی کنند و هنوز مایل به حضور مستقیم در ایران نیستند». به گفته او، شرکت‌های بزرگ هم دلیلی برای آمدن به ایران ندارند. آنها خوب می‌دانند مخاطبشان وزارت نفت است و مستقیما وارد مذاکره می‌شوند تا به توافق پشت پرده و بدون دعوت برسند، پس چرا در غرفه‌ها از خود رونمایی کنند؟»
خط‌شکن‌ها به‌صف شدنداینکه چرا این شرکت‌ها نیامدند را نمی‌توان فقط در مذاکرات مستقیم و غیرعلنی دولتی‌ها با این شرکت‌ها مختصر کرد. یکی دیگر از فعالان می‌گوید: «آنها هنوز هم از آمریکا می‌ترسند و برای همین صبر کرده‌اند تا خط‌شکن‌ها اول وارد شوند و آنها پشت این خط‌شکن‌ها صف بکشند». می‌پرسم کدام کشورها، خط‌شکن شده‌اند؟ - «ایتالیا، آلمان و کره». البته می‌گوید: «نباید فقط اینها را دید. با شناختی که از این شرکت‌ها دارم، سالن‌ها پر است از خبرچينان صنعتی که می‌خواهند توان صنعتگران ایرانی را بسنجند. نگاه‌ها کاملا خریدارانه است و با دقت کامل و ریزبینانه رصد می‌کنند».
بسته پیشنهادی در دست شرکت‌های خارجیتفاوت نمایشگاه بیست‌ویکم را با دوره‌های قبل از رضا پدیدار، رئیس پیشین انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت، می‌پرسم. پدیدار با تأکید بر اینکه تفاوت بسیار زیاد است، می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های اصلی این نمایشگاه، اراده بالا در میان سازندگان داخل و تشویق شرکت‌های خارجی برای همکاری با ایرانی‌ها بود که در دوره قبل نمایشگاه به‌هیچ‌وجه وجود نداشت. برنامه‌ریزی نسبتا مشخصی که توسط وزارت نفت و صنعت، معدن و تجارت برای استفاده از پتانسیل و ظرفیت‌های ساخت داخل و اجرای پروژه‌ها به‌صورت انجام طرح‌های مشارکتی انجام شده و خوش‌باوری و انگیزه‌‌ای که برای خارجی‌ها به وجود آمده، نسبت به سال‌های قبل بی‌سابقه بوده است».
او به تفاوت دیگری هم اشاره می‌کند. به گفته پدیدار، امسال خارجی‌ها با برنامه آمده‌اند. در نمایشگاه‌های سال‌های گذشته وقتی از خارجی‌ها می‌پرسیدیم چه ایده‌ای برای همکاری‌های فنی، پژوهشی، اقتصادی و بازرگانی دارید، از ما می‌پرسیدند شما چه می‌خواهید؟ اما اکنون حدود ٨٠ درصد خارجی‌ها با طرح و ایده مشخص به نمایشگاه آمده‌اند.
سایه تردید درباره مبادلات پولی بر مذاکرات نفتیاین فعال در حوزه صنعت نفت به نگرانی این صنعتگران در عین اشتیاق به حضور در ایران هم اشاره می‌کند: «شرکت‌های خارجی با وجود اشتیاقی که برای همکاری با ایران دارند، در مورد روش اجرا و مدیریت ما در تحقق خواسته‌های آنها علامت سؤال در چهره دارند». می‌گوید: «روابط بانکی و مبادلات پولی اولین پرسش آنها بود. می‌گفتند فعل و انفعال بانکی از طریق کدام بانک است. نام بانک‌ها را که می‌آوردیم، سؤال بعدی این بود: «آیا این بانک‌ها را بانک مرکزی شما تأیید می‌کند؟» وقتی پاسخ این پرسش داده می‌شد که در صورت ضرورت، ایران برای نشان‌دادن حسن‌نیت، این بانک‌ها را تأیید خواهد کرد، زیرا هریک از این بانک‌ها در حوزه بین‌المللی صاحب قدرت اجرائی و شناسایی هستند، باز هم نگرانی از چهره آنها رخت بر نمی‌بست. علامت سؤال فراتر از این بود؛ در گفت‌وگویی که با چند شرکت نروژی و هندی داشتم، متوجه می‌شدم تمایل دارند بدانند بانک مرکزی ایران را کدام بانک جهانی تأیید می‌کند؟!» پدیدار بر ضرورت برطرف‌شدن شبهه‌ها در اذهان مسئولان شرکت‌های خارجی در همین نمایشگاه تأکید دارد و ادامه می‌دهد: «نیاز است در همین نمایشگاه و از طریق فرصت پیش‌‌آمده برای فعالان بخش خصوصی در عرصه نفت، گاز و پتروشیمی از طرف اتاق بازرگانی و نهادهای مسئول در حوزه مالی و سرمایه‌گذاری به پرسش‌های آنها پاسخ داده شود، زیرا اگر در این زمینه ذهن خارجی‌ها را شفاف نکنیم، پیشنهادها از دست می‌رود».
ارزآوری ظرفیت‌های نهفته پتروشیمی بیشتر از صادرات نفت خاماین صنعتگر با نگاهی به پروژه‌های مستقل صنعت گاز و توسعه پالایشگاهی و پتروشیمی می‌گوید: «درحال‌حاضر ٦٧ طرح پتروشیمی نیمه‌تمام داریم. ظرفیتی که این طرح‌ها می‌تواند به تولید پتروشیمی کشور بیفزاید، ٦٠ میلیون تن است. این ٦٧ طرح، عددی نزدیک به ٣٩,١ میلیارد دلار منابع مالی نیاز دارد تا بتوانیم این ظرفیت خفته را بیدار کنیم و با بیش از ٤٠ میلیون تن ظرفیت کنونی، میزان تولید را در مدت سه سال به بالاتر از ١٠٠ میلیون تن در سال برسانیم. یک‌سوم این حجم از تولید می‌تواند در داخل کشور برای ادامه روند توسعه محصولات صرف و دوسوم دیگر صادر شود. ارزآوری صادرات این میزان محصولات پتروشیمی از کل فروش و صادرات نفت ایران بیشتر است».
ضرورت حل اختلاف در مورد قراردادهای IPCاز او درباره حضورنیافتن شرکت‌های بزرگی چون توتال و انی می‌پرسم. او معتقد است شرکت‌های بزرگ نفتی که باید در طرح‌های بزرگ مشارکت کنند هنوز به ضریب اطمینان نرسیده‌اند. شرکت‌های بزرگ توانسته‌اند در حرکات اولیه خود، بازارشناسی کنند و هنوز به بازار عملیاتی نرسیده‌اند. به گفته او، تا درون نظام اجرائی، اختلاف‌نظر‌ها در مورد قراردادهای IPC برطرف نشود و شفاف‌سازی صورت نگیرد، شرکت‌های بزرگ نمی‌آیند.
فرسودگی در تصمیم خارجی‌ها با اتلاف وقترئیس پیشین انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت معتقد است زمان را نباید بیش از این از دست داد: «در ارائه پیشنهادها برای مشارکت شرکت‌ها نباید بگذاریم وقت تلف شود، توصیه می‌کنم هرچه‌زودتر در زمینه موارد اختلاف نظر با مجلس، دولت و با سایر نهادهای نظارتی و بازرسی، رفع شبهه شود و سریعا اسناد و مدارک مناقصه برای مشارکت شرکت‌های بزرگ برای اجرای طرح‌های میادین مستقل و مشترک آماده شود. زمان تعیین‌کننده است. اگر زمان را از دست دهیم، فرسودگی در تصمیم آنها رخ می‌دهد و این فرسودگی، اشتیاق خارجی‌ها را کم می‌کند».
فضاسازی داخلی در مورد مذاکرات نفتیپدیدار با رد شایعه خواسته خارجی‌ها در مذاکرات با ایران مبنی بر پرداخت‌نکردن خسارت خروج از ایران در صورت تحریم مجدد، می‌گوید: «در جریان تحریم‌ها، یک جریان خودتحریمی نیز در کشور به وجود آمد. این فضاسازی از درون است نه از برون. زیرا خارجی‌ها مطابق قراردادهای بین‌المللی آمادگی دارند در چارچوب ترم‌ها و شرایط بین‌المللی ضمانت‌نامه بدهند و ضمانت‌نامه بگیرند، اما متأسفانه همیشه حرف و حدیث و حاشیه در کشور ما زیاد بوده است».
اروپایی‌ها برای سرمایه‌گذاری مستقیم نیامدهاندسیامک صمیمی‌دهکردی، عضو انجمن استصنا نیز استقبال خارجی‌ها را بالا ارزیابی می‌کند، اما در‌این‌میان به مشکلی اشاره می‌کند که صنعتگران این حوزه را نگران کرده است. او می‌گوید: «عمدتا کشورهای اروپایی برای سرمایه‌گذاری مستقیم نیامده‌اند. بیشتر آمده‌اند تا به فروش کالای خود برسند تا سرمایه‌گذاری‌های مستقیم». می‌پرسم علت چنین نگاهی چیست؟ پاسخش روشن است: «این را می‌توان از مراوده کم آنها با سازندگان داخلی فهمید. آنها بیشتر با دولتی‌ها مراوده می‌کنند. به این معنا که دنبال فروش کالاها و تجهیزات خود به دولت هستند و نه سرمایه‌گذاری در صنایع نفت‌وگاز ایران».
اولاد دارسی هنوز در بخش صنعت نفت‌وگاز هستندمیگویم اما دولت تأکید دارد توان داخل نادیده گرفته نخواهد شد. پاسخ می‌دهد: «در بخش نفت‌وگاز بدنه دولت، خیلی این تمایل وجود ندارد. حتی اگر سران دولتی نیز تصمیم گرفته باشند توان داخلی را بیشتر کنند اما بدنه صنعت نفت‌وگاز دولت، هنوز هم تمایل دارد از خارجی‌ها استفاده کند. این جریانی است که از قبل وجود داشته». او اشاره‌ای می‌کند به سابقه این صنعت در ایران و یادآور می‌شود: «بخش نفت‌وگاز ایران را خارجی‌ها بنا گذاشتند و هنوز هم «اولاد دارسی» در ایران حضور دارند. شرکت‌های دولتی بدشان نمی‌آید کالاهای باکیفیت‌تر را از آنها بخرند».
صمیمی‌دهکردی می‌گوید: «در دولت جدید تمایل برای مشارکت سازندگان داخلی با سرمایه‌گذاران خارجی به چشم می‌خورد؛ به‌‌عنوان‌مثال درباره مته و پمپ‌های درون‌چاهی که بسیار برای این صنعت دارای اهمیت است، توجه زیادی شده اما بااین‌حال هنوز این نگرانی وجود دارد که رقبای خارجی جایگزین صنعتگران داخلی شوند».
حضور كم‌رنگ چيني‌ها در نمايشگاه صنعت نفتسام يوسفي، مسئول اتاق فروش استصنا هم در گفت‌وگوي خود با «شرق» می‌گوید: در اين دوره نمايشگاه نفت، چيني‌ها كم شده‌اند. علت را از او مي‌پرسم. مي‌گويد: «با تغيير فضا و گشوده‌شدن درهاي ايران به روي خارجي‌ها، ارتباط مبتني بر اعتماد بيشتر شده است».
اما در اين شرايط چيني‌ها بايد بمانند تا فضا را از دست ندهند!
«فضايي نمانده كه بخواهند از دست بدهند، زيرا اين فضا به رقباي آنها در اروپا تخصيص پيدا كرده است».
گويا دولت تمايل دارد تجهيزات جديد را از خارجي‌ها بخرد. اين موضوع صنعتگران داخلي را نگران مي‌كند؟
«كسي نمي‌تواند دولت را منع كند از خارجي‌ها چيزي نخرد اما مي‌توانيم آنها را به خريد به شرط انتقال فناوري مجبور كنيم».
پرونده شركت‌هاي بزرگ جايي ديگر بسته ميشوداو به استراتژي شركت‌هاي اروپايي براي حضور در نمايشگاه بيست‌ويكم هم اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «شركت‌هاي بزرگ اروپايي نيازي به حضور ندارند، زيرا پرونده اين شركت‌ها جايي ديگر بسته مي‌شود. حضور مستقيم اين شركت‌ها در نمايشگاه‌ها ضرورت ندارد. آنها شركت‌هاي زيرمجموعه و شركت‌هاي پيش‌قراول را مي‌فرستند. اين شركت‌ها هنوز تصميم قطعي نگرفته‌اند و منتظرند آب‌ها از آسياب بيفتد».
روس‌ها و چيني‌ها رقيب ايراني‌ها در صنايع پاييندستياز شركت‌هاي روسي و چيني كه پيش‌تر در دوران تحريم يكه‌تاز صنعت نفت وگاز ايران بودند، مي‌پرسم. پاسخ مي‌دهد: «روس‌ها و چيني‌ها به سبب اينكه چندان توان مالي مناسبي در شرايط كنوني ندارند، احتمالا به صنايع پايين‌دستي رجوع مي‌كنند كه در اين صورت رقيب اصلي سازندگان ايراني خواهند شد».
سايه ركود چين بر نمايشگاه نفتاو ادامه مي‌دهد: «اقتصاد چين هم ضعيف شده و به دوره ركود نزديك مي‌شود. همين امر مي‌تواند حضور آنها را كمتر كند. آنها در حال دست‌وپازدن براي حضور در ايران هستند و مي‌خواهند به بازاري مانند ايران چنگ بزنند، اما دست رقباي اروپايی خيلي بالاتر است و فضا نمي‌دهند كه بخواهند عرض‌اندام كنند».
ويزيتورها در نمايشگاهاين كارشناس بازرگاني اشاره‌اي هم به نوع بازديدكننده‌ها دارد. مي‌گويد: «امسال اغلب بازديدكننده‌ها ويزيتور هستند. آمده‌اند تا شرايط ايران را ارزيابي كنند. البته اين نرم است و وقتي بخواهيد وارد بازاري شويد كه چندين سال به روي شما قفل بوده، نياز است دو سال وقت بگذاريد و بعد وارد بازار شويد».
يوسفي اشاره‌اي هم به همكاري صنعتگران با اروپايي‌ها دارد: «همكاري‌ها شروع شده. صنعتگران با سياست، كاري ندارند. همكاري با اروپايي‌ها قبل از رفع تحريم سخت شده بود اما اكنون بهتر شده و از كشورهايي نظير ايتاليا، آلمان، اسپانيا و روسيه براي همكاري به ايران آمده‌اند و حتي در پايين‌دست با سازندگان و صنعتگران ايراني، قرارداد بسته شده است».
انگليس محافظهكاربه گفته او، انگليس محافظه‌كارتر وارد ميدان شده و غرفه‌هاي كمتري را در نمايشگاه دارد. انگليسي‌ها بيشتر ويزيتوري آمده‌اند تا اوضاع را بسنجند».