سر سفره عادت داشته‌اند و هنوز هم بسیاری، غذای خود را سر سفره می‌خورند. به عبارتی سفره با فرهنگ ما آمیخته است. حتی اگر عده‌ای بگویند خیلی وقت است پشت میز نشسته و غذا می‌خورند، اما هنوز آغاز هر سال شمسی را کنار سفره هفت‌سین جشن می‌گیریم و البته همه کنار سفره عقد مرحله جدیدی از زندگی‌مان را آغاز می‌کنیم. شاید سفره ایرانی همچون ستون‌های استوار تخت جمشید، گنبد‌های بلند و فراخ نیلی در اصفهان، فرش پر گره تبریز، قم و کاشان یا خاویار خزر در جهان شناخته‌شده نباشد. اما این دلیل نمی‌شود که این بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ‌مان را معرفی نکنیم و کجا بهتر از اکسپو می‌توانیم برای ٦ ماه سفره ایرانی را پهن کنیم، همه را از چهارگوشه جهان دور آن جمع کنیم و از طعم و عطر غذای ایرانی به جانشان بریزیم.
اکسپو ٢٠١٥ میلان با موضوع «تغذیه زمین و انرژی حیات» از ١١ اردیبهشت آغاز به کارکرده است. این نمایشگاه در روز افتتاحیه با اعتراض شدید گروهی از جوانان همراه بود که خیابان‌های اطراف نمایشگاه را به آشوب کشید. اما چند روز پس از آن با حضور پلیس جو آرام شد و حتی بسیاری از همان جوانان معترض سر از پاویون‌های اکسپو درآوردند تا شاهد تلاش نماینده‌های نزدیک به ١٥٠ کشور جهان در زمینه شناساندن فعالیت های غذایی این کشورها در گذشته، حال و البته با نگاهی به آینده باشند. ایران نیز تلاش کرده است متفاوت از هر دوره این نمایشگاه بزرگ جهانی از داشته‌هایش در این زمینه بگوید که به اعتقاد بسیاری در این کار موفق عمل کرده است. به اعتراف مسئولان ایرانی، کشور ما در این دوره از اکسپو در طول سال‌هایی که در این المپیک فرهنگی شرکت کرده، برای نخستین‌بار به طراحی پاویون مطابق با زمینه اصلی اکسپو و نیز فرهنگ کشورمان اقدام کرده است.
گردش در پاویون ایران
«طراحی پاویون ایران الهام گرفته از سفره‌ای گسترده است. فضایی باز دارد که بازدیدکننده‌ها می‌توانند دور آن بچرخند و جاری است. در این پاویون می‌توان چهار فصل را دید.» این توصیف سایت سی ان ان از پاویون ایران در اکسپو میلان است. این رسانه همچنین در گزارشی که به معرفی پاویون‌های برتر از نظر زیبایی پرداخته است، ایران را در جایگاه هفدهم قرار داده است. در این رده‌بندی ایتالیا، فرانسه و آلمان در جایگاه اول تا سوم قرار دارند و آمریکا بیست‌و‌چهارم است.
پاویون ایران در مرکز خیابان اصلی اکسپو قرار دارد و در ٢ طبقه ساخته شده است. طبقه اول که ٢ پله پایین‌تر از سطح خیابان است و طبقه دوم که با چند پله و یک شیب ملایم از سطح زمین فاصله می‌گیرد. در ابتدای ورودی طبقه بالا با عروسک‌های بزرگی از حاجی فیروز، ننه سرما و عمو نوروز روبه‌رو می‌شویم. در ادامه از کنار ردیف‌هایی از گلدان‌های پر از گیاهان ویژه اقلیم ایران عبور می‌کنیم و در ادامه در سمت راست، سردیس‌هایی از مفاخر ایرانی در عرصه علم و ادب همچون سعدی، حافظ و ابوعلی سینا دیده می‌شود.در سمت چپ بعد از گلدان‌ها، آینه و شمعدان نقره‌ای آذین بسته شده به سنگ‌های فیروزه قرار دارد و بعد از آن ال‌ای‌دی بزرگ پاویون شروع می‌شود. کف پاویون در طبقه اول نیز جوی آبی دیجیتالی ساخته شده با ال‌ای‌دی است که ماهی‌های قرمز در آن همچون جوی باغ‌های ایرانی حرکت می‌کنند. در ال‌ای‌دی بزرگ و منحنی، بازدیدکننده‌ها به‌طور مرتب هر ٣ دقیقه در ویدیوهایی از مناطق مختلف ایران با محصولات کشاورزی آن مناطق، فرهنگ غذایی نواحی گوناگون و شیوه کشاورزی قدیمی و مدرن در ایران آشنا می‌شوند. همچنین در بین این ویدیوها کلیپ‌هایی از موسیقی ایرانی همچون دف‌زنی جمعی از بانوان ایرانی پخش می‌شود که مورد استقبال بازدیدکننده‌ها قرار می‌گیرد و آنها را ایستاده در برابر ال‌ای‌دی نگه می‌دارد. در مجموع ١٦٥ مترمربع ال‌ای‌دی در پاویون ایران جاگذاری شده و حدود ٥٠ متر مسیر را در طبقه اول نمایشگرهای ال‌ای‌دی منحنی‌شکل که بخشی از سفره ایرانی معلق در هوا را تشکیل می‌دهد، در برگرفته است. این نمایشگرهای بزرگ مانند پنجره‌هایی بازدیدکننده‌ها را به سفر به ایران می‌برند.
از نظر هزینه نیز به گفته مسئول تیم طراحی پاویون ایران، «٦میلیون یورو هزینه طراحی توسط طراحان ایرانی و اجرا و ساخت پاویون توسط ایتالیایی‌ها در این دوره از حضور ایران در اکسپو شده است. درحالی‌که امارات متحده عربی تنها برای طراحی غرفه ٣,٥میلیون یورو به طراح پول داده و هزینه ساخت غرفه آلمان هم ٤٢میلیون یورو تمام شده است. برای مصالح هم سعی کردیم از مواد گرانقیمت استفاده نکنیم چراکه بعد از اتمام نمایشگاه باید طبق قوانین نمایشگاه، زمین خالی تحویل دهیم. برای همین غرفه به گونه‌ای ساخته شده است که بتوانیم آن را پس از اتمام جمع کنیم و طبق نظر طراح می‌توانیم بخش‌هایی از این غرفه را به ایران انتقال دهیم که البته باید ببینیم این طرح اقتصادی است یا نه. به‌عنوان نمونه هزینه ١.٥میلیون یورویی که برای خرید ال‌ای‌دی‌ها و تجهیز پاویون‌ها به این شیوه شده است به‌طور کامل مقرون به صرفه بوده است زیرا هم‌اکنون همین کالا در ایران ٤.٥میلیون یورو ارزش دارد.»
غذاهای محبوب ایرانی در اکسپو
در ادامه مسیر پاویون ایران با پله‌هایی به طبقه پایین می‌رسد. در این طبقه که از داخل خیابان نیز راه دارد، آنچه زیبا است ٣ حوض بزرگ فیروزه‌ای با فواره‌های کوتاه است که بخشی از اطراف آن را میز و صندلی برای صرف غذا پوشانده است. همچنین در این بخش قفسه‌هایی برای نمایش محصولات مختلف ایرانی همچون زعفران، پسته، انواع چای و دیگر دمنوش‌های گیاهی، کلوچه و نیز صنایع‌دستی و فرش قرار دارد؛ البته به صورت محدود این محصولات به فروش می‌رسد و حتی دمنوش‌های ایرانی آماده نوشیدن می‌شود. اما آنچه بیش از هر چیز دیگری مورد علاقه بازدیدکننده‌ها است، غذای ایرانی است. تعداد میزهای رستوران پاویون ایران محدود است و چیزی در حدود ٥٠ صندلی دارد. از طرف دیگر متقاضی بیش از این ارقام است. بنابراین مشتری‌ها در صف می‌ایستند تا بعد از خالی شدن میز نوبت به آنها برسد. استقبال زیاد از غذای ایرانی باعث شد، رستوران ایران دومین پاویون بعد از رستوران ژاپن باشد که بیشترین بازدیدکننده در طول برگزاری اکسپو را تا کنون به خود اختصاص داده است.
نوع غذاهای ایرانی و تفاوت آن با بیشتر غذاهای عرضه شده در نمایشگاه سبب استقبال از رستوران ایران شده است. اما تنها تفاوت دلیل موفقیت نیست؛ شباهت این نوع غذاها با برخی کشورها نیز بخشی از مشتری‌ها را جذب می‌کند. زرشک‌پلو با مرغ، بیش از دیگر غذاها مشتری دارد. در صفحه اینستاگرام اکسپو این غذا به اضافه کشک‌بادنجان به بازدیدکننده‌های اکسپو پیشنهاد شده است. علاوه بر این، مشتری‌های راضی خود وسیله‌ای برای تبلیغ هستند. بسیاری از آنها بار دوم و حتی بعد‌تر هم برای صرف غذا به پاویون ایران می‌آیند و البته شاید با دوستان و خانواده خود. همسر نخست‌وزیر ایتالیا از این دسته است. وی بعد از اولین‌بار با پاویون ایران تماس گرفته و بار دیگر میز رزرو کرده است تا این‌بار با خانواده خود به رستوران ایران برگردد. برخی دیگر از دولتمردان ایتالیایی نیز همراه خانواده خود در پاویون ایران غذا خورده‌اند که البته پسندیده‌اند. بیشتر غذاهای ایرانی به دلیل داشتن زعفران روی برنج برای اروپایی‌ها که زعفران را بسیار گران تهیه می‌کنند، دوست‌داشتنی است.کشک بادنجان اما زعفران ندارد و به دلیل نداشتن گوشت به‌عنوان یک غذای گیاهی برای گیاهخواران در اکسپو محبوب است. به گفته کارکنان رستوران ایران، این رستوران مشتری‌های ثابت نیز دارد. برای مثال کارکنان پاویون‌های کشورهای عربی هر روز غذای خود را در رستوران ایران می‌خورند و می‌گویند غذای پاویون خود را دوست ندارند.
در رستوران ایرانی اکسپو میلان روزانه بین ٨٠٠ تا ١٠٠٠ غذا به فروش می‌رسد. در روزهای تعطیلات پایانی هفته این رقم بیشتر نیز می‌شود به‌طوری که رستوران به دلیل نداشتن غذا زودتر از ساعت معمول به کار خود پایان می‌دهد و به مشتریان می‌گوید «تعطیل است!»قرمه‌سبزی ١٨ یورو، خورش قیمه ١٦ یورو، قیمه بادنجان ١٨ یورو، چلوکباب کوبیده ٢٠ یورو، میرزا قاسمی ١٠ یورو و کشک‌بادنجان ١٠ یورو در رستوران ایرانی به فروش می‌رسد، رقمی که ایرانی‌های بازدیدکننده آن را زیاد می‌دانند اما در مقایسه با کیفیت و حجم فست‌فودی که در برخی پاویون‌ها فروخته می‌شود، برای خارجی‌ها معقول است. در کل آنچه به‌عنوان یک بازدیدکننده در پاویون ایران دیده می‌شود، زیبا، متنوع، متفاوت و جذاب است. در روز ٢٣ آگوست یا اول شهریور که به مناسبت تولد ابوعلی سینا، دانشمند بزرگ ایرانی روز ملی ایران در اکسپو ٢٠١٥ میلان بود، بعد از اجرای رقص آذری توسط گروهی نوجوان از ایران و اجرای سالار عقیلی با همراهی و همنوایی جمع ایرانی‌های پرشور در سالن، مدیر اکسپو میلان در پاویون ایران و پس از صرف عصرانه ایرانی در حضور خبرنگاران، به وزیر برای بزرگداشت باشکوه روز ملی ایران تبریک گفت و اضافه کرد: «روز ایران از زیباترین روزهای ملی در جریان اکسپو بود و پاویون ایران در این نمایشگاه از بهترین پاویون‌ها است.»
درباره پاویون ایران همچنین پیترو پیچینتی، مسئول نمایشگاه پوردنون و مسئول بین‌المللی‌سازی نمایشگاه‌های ایتالیا در خارج از این کشور، گفت: «در یک کلام بدون اغراق پاویون ایران شگفت‌انگیز است. پاویون ایران جواب دقیقی به درخواست‌ها و انتظارات اکسپو از یک غرفه است؛ درواقع همه آنچه متناسب با زمینه و موضوع اکسپوی میلان از یک غرفه انتظار می‌رود، در پاویون ایران وجود دارد. در پاویون ایران فضایی مهیا شده که نه‌تنها محصولات کشور ایران، بلکه فرهنگ ایرانی نیز به‌خوبی معرفی می‌شود. وقتی طرح و مراحل ساخت پاویون ایران را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که چقدر زیبا فکر شده و به‌خوبی با اقتباس از سفره‌های ایرانی سعی شده در قالب یک سازه، تمدن و فرهنگ ایران‌زمین ترسیم شود. در اکسپو غرفه‌های بسیار زیبایی وجود دارد، اما به نظر من غرفه ایران جزو ١٠ غرفه برتر اکسپوی میلان است.»
ایرانی‌هایی که برای بازدید از اکسپو در محل نمایشگاه بزرگ جهانی حضور می‌یابند نیز نظر مثبتی درباره پاویون ایران دارند. در صحبت با آنها می‌شنویم که بعد از مدت‌ها به ایرانی بودن خود می‌بالیم و در یک نمایشگاه بدون آبروریزی حضور داریم و از طراحی و نمای پاویون نیز لذت می‌بریم.
در انتهای سالن طبقه پایین پاویون ایران، در روزهای نزدیک به روز ملی ایران یک میز کوچک قرار داشت که یک کارشناس گردشگری پشت آن ایستاده بود و به بازدیدکننده‌های پاویون ایران سی‌دی، کتاب و بروشورهایی می‌داد. این هدایا شامل اطلاعات و تصاویری در زمینه گردشگری ایران بود. این کارشناس، پنجمین کارشناس حوزه گردشگری بود که در پاویون ایران مستقر شده بود، آن هم تنها برای ٥ روز. درحالی‌که پیش از شروع اکسپو در تفاهمی بین سازمان گردشگری و برگزارکننده‌های پاویون ایران در اکسپو مقرر شده بود هر ١٥ روز یک کارشناس گردشگری در این محل حضور پیدا کند. درست است که موضوع این دوره از اکسپو غذا است، اما مانعی برای معرفی جاذبه‌های گردشگری ایرانی وجود نداشت، همچنان‌که کسی مانع نمایش صنایع دستی ایرانی نشد. این اکسپو فرصت مناسبی است تا در شرایطی که پس از توافق هسته‌ای، کشورهای بزرگ هشدار سفر اتباع خود به ایران را لغو کرده‌اند و رسانه‌های خارجی رویکردی دوستانه نسبت به ایران اتخاذ کرده‌اند، برای جذب گردشگر و افزایش توریست و ارزآوری از این راه تلاشی مضاعف شود.
زیبایی چینی در اکسپو
به غیر از ایران، ١٤٣ کشور دیگر در اکسپو ٢٠١٥ میلان پاویون دارند. هر کشور یک پاویون جز چین! چین تنها کشوری است که ٣ پاویون اختصاصی دارد. مقامات چین یک فضای اختصاصی نیز برای فعالیت‌های تجاری خود و درواقع برای شرکت‌های شناخته‌شده چینی در نظر گرفته‌اند. پاویون بزرگ و اصلی چین در برخی از رده‌بندی‌های رسانه‌ها در رده زیباترین‌ها قرار دارد. جلوی این پاویون با گل‌های متعدد زردرنگ پوشانده شده است. درون پاویون نیز موسیقی چینی به گوش می‌رسد و بوی غذاهای چینی به مشام می‌رسد.
صف کشیدن برای میزبان ایتالیایی
بعد از چین بیشترین فضا توسط کشور میزبان اشغال شده است، اما تنها در یک غرفه. فرم پاویون ایتالیا از سیمان است، با تأکید بر این‌که سیمان خاصیت تمیزکنندگی هوا را دارد. این بنا در مساحتی ٩٠٠٠ مترمربعی و با استفاده از ٢٠٠٠ تن سیمان ساخته شده است. در داخل غرفه فضاهای خلاقانه‌ای ایجاد شده که نشان‌دهنده طبیعت و صنعت کشاورزی غنی و بعضا ارگانیک ایتالیا است. برای بازدید از پاویون ایتالیا باید مدت‌ها و شاید نزدیک به ٢ ساعت در صف ایستاد. به اعتقاد برخی، تعدادی از پاویون‌ها برای بازارگرمی بازدیدکننده‌ها را در دسته‌های چندنفری به داخل پاویون هدایت می‌کنند تا همیشه جلوی غرفه‌شان شلوغ باشد.
کارناوال سبزیجات
در ادامه مسیر، برای بازدید از پاویون دیگر کشورها با کارناوال سبزیجات مواجه می‌شویم. هویج، کلم، گوجه و ترب در ابعادی انسانی که شاد و دوان و رقصان برای مردم به‌ویژه کودکان دست تکان می‌دهند و طول خیابان اصلی اکسپو را طی می‌کنند. همچنین در مسیر در فواصل معینی دکورهای بزرگی از غرفه‌های سبزی و میوه‌فروشی کنار خیابانی و سنتی دیده می‌شود که هر بازدیدکننده‌ای را سرگرم عکاسی و گرفتن سلفی می‌کند.
آنلاینی آلمانی
اگرچه گفته می‌شود آلمانی‌ها مردمانی سرد و بی‌روح هستند، پاویون آنها به شکلی طراحی شده که به مردم اجازه می‌دهد از هر طرفی که تمایل داشتند به آن وارد شوند. براساس اطلاعاتی که در سایت رسمی اکسپو میلان وجود دارد، این شکل طراحی در اصل برای از بین بردن نگاه منفی جهانیان به مردم آلمان است. در این پاویون باید برای هر اتفاق مدرنی آماده باشید. تمام فضای پاویون به‌طور قسمت‌بندی شده آنلاین است. درواقع از شما خواسته می‌شود که دسترسی به تبلت یا موبایل خود را برای آنها ممکن کنید. در این حالت در هر قدمی که برمی‌دارید و به هر بخش که وارد می‌شوید، اطلاعاتی مجزا، غیر از آنچه با چشم مشاهده می‌کنید، از طریق دستگاه‌های ارتباطی به شما منتقل خواهد شد. بنابراین شما در فضایی حضور دارید که سیستم اینترنت محیطی آن به شکلی هوشمند در مقاطع زمانی مختلف و در مکان‌های متفاوت اطلاعات مورد نیاز شما را در قالب یک بسته فشرده ارایه می‌کند. تقریبا در تمام رده‌بندی‌ها آلمان از زیباترین و مدرن‌ترین پاویون‌های این دوره از اکسپو است.
تور برزیلی
در ادامه راه به پاویون برزیل می‌رسیم. یک پاویون مهیج! این پاویون با شبکه‌های بزرگی از ترامپولین‌ها – تورهای مستحکم - پوشیده شده که نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری، سیالیت و عدم مرکزگرایی است. بازدیدکننده‌ها باید روی این تورها راه بروند. در زیر این شبکه یک باغ از انواع گل‌ها و میوه‌های برزیل قرار گرفته است. در این باغ صد‌ها لانه پرنده در بین گیاهان جاگذاری شده است.
لک لک ژاپن!
بعد از کلی پیچ و تاب خوردن روی تورهای برزیلی، به غرفه شگفت‌انگیز ژاپن می‌رسیم، به لک‌لک! «لک‌لک» نامی است که برای این پاویون انتخاب شده اما حق دارید که در گام نخست متوجه ارتباط این نام با غرفه ژاپن نشوید. دلیل این نامگذاری به خاطر هماهنگی عجیب این پرنده با طبیعت است. ژاپنی‌ها با الهام از نحوه تعامل این پرنده با دنیای پیرامون خود پاویونی طراحی کرده‌اند که نه‌تنها از مواد به‌طور کاملا طبیعی برای ساخت آن استفاده شده بلکه می‌توان این سازه را بخشی از طبیعت دانست. دیواره‌های این پاویون، شبیه یک توری بزرگ درست شده‌اند، به‌گونه‌ای که از یک طرف آنها می‌توان طرف دیگر را مشاهده کرد. حال آن‌که این طراحی پیچیده شرایطی را فراهم می‌کند که حتی برای وزیدن باد هم محدودیتی وجود نداشته باشد. فضای داخلی پاویون ۴ فصل زیبا است! تکه‌ای از طبیعت زیبا که می‌توان عناصر اصلی خلقت را در آنها مشاهده کرد.
سالن‌های اصلی این پاویون بزرگ، محلی است برای رشد درختان سنتی ژاپنی و روان شدن رودخانه‌های مصنوعی. پاویون ۴۱۷۰ مترمربعی ژاپن به معنای واقعی یک باغ مدرن است که برای تزیینات داخل یا خارج آن از هیچ نمادی به جز نمادهای طبیعی استفاده نکرده‌اند. به نظر می‌رسد این غرفه جزو ۳ فضای بزرگ پاویون ۲۰۱۵ باشد که از بالا شبیه به حرف «e» به نظر می‌رسد. نکته مهم آن‌که از هیچ اتصال فلزی در ساخت این پاویون استفاده نشده و شکل معماری آن از ساخت‌وساز معابد بودایی در قرن هفتم میلادی الهام گرفته شده است. در این پاویون یک رستوران ژاپنی مجازی نیز وجود دارد که چیزی برای خوردن سرو نمی‌شود جز حسرت! یعنی همه چیز دیجیتالی است؛ از دستی که غذا روی میز می‌گذارد تا خود غذا. این رستوران برای آشنایی با فرهنگ غذایی ژاپن است. برای بازدید از پاویون ژاپن باید صفی طولانی را انتظار کشید زیرا بازدیدکننده‌ها در گروه‌های ١٠ نفری برای بازدیدی نیم‌ساعته اجازه ورود پیدا می‌کنند.
از اکسپوی ٢٠١٥ میلان می‌توان تا ٩ آبان‌ماه با بلیت‌هایی بیش از ٣٠ یورو بازدید کرد.