سالها از زمانی که کزاز، سل، وبا و سایر بیماریهای واگیر یک تنه بار گرفتن جان مردم را بردوش میکشیدند، گذشته است و امروز رتبه اول عامل مرگومیر در دستان بیماریهای غیرواگیر است و علت 75درصد از مرگهای ساکنان زمین قلمداد میشوند.
اکنون زمان کنترل بیماریهای غیرواگیر فرارسیده است؛ بیماریهایی که بیش از 53 درصد بار بیماریها را شامل میشوند و سالانه مرگ 38 میلیون نفر در جهان را رقم میزنند. تاسفبارتر آن است که 28 میلیون نفر ازاین تعداد متعلق به کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط است و پیش بینی میشود درصورت عدم کنترل آنها تا سال 2020 ، 60 درصد بار بیماریها را شامل شوند.
به گزارش ایسنا، براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی بار بیماریهای غیرواگیر بر دوش کشورهای در حال توسعه بیشتر سنگینی میکند و بیتردید ایران ما نیز ازاین قاعده مستثنی نیست؛ بنابراین درصورت عدم کنترل، الگوی فوق در کشور ایجاد میشود و 70 درصد بار بیماریها به موارد غیرواگیر اختصاص مییابد.
سرطان با 8.2 میلیون نفر، بیماریهای تنفسی با چهار میلیون نفر، بیماریهای قلبی - عروقی با 17.5 میلیون و دیابت نیز با 1.5میلیون نفر مرگ در سال گوی سبقت را ازسایر بیماریها در جهان ربودهاند.
نکتهای که دراین میان اهمیت توجه به این بیماریها را دوچندان میکند، افزایش آمار مرگ زودرس یعنی بین سن 30 تا 70 سالگی است. مرگ سالانه 16 میلیون نفر در این سنین، آماری است که توسط سازمان بهداشت جهانی اعلام شده است که 82 درصد از این رقم نیز مربوط به کشورهای در حال توسعه است.
به بهانه اجرای برنامه ملی کنترل و پیشگیری از بیماریهای غیرواگیر در کشور و اجرای آن درقالب شبکه ملی سلامت که به عنوان طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت در کشور از آن یاد میشود با دکتر احمد کوشا، رییس اداره بیماریهای غیرواگیر وزارت بهداشت به گفتوگو نشستیم.
کوشا، بیماریهای غیرواگیر و مزمن مانند عوارض ناشی از سوانح وتصادفات که منجر به ناتوانی یا مرگ افراد میشود را عامل 75 درصد مرگ ومیر دنیا معرفی کرد و به ایسنا گفت: تا 20 سال پیش بیماریهای واگیردار مانند عفونتهای حاد تنفسی و بیماریهای اسهالی در کودکان، سل، جذام، کزاز و .. علت اصلی مرگ و میر بودند، اما با اقدامات درست و راه افتادن سیستم مراقبتهای اولیه بهداشتی، تمام این بیماریهای واگیر به تدریج کنترل شدند و امروز بیماریهای غیرواگیر تبدیل به اولین عامل مرگ و میر در دنیا شدهاند.
وی افزود: درآن زمان تصمیم گرفتیم به جای احداث بیمارستان در شهرهای بزرگ، در روستاها خانه بهداشت راه بیندازیم، از نیروهای بومی خود آن منطقه استفاده کنیم و بچههایی که تا کلاس پنجم درس خوانده بودند آموزش دهیم تا تبدیل به بهورز شوند. این کار باعث شد تا با اقداماتی نظیر واکسیناسیون، بهداشت محیط، مراقبت از مادر و نوزاد و ... کل بیماریهای واگیر و مرگ و میر کنترل شوند.
کوشا درباره روند افزایش بیماریهای غیرواگیر گفت: به موازات توسعه ایران و کنترل این بیماریها، موارد غیرواگیر بیشتر شدند. در شرایط فعلی بیماریهای قلبی - عروقی اولین علت مرگ و میر در کشور هستند. در مرحله بعد سوانح و حوادث و بعد سرطانها قرار دارند.
وی ادامه داد: ما معیاری به نام "دالی" داریم که سالهای از دست رفته عمر با ناتوانی را حساب میکند. براساس این معیار، سوانح و حوادث اولین بار را در جامعه ایجاد میکنند. بیماریهای قلبی - عروقی و سرطان نیز از مواردی هستند که بار بالایی در جامعه ایجاد میکنند. سیستم بهداشتی کشور، ناگزیر است جهت داشتن عملکردی موفق، برای مواردی که بیشترین بار را در جامعه دارند برنامهریزی کند.
برنامهای برای پیشگیری از مرگ زودرس ایرانیهارییس اداره بیماریهای غیرواگیر وزارت بهداشت درباره برنامه سازمان بهداشت جهانی برای کاهش موارد مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیرواگیر در جهان گفت: سازمان بهداشت جهانی برنامهای را تا سال 2025 میلادی طراحی کرده است که کل کشورها 25 درصد از مرگ و میر زودرس ناشی از بیماریهای غیرواگیر را کاهش دهند. مرگ و میر زودرس به معنی مرگ بین 30 تا 70 سال است که متاسفانه در حال افزایش است. چهار بیماری دیابت، بیماریهای قلبی و عروقی، سرطانها و بیماریهای تنفسی مزمن شامل این برنامه میشوند و باید به میزان مشخصی کاهش داده شوند. چهار ریسک فاکتور سیگار، بهبود تغذیه و اصلاح عادات غذایی، افزایش تحرک فیزیکی و کاهش مصرف الکل نیز به عنوان هدف اعلام شدهاند.
کاهش 25درصدی مرگ زودرس ایرانیها تا 10 سال آیندهوی درباره نحوه اجرای این برنامه در کشور گفت: ما باید تا 10سال آینده 25 درصد کاهش مرگ و میر زودرس، 20 درصد کاهش شیوع فعالیت بدنی ناکافی، 10 درصد سوء مصرف الکل، 30 درصد مصرف نمک، 30 درصد مصرف دخانیات و کاهش 25 درصدی شیوع فشار خون بالا را اعمال کنیم. دیابت و چاقی نیز اگر در همین اندازه باقی بماند ومراقبت شود موفق عمل کردهایم. ما در کشور 40 تا 45 درصد شیوع فعالیت فیزیکی ناکافی داریم.
کوشا ادامه داد: اسیدهای چرب ترانس نیز باید در روغنها به صفر رسانده شوند. افراد واجد شرایط برای جلوگیری از حمله و سکته مغزی و قلبی باید دارودرمانی شوند و مشاوره دریافت کنند. همچنین امکان دسترسی صدرصدی مردم به داروهای مناسب از جمله این برنامهها است. این اهداف قرار است تا سال 2025 در کشوراجرایی شوند. ما در کنار این چهار بیماری و چهار ریسک فاکتور، چند مساله دیگر را مثل سوانح و حوادث و بیماریهای مردمی و روانی مثل اعتیاد و افسردگی به سبب شرایط کشور را نیز وارد کردهایم.
وی درباره نحوه همکاری سایر سازمانها در این برنامه نیز گفت: ریشه بیماریهای غیرواگیر اغلب در فرهنگ مردم است. عارضهای که بر اثر رفتارها و عادات نادرست ایجاد میشود به حوزه سلامت نیز مرتبط است. مثلا در مورد تصادفات، وزارت راه و شهرسازی، پلیس راهنمایی و رانندگی و نیروی انتظامی نقش دارند. در مورد فرهنگسازی در این زمینه نیز صداوسیما باید وارد شود یا در مورد بیماریهای قلبی و عروقی، وزارتخانههای بازرگانی و صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی به خاطر نقشی که در غذای مردم دارند، عهدهدار مسئولیت هستند.
وی ادامه داد: ما همیشه میگوییم 25 درصد بیماریهای غیرواگیر تحت کنترل وزارت بهداشت است و 75 درصد به دست دیگر ارگانها و همچنین مردم است که باید خود مراقبتی داشته باشند. در کنار این، مردم باید مواردی را که در سلامت آنها نقش دارد از ارگانها درخواست کنند و حقوق خود را بشناسند. ارگانهای دیگر هم باید محیط سالم را در اختیار مردم قرار دهند. گاهی نیاز است که رفتارهای سالم اجباری باشد و مردم ناگزیر از انجام آن باشند.
دسترسی به سیگار راحتتر از نان!کوشا افزود: مثلا اگر قانون منع دخانیات در مکانهای عمومی اجرایی شود، میتواند شش درصد از مصرف آن کاهش داد. سیگار در ایران گاهی راحتتر و زودتر از نان سالم به دست میآید. اگر فقط همین مورد را کنترل کنیم بسیاری از بیماریهای دیگر را هم میشود کنترل کرد.
رییس اداره بیماریهای غیرواگیر وزارت بهداشت با اشاره به ملی بودن این طرح و لزوم همکاری تمام دستگاههای ذیربط، افزود: برنامه سند ملی پیشگیری و کنترل ملی بیماریهای غیرواگیر توسط وزرای ذیربط بیماریهای غیرواگیر امضا شده و جزء تعهدات ملی آنها حساب میشود. در کنار آن ما نمیتوانیم منتظر همکاری سایر بخشها باشیم؛ معتقدم مهمترین تحول در بخش سلامت بعد از کنترل بیماریهای واگیر در بخش بیماریهای غیرواگیر است.
به گفته کوشا، سازمانهایی که در این زمینه نقش دارند شامل ریاستجمهوری، وزارت راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی، وزارت کشور، امور اقتصادی و دارایی، ورزش و جوانان، فرهنگ و ارشاد اسلامی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، آموزش و پرورش، صنعت، معدن تجارت و همچنین سازمان صداوسیما و نیروی انتظامی هستند.
وی ضمن اشاره به چندعاملی بودن این برنامه برلزوم فعالیت همه جانبه درتمام حوزههایی مانند غذا، رفتار و ... تاکید کرد و افزود: این سند توسط نماینده سازمان بهداشت جهانی و وزیر بهداشت و سایر وزرا امضا شده و قراراست این ارگانها در جهت فرهنگسازی، ایجاد محیط سالم و کنترل این بیماریها کمک کنند.
بهورزان افراد 30 سال به بالا را فرامیخوانندکوشا درباره چگونگی فعالیت مراکز سلامت جامعه به عنوان طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت گفت: قرار است از سیستم خانهها و مراکز بهداشتی درمانی برای رسیدن به هدف کاهش 25 درصدی مرگ و میر زودرس، استفاده کنیم. این طرح به صورت راهاندازی مراکز سلامت جامعه و فعالیت بهورزان و مراقبان سلامت در این مراکز در روستاها و شهرها اجرا میشود. به این صورت که از افراد بالای 30 سال دعوت و خطر سکتههای قلبی و مغزی آنها در 10 سال آینده ارزیابی میشود.
وی ادامه داد: تا امروز این نیروها بیشتر به ارائه خدمات در زمینه پیشگیری از بیماریهای واگیر و مراقبتهای مادر و کودک میپرداختند. ما برای تقویت این سیستم فعالیت جدیدی مطرح کردیم که همان ارزیابی خطر افراد بالای 30 سال است. اگر تا 20 درصد احتمال خطر وجود داشت فرد آموزش میبیند و اگر بالاتر بود برای پیشگیری از بروز این خطرات به فرد دارو داده میشود.
3 سرطان شایع غربال میشوندکوشا درباره نحوه غربالگری سه سرطان روده، پستان و رحم نیز گفت: مراقبان سلامت و بهورزان، علائم اولیه سرطان و سوابق افراد را کنترل میکنند که این سرطانها برای خانمها سرطان پستان و دهانه رحم است. اگر علائم در فرد وجود داشت به مراجع بالاتر ارجاع داده میشوند که از پیشرفت آن جلوگیری کنند. همچنین طرح غربالگری سرطان روده نیز دراین برنامه تعریف شده است که با آزمایش خون در مدفوع کنترل میشود. با این اقدام سه سرطان مهم، دیابت و بیماریهای قلبی عروقی کنترل میشود. غربالگری بیماریهای ریوی نیز به همین شیوه انجام میشود.
ارتقای فعالیت مراکز بهداشت در شهرهاکوشا درباره جزییات برنامه ملی پیشگیری از بیماریهای غیرواگیر گفت: امسال این برنامه در چهار شهرستان و سال بعد در کل کشور اجرا میشود. ما قبلا در تمامی شهرها با جمعیت 20 تا 50000 نفر و حاشیه شهرها، مراکز بهداشتی داشتیم که به نام پایگاه بهداشتی شناخته میشدند. ما در قالب طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت در حاشیه شهرها و شهرهای 20 تا 50000 نفر شبکه سلامتی را که قبلا هم وجود داشت، ارتقا میدهیم و بعد از آن شهرهای 50 تا 100000 نفر و به تدریج تمام کشور تحت پوشش قرار میگیرند. پایلوت این طرح هم در شهرهای بزرگ و هم در حاشیه شهرهای زیر 20 هزار نفر و 20 تا 50 هزار نفر انجام میشود.
جمعیتهای 6 تا 14000 نفری تحت پوشش پایگاههای سلامترییس اداره بیماریهای غیرواگیر وزارت بهداشت، ساختار شبکه ملی سلامت را به صورت یک مرکز سلامت جامعه و دو تا چهار پایگاه تابع معرفی کرد و گفت: در مرکز سلامت جامعه یک پزشک و در پایگاهها نیز مراقبان سلامت مستقر میشوند که هر کدام از پایگاهها شش تا 14000 نفر را تحت پوشش قرار میدهند. این مراقبان افراد را ارزیابی خطر کرده و اگر مواردی از بیماری بود مراقبت میکنند و درصورت لزوم به پزشک ارجاع میدهند.
وی درخصوص اجرای برنامه در روستاها و نحوه پرداخت هزینههای آن گفت: این طرح در روستاها به صورت خانههای بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی انجام میشود. تشکیل پرونده و ویزیت ادواری برای روستاییان به صورت رایگان خواهد بود. در صورت بیماری نیز 10 درصد فرانشیز بیمه را پرداخت میکنند. اگر بیمار توسط پزشک این طرح به بیمارستان ارجاع داده شود تنها باید پنج درصد ازهزینه آن را پرداخت کند واگر خود به صورت مستقیم مراجعه کند طبق طرح تحول نظام سلامت فقط 10 درصد به بیمارستان پرداخت میکند.
ایرانیان کد بهداشتی – درمانی میگیرندکوشا همچنین درباره کارتهای الکترونیک سلامت که ازمدتها پیش قراربود جایگزین دفترچههای بیمه شود به ایسنا گفت: اکنون در فاز سرشماری هستیم و در زمینه ساختارهای الکترونیکی آن نیز اقدامات خوبی در حال انجام است. زمانی که اقداماتمان کامل شود مردم میتوانند با یک کد، پیگیر اقدامات بهداشتی درمانی خود باشند.
محدودیت در دسترسی به متخصص آری یا خیر؟وی درپاسخ به برخی انتقادات به این طرح مبنی برمحدودیت دسترسی مردم به پزشک متخصص گفت: ما در مرحله اول باید خودمراقبتی داشته باشیم. اگر علائمی حاکی از بیماری مشاهده شود، بهترین کسی که میشود به او مراجعه کرد، پزشک خود فرد یا همان پزشک خانواده است. پزشک عمومی دید جامعی نسبت به فرد دارد و بهتر است که او توصیه کند به چه متخصصی مراجعه کنیم. مراجعه مستقیم بیمار به پزشک متخصص باعث هدر رفتن منابع وافزایش به خطر افتادن سلامت فرد میشود .اگر این طرح مراجعه به متخصص را کاهش دهد از نشانههای موفقیت آن است.
کوشا افزود: با توجه به اهتمامی که در بدنه وزارت بهداشت وجود دارد، امیدواریم که در آینده متناسب با نیازحوزه بیماریهای غیرواگیر بودجه هم اختصاص داده شود.
رکورد ایرانیها در مصرف نمک، چربی و عدم فعالیت فیزیکیوی همچنین درباره آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی درباره میزان مرگ ومیر ناشی از بیماریهای غیرواگیر در کشور و مقایسه آن با سایر کشورها گفت:
مرگ و میر ناشی از سرطان از سال 1990 تا 2010 در کشور کاهش یافته است، بیماریهای تنفسی نیز در این سالها در حال کاهش بوده است. بیماری دیابت نیز در ایران نسبت به عراق و پاکستان کمتر و با ترکیه و آمریکا برابر بوده و افزایش یافته است. بیماریهای کلیوی نیز از میانگین دنیا کمتر بوده است.
آمار 23 درصدی اختلالات روان در ایرانیهاکوشا ضمن اعلام اینکه 23.6 درصد از مردم در کشور از بیماریهای روحی وروانی رنج میبرند، ادامه داد: ما در افسردگی نیز از سایر کشورها جلوتر هستیم. به طور میانگین از هر چهار نفر، یک نفر دچار افسردگی است؛ در نتیجه سیستم باید برای این قضیه برنامه داشته باشد. اختلالات اضطرابی در ایران از میانگین جهانی، مصر و عراق و پاکستان بالاتر بوده است. در سوانح و حوادث نیز بیشترین مقدار را دارد و تقریبا دو برابر میانگین جهانی است. ایران در "کمردرد" هم وضعیت نامناسبتری نسبت به سایر کشورها دارد.
وی مصرف الکل را در کشور پایینتراز همه کشورها و مرگ و میر ناشی از مصرف موادمخدر را بالاتراز میانگین جهانی اعلام کرد.
به گفته رییس اداره بیماریهای غیرواگیر وزارت بهداشت، ایران در مصرف نمک، جزو کشورهای پرمصرف است و در مصرف میوه، سبزیجات و چربی وضعیت نامناسبی دارد. همچنین درصد فعالیت فیزیکی نیز در کشور کمتر از میانگین جهانی ومصرف دخانیات نیز برابر با آن است.