دوست داشتن شهر بندری بصره آسان نیست. بصره زمانی شهری زیبا در کرانه خلیج فارس بود، اما کانال های آبی معروف بصره اکنون غرق در زباله هستند. بوی تند فاضلاب در زیر آفتاب بی رحم تابستان شامه را آزار می دهد.
اقامتگاه های زیبای قرن نوزدهمی بصره جای خودشان را به مجتمع های آپارتمانی چندطبقه در کنار جاده های پردست انداز داده اند. حتی شط العرب هم تغییر شکل داده است. کشتی های غرق شده یا آسیب دیده در طول جنگ های سالیان اخیر مصبّ رودخانه را بسته اند و ماهیگیران بصره ای به جای ماهیگیری رو به قاچاق نفت و کالا از ایران آورده اند.
داستان سقوط شهر دوم عراق شگفت انگیز است. بصره نقش مهمی در اقتصاد این کشور ایفا می کند. دولت مرکزی 97 درصد درآمد خود را از نفت به دست می آورد و تقریباً 90 درصد نفت استخراج شده از مناطق اطراف بصره به دست می آید.
با افزایش صادرات، ساکنان دل آزرده بصره انتظار دارند که شهرشان از منابع طبیعی اطرافش منفعت بیشتری ببرد. علی عباسی که صاحب یک مغازه ابزارفروشی است می گوید: «اقتصاد عراق وابسته به نفت بصره است. درست است که همه اش را ببرند اما ما اینجا برق نداشته باشیم؟ وقتی از بندرهای ما استفاده می کنند، چرا برایمان جاده نمی کشند؟»
برای چندین دهه صدام حسین این شهر شیعه نشین را به شدت کنترل می کرد. در همان حال که منابع نفت این منطقه را می بردند، شورش های گاه به گاه مردمانش هم سرکوب می شد. اما اکنون که شهر از زنجیرهای دیکتاتوری آزاد شده است و دولت های جدید عراق هم توانایی پاسخگویی به نیازهای آن را ندارند، بعضی از بصره ای ها در حال فاصله گرفتن از بغداد هستند.
رمضان البدران، تاجر عراقی مقیم کالیفرنیا و یکی از سه رهبر کارزار فدرالیسم می گوید: «آسان ترین راه برای پایان دادن به این مشکل از طریق منطقه گرایی است. بغداد نشان داده است که نمی تواند قدرت را درست به کار بگیرد، پس باید آن را به مردم بازگرداند.»
بصره فقط یکی از مناطق عراق است که در فکر تغییر نوع رابطه با بغداد است. رهبران کرد و سنی در فکر خودمختاری بیشتر هستند و برخی شبه نظامیان شیعه هم تمایلی ندارند که استقلال تازه یافته خود را از دست بدهند. ایالات متحده هم گوشه چشمی به ایده عراق غیرمتمرکز دارد. کنگره اخیراً طرحی را بررسی کرد که به واشنگتن اجازه می داد جنگجویان سنی و کرد را با دور زدن دولت مرکزی عراق مسلح کند.
ظهور داعش در مناطق شمال و غرب عراق بغداد هم انگیزه بیشتری به بدران و متحدانش داده است تا با ایده دولت یکپارچه مستقر در بغداد مخالف کنند. او می گوید: «عراق به بن بست رسیده است. یا اوضاع باید از این خرابتر شود یا به دنبال فدرالیسم باشیم.»
آنهایی که موافق کارزار او هستند در مورد آینده این استان و تأثیر الگوی جدید منطقه ای بر پیشرفت آن نظرات متفاوتی دارند. برخی به الگوی شبه خودمختاری کردستان اشاره می کنند و آن را برای بصره ایده آل می بینند. برخی دیگر دوست دارند خدمات زیربنایی بهبود یابد. علاوه بر آن، فدرالیست های بصره امید دارند که تغییر ساختار سیاسی باعث باز شدن دست و پای دنیای کسب و کار و فراهم آمدن شغل های بیشتر برای مردان جوان بیکار در بصره شود.
عجیب نیست که این جوانان، حامیان اصلی طرح فدرالیسم هستند. با این حال، فدرالیست های بصره با موانعی از جانب سیاستمداران بغدادی و رهبران شیعه روبرو هستند. حتی سیاستمداران بصره هم دستوراتشان را از بغداد دریافت می کنند؛ به همین خاطر است که رهبران کمپین فدرالیسم دست امید از احزاب اصلی شسته اند و رو به کنشگران جوان آورده اند تا برای رفراندوم امضا جمع کنند.
با این حال، بغداد رفته رفته متوجه خطر شده است و اکنون همبستگی سست اعضای این کمپین پس از موجی از اتهامات به یکدیگر فرو پاشیده است. نفوذ مرجعیت شیعه در بصره نیز مانع دیگر بر سر راه این طرح است.
آیت الله سیستانی که بالاترین مقام شیعه در عراق است، تاکنون با هر اقدامی که به نظر او باعث نابودی عراق می شود مخالفت کرده است. روحانیون محلی نیز به تبع او به محکومیت این تلاش ها پرداخته اند. شیخ ابوسمیر المیاحی که رهبر سازمان بدر در بصره است می گوید این طرح خواسته تاجرانی است که در پس صحبت هایشان درباره آینده درخشان بصره، می خواهند از امتیازات ویژه برخوردار شوند.
با این حال، طرفداران فدرالیسم می گویند با نمایندگان آیت الله سیستانی ملاقات کرده اند و پاسخ هایی دلگرم کننده گرفته اند. بدران می گوید: «به ما گفته اند که آیت الله سیستانی فعلاً نظری درباره منطقه بصره ندارد، اما اگر مردم از این طرح حمایت کنند، او مخالفت نخواهد کرد.»
شکی نیست که طرح فدرالی شدن بصره از حمایت نسبتا خوبی برخوردار است. اما تحلیلگران می گویند مبارزه برای فدرالیسم احتملاً به این زودی ها به نتیجه نخواهد رسید. به گفته «زید العلی»، تحلیلگر مسائل دنیای عرب: «در کوتاه مدت، این کارزار تقریباً هیچ بختی برای موفقیت نخواهد داشت، چون سیاستمداران و گروه های مختلف، هضم شده در عرصه سیاسی بغداد هستند و از هیچ اقدامی که کنترل بغداد بر عراق را بیشتر از این تضعیف کند حمایت نمی کنند».
حتی محمد الطائی، نماینده مستقل مجلس و غول رسانه ای که مهم ترین حامی طرح فدرالیسم است هم گویا به طولانی بودن این نبرد واقف است.
او می گوید: «اگر ببازیم، باز هم این اقدام ضربه ای است به گروه های سیاسی ای که این کشور را ویران کرده اند.» زید العلی می گوید در درازمدت میل به خودمختاری تنها در حالتی بیشتر خواهد شد که دولت مرکزی نتواند هیچ کاری برای بهبود اوضاع انجام دهد.
به گفته او: «گرایش به بغداد و ملی گرایی کمتر از سال 2003 است و اگر بغداد شروع به تمیز کردن خیابان های بصره و ایجاد فرصتی برای رشد بصره ای ها نکند این گرایش کمرنگتر هم خواهد شد.»
به نظر می رسد که گرایش به فدرالیسم در سرتاسر کشور در حال پا گرفتن است. نظرسنجی های اخیر نیز حاکی از این امر هستند. فدرالیست های کربلا نیز موفق به جلب حمایت سیاستمداران آن منطقه شده اند. با نزدیکتر شدن کردهای شمال عراق به استقلال، سیاستمداران کرد از دادن مشاوره به بصره و دیگران طرفداران فدرالیسم دریغ نکرده اند. طائی با جنبش نوظهور «گوران» در کردستان ارتباطاتی برقرار کرده است. یکی از مقامات سابق دولت کردستان عراق هم می گوید که وزارت امور خارجه اقلیم کردستان با کارزار بصره ارتباط داشته است.
برای کسانی که در خیابان های بصره به دنبال به دست آوردن نان شبشان هستند، این جزئیات مهم نیستند. آنها به عراقی بودن خود افتخار می کنند، اما از فساد مستمر، آشوب و بی لیاقتی دولتمردان خسته شده اند. فدرالیسم حداقل به آنها فرصت تغییر را می دهد. علی عباسی، ابزارفروش، می گوید: «به این دولت دیگر هیچ امیدی نیست، اما اگر کار دست مردم عراق باشد، همیشه امید هست.»
منبع: فارن ا فرز
نویسنده: پیتر شوارتزاستاین
ترجمه: دیپلماسی ایرانی