شاید در ایران توییتر، یوتيوب، فیس‌بوک و بسیاری از وب‌سایت‌های دیگر مسدود باشد و شاید یک اروپایی یا آمریکایی تصور کند مردم این کشور بویی از فناوری نبرده باشند، اما حقیقت با این شایدها سنجیده نمی‌شود. حقیقت آن چیزی است که جاری و ساری باشد.
بر اساس شهادت رسانه‌های غربی، ایران با وجود موانع بسیار توانسته سایه‌هایی از توسعه در این حوزه را نشان دهد که نشان‌دهنده عیان‌شدن «سیلیکون‌ولی» تازه در خاورمیانه و در شهر تهران است.
این نکته را رسانه‌های غرب و شرق می‌نویسند که تهران همچون شهر دره‌ای «سیلیکون‌ولی» آمریکا که به‌عنوان پایتخت فناوری دنیا شناخته‌شده، در این مسیر گام برداشته است. چراکه به‌تازگی و زیرپوست این شهر در ايران، نسل جدیدی از کارآفرینان و استارت‌آپ‌های فناورانه به‌وجود آمده‌اند که نسخه خود از این وب‌سایت‌ها را طراحی کرده‌اند.
اکنون با توجه به احتمال لغو تحریم‌ها و تغییر نگرش جهان برای سرمایه‌گذاری در بخش فناوری اتفاقات تازه‌ای در صحنه فناوری ایران خواهد افتاد و همین موضوع باعث توجه رسانه‌ها به این بعد ایران و تهران شده است.
آمارها چه نشان می‌دهد؟
هرچند تهران هزاران مایل با سیلیکون‌ولی، بهشت موعود برای تولیدکنندگان فناوری‌های جدید، فاصله دارد اما از لحاظ فناوری کارآفرینان آنلاین ایران با وجود تحریم‌ها پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته‌اند. براساس آمار موجود، ترکیب جمعیت جوان و تحصیلکرده و نفوذ بالاي تلفن‌هوشمند، فضا را برای گسترش استارت‌آپ‌ها(شرکت‌های نوپا) فراهم كرده است. نرخ نفوذ اینترنت و تلفن‌هوشمند در ایران بالاست.
حدود ٧٠درصد جمعیت ٨٠میلیونی ايران کمتر از ٣٥سال دارند. از سوی دیگر، طبق آمار، حداقل نیمی از جمعیت ایران به تلفن هوشمند دسترسی دارند. اما گزارش‌هاي متضادی درباره تعداد کاربران اینترنت وجود دارد.
طبق آمار Internet World Statsدر ایران بیش از ٤٦میلیون کاربر اینترنت وجود دارد که این میزان برابر کل کاربران اینترنت در منطقه خاورمیانه است. بنابراین بي‌دليل نیست که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، سیلیکون‌ولی دوم در تهران ساخته می‌شود.
در همین زمینه کنفرانس iBridges که از ٤ تا ٦ ژوئن سال‌جاري ميلادي در برلین برگزار شد، بررسی چالش‌ها و فرصت‌های کارآفرینان در ایران مدنظر بود تا معلوم شود نگاه‌ها به این حوزه و ایران قوی است. چراکه همزمان با تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش اختلافات هسته‌ای، بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی، از سراسر جهان در این رویداد حاضر شدند و به‌دقت بازار فناوری و استارت‌آپ‌های ایران را بررسی کردند. در این کنفرانس علاوه‌بر بسترهای تجارت الکترونیک مانند دیجی‌کالا(بزرگترین بستر تجارت الکترونیک خاورمیانه با ٧٥٠هزار بازدیدکننده در روز) شرکت‌های مختلفی حضور داشتند.
البته بررسی صنعت فناوری و استارت‌آپ‌های ایرانی به همین رویداد مربوط نمی‌شود. از اسفند سال‌گذشته تاکنون رسانه‌های مختلف به فرصت‌ها و تهدیدهای نهفته در این صنعت فناوری ایران پرداخته‌اند که در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. آپارات، نسخه ایرانی یوتيوب، «تخفیفان»(یک گروه ارایه کوپن‌های تخفیف) و «مامان‌پز» است که غذای خانگی را به‌طور آنلاین برای مشتریان ارسال می‌کند.
تحریم‌ها؛ تهدید یا فرصت
در همین زمینه، فایننشال‌تایمز در گزارش خود به استارت‌آپ «کافه‌بازار» پرداخته که یک برنامه نرم‌افزار اندروید است که شبیه فروشگاه گوگل است. به نوشته این نشریه صنعت فناوری ایران از میان تحریم‌های بین‌المللی و قوانین سخت سانسور رشد کرده و ریشه دوانده است. همین تحریم‌ها سبب شده شرکتی نوپا مانند کافه بازار بتواند ٢٥هزار برنامه ایرانی و بین‌المللی قابل‌دانلود برای بازی، رسانه اجتماعی، پیام‌دهی و... معرفی کند و در هفته حدود ٢٠میلیون بازدیدکننده داشته باشد.
فایننشال‌تایمز می‌نویسد: به عقیده کارآفرینان حوزه فناوری در ایران تحریم‌ها و محدودیت فعالیت شرکت‌های غربی سبب شد از میزان رقابت در بازار کشور کاسته شود و آنها بتوانند رشد کنند. تاکنون شرکت‌های فناوری آمریکایی دسترسی محدودی به بازار ایران داشته‌اند. به‌عنوان مثال، یوتیوب یک وب‌سایت اشتراک‌گذاری ویدیوهای آنلاین، در ایران فيلتر است.
همین امر سبب شده «آپارات» به‌عنوان یک بستر به اشتراک‌گذاری ویدیویی در ایران ساخته شود و میلیون‌ها نفر آن را بازدید کنند. این وب‌سایت به‌طور متوسط روزانه پنج‌میلیون بازدیدکننده دارد و همچنین روزانه ٢٢هزار دقیقه ویدیو در آن آپلود می‌شود. این درحالی است که در دیجی‌کالا روزانه ٤هزار سفارش خرید ثبت‌می‌شود.«علی تهرانی‌نصر» مدیر توسعه تجارت و امور بین‌المللی شرکت صبا که صاحب آپارات است، دراین‌باره به فایننشال‌تایمز گفته‌است که محدودیت‌ها و تحریم‌ها به ما کمک کرده است.
همچنين شرکت‌های خارجی مشغول بررسی راه‌هایی هستند تا در ایران شرکت‌هایی تأسیس کنند یا اجازه دهند خدماتشان در این کشور نیز فراهم شود. به‌عنوان مثال، وال استریت ژورنال سال‌گذشته از مذاکرات اپل با توزیع‌کنندگان ایرانی درباره فروش محصولاتش در این کشور با لغو تحریم‌ها خبر داد.
این امر نگرانی‌هایی درباره ایجاد رقابت جدید میان استارت‌آپ‌های ایرانی ایجاد کرده است. «سعید رحمانی» مدیر شرکت «ساراوا پارس» یکی از سرمایه‌گذاران در دیجی‌کالا می‌گوید: استارت‌آپ‌های فناوری ایران اکنون باید این رقبا را شکست دهند یا درنهایت شکست بخورند.
از هم‌اکنون نشانه‌هایی از ورود رقابت به‌چشم می‌خورد. وب‌سایت اجتماعی «کلوب» كه بیش از ٣میلیون کاربر ثبت‌شده دارد با کاهشی ٤٠درصدی روبه‌رو شده است و به گفته تهرانی‌نصر، دلیل آن به محبوبیت فیس‌بوک و رسانه‌های اجتماعی دیگر مربوط می‌شود.
البته تحریم‌های بین‌المللی علاوه‌بر آن‌که به رشد استارت‌آپ‌ها کمک کرده‌اند، مانعی نیز به‌شمار می‌آیند. تهرانی نصر دراین‌باره می‌گوید: شرکت‌های غربی از ٥سال قبل فروش محصولات به‌ایران را متوقف کرده‌اند و این شرکت مجبور شده به تجهیزات چینی با کیفیت کمتر و هزينه بالاتر اتکا کند.
سرمایه‌گذاران ایرانی آمریکایی منتظر اخبار
نشریه «نشنال‌ژورنال» نیز به بازار جذاب استارت‌آپ‌های ایرانی برای سرمایه‌گذاران آمریکایی می‌پردازد. این نشریه می‌نویسد: تحریم، شرایط سخت اقتصادی و نرخ بالای بیکاری سبب شد سرمایه‌گذاری در ایران به حداقل برسد. اما احتمال لغو تحریم‌هسته‌ای ایران فرصتی برای رشد کسب‌وکارهای غربی در این بازار فراهم می‌کند. با اين حال تحریم‌ها به سود صنعت فناوری نوپای ایران است که درحال‌حاضر به‌شدت نیازمند سرمایه‌گذاران بین‌المللی است. این درحالی است که شرکت‌های برجسته فناوری آمریکایی فرصت رشد قابل‌ملاحظه‌ای را در این کشور مشاهده کرده‌اند.
«حمیدرضا احمدی» مدیر بنیاد کارآفرینان دراین‌باره می‌گوید: درحال‌حاضر حدود هزاران استارت‌آپ در ایران وجود دارد که فقط یک‌سال از عمرشان می‌گذرد. این استارت‌آپ‌ها هنگامی‌که به‌بحث سرمایه‌گذاری و جذب نیروی‌مستعد می‌رسند، با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌شوند.
به گفته احمدی، با لغو تحریم‌ها، ایرانیان مقیم آمریکا، نخستین سرمایه‌گذاران در صنعت فناوری ایران خواهند بود. در آمریکا حدود دو‌میلیون مهاجر ايراني زندگی می‌کنند و بسیاری از رهبران برجسته فناوری و سرمایه‌گذاران نیز ایرانی هستند.
«شهاب کاویانی» یکی از ایرانی آمریکایی‌هایی است که به‌دقت صنعت فناوری ایران را زیرنظر دارد.
او موسس وب‌سایت Onevest است که سرمایه‌گذاران و شرکت‌های نوپا را به یکدیگر متصل می‌کند. او همچنین در دانشگاه مریلند، کارآفرینی تدریس می‌کند. کاویانی معتقد است، فضای صنعت فناوری ایران برای این شرکت‌های نوپا کاملا آماده است. این صنعت هنوز جای رشد بسیاری دارد اما به‌دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند بخشی از آن باشد.
او می‌گوید: به‌عنوان یک سرمایه‌گذار بررسی این بازه‌زمانی نه‌تنها جذاب بلکه ثمربخش نیز است. اما اکنون نمی‌توان کاری كرد و باید منتظر ماند تا بتوانيم وارد بازار شويم.
به گفته احمدی، در ایران بخش فناوری خود را برای سرمایه‌گذاران احتمالی آماده می‌کند. سازمان او مشغول ایجاد نوعی کتاب‌اول برای صنعت فناوری ایران است که در آن سرمایه‌گذاران می‌توانند شرکت نوپای موردنظر خود را بیابند و با آن هماهنگ شوند.
اما از زمان صدور بیانیه لوزان هیچ‌کس خود را برای مغتنم‌شمردن این فرصت آماده نکرده است. او می‌گوید: صادقانه بگویم هیچ‌کس آن را پیش‌بینی نمی‌کرد. اکنون بیش از ٣٠سال است که هیچ اتفاقی نیفتاده بود، به همین دلیل تصور می‌کنم فرآیند ورود به ایران کند باشد.
«دانیل کل» تحلیلگر ارشد سیاست‌گذاری در موسسه New America›s Open Technology نيز می‌گوید: درحال‌حاضر شرکت‌های فناوری آمریکایی که تمایل به عرضه محصولات در ایران دارند، به‌دلیل تحریم‌ها فعالیت‌هایشان را متوقف کرده‌اند.
iBRIDGE نخستین رویداد مختص استارت‌آپ‌های ایرانی
برای نخستین‌بار در اروپا، یک کنفرانس فناوری و آموزشی با تمرکز روی کسب‌وکار تجارت‌الکترونیک و نوآوری‌های ایرانی در برلین برگزار شد. این کنفرانس که میزبان بیش از ٥٠٠ فناوری نوپای ایران بود، فرصتی فراهم کرد تا شرکت‌های غربی از حضور آنها با خبر شوند و به تبادل دانش، ایده و تجربیات بپردازند. iBRIDGE که از ٤ تا ٦ ژوئن برگزار شد، شامل حوزه‌هایی از روباتیک و نانوتک تا فناوری سبز، پزشکی و فناوری‌های پوشیدنی بود.
شرکت‌های ایرانی که در این کنفرانس شرکت کردند، به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروه نخست، کارآفرینان برجسته و موفق از بخش خصوصی هستند که به‌طورکلی در بخش فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، نانو تکنولوژی و زیست‌شناسی مولکولی فعالیت می‌کنند. گروه دوم، شامل استارت‌آپ‌های جوان و البته نوآوری هستند که در زمینه خلق ایده‌های تجاری بخش‌های گفته‌شده، مستعد هستند.