فرارو- یک کار‌شناس مسائل بین الملل دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به دانشمندان هسته‌ای و مراکز غیر هسته‌ای در دولت گذشته قابل تکذیب نیست.
دیروز محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در گفت‌و‌گویی درباره راه کارهای رفع ابهامات نسبت به برنامه هسته‌ای ایران گفته بود: «در این رابطه روش‌هایی برای رفع ابهامات صورت گرفت و حتی در دولت سابق مصاحبه‌هایی با دانشمندان هسته‌ای کشورمان از سوی مأموران آژانس انجام شد. در آن دوران با افراد مختلف در ایران مصاحبه شد و حتی آن‌ها از مراکز و اماکن مربوطه بازدید کردند، اما هیچ ابهامی پیدا نشد که این موضوع نشان‌دهنده بهانه‌جویی غربی‌ها است.»
این سخنانان ظریف که تلاش داشت بهانه جویی غربی را یکبار دیگر برجسته کند با واکنش منتقدان دولت و حامیان دولت گذشته مواجه شد. در همین حال برخی رسانه‌های نزدیک به دولت گذشته با انتشار گفت‌و‌گوهایی با افرادی که نامی از آن‌ها ذکر نشده تلاش دارند این بخش سخنان ظریف مبنی بر فراهم کردن امکان دسترسی آژانس به دانشمندان هسته‌ای را تکذیب کنند.
دفتر محمود احمدی نژاد، رییس جمهور پیشین کشورمان نیز سخنان ظربف را تکذیب کرد.
این در حالی است که به گفته یک کار‌شناس مسائل بین الملل تکذیب این بخش از سخنان ظریف که به دلیل وجود اسناد معتبر امکان پذیر نیست.
علی خرم، استاد دانشگاه با بیان این مطلب در گفت‌و‌گو با فرارو گفت: مروری اجمالی گزارش‌های آژانس بین الملل انرژی اتمی در ۸ ساله دولت گذشته، درباره برنامه هسته‌ای ایران که با ارسال پرونده هسته‌ای کشورمان به شورای امنیت سازمان ملل متحد به صورت فصلی و هر سه ماه یکبار صادر می‌شود نشان می‌دهد که چنین دسترسی‌هایی برای آژانس فراهم شده بود.
وی افزود: در برخی از گزارش‌های آژانس ثبت شده است برای رفع ابهام نسبت به برخی موضوعات و ادعا‌ها، ملاقات‌ها و گفت‌و‌گوهایی با دانشمندان هسته‌ای کشورمان انجام گرفته است.
خرم ادامه داد: هم برپایه همین گزارشات و اسناد هم آژانس توانسته بود به برخی از مراکز غیر هسته‌ای دسترسی پیدا کند از جمله برای دو شرکت که ارتباطی با فعالیت‌های هسته‌ای نداشتند چنین دسترسی فراهم شد همچنین در مورد مراکز نظامی هم دوبار آژانس امکان ورود به یکی از مراکز نظامی کشورمان یعنی پارچین را پیدا کرده بود.
وی تصریح کرد: بنابراین دسترسی به دانشمندان هسته‌ای و مراکز نظامی امر تازه‌ای محسوب نمی‌شود و آقای ظریف هم منظورشان این بود که قرار نیست که یک اتفاق خارق العاده و ویژه‌ای رخ دهد. بنابراین اگر در دوره گذشته شاید خیلی راحت‌تر چنین دسترسی فراهم شده بود اکنون تیم مذاکره کننده هسته‌ای تلاش دارد در چارچوب خطوط قرمز تعیین شده نظام به راه حلی برسد که هم به نگرانی‌های امنیتی ایران پاسخ داده شود و هم نگرانی‌های آژانس رفع شود.
این کار‌شناس مسائل بین الملل گفت: این راه حل البته در خود پروتکل الحاقی وجود دارد و در واقع اگر چه این پروتکل دسترسی‌های بیشتری را برای آژانس به منظور بازرسی‌ها از کشور متعهد شده فراهم می‌کند اما نگرانی امنیتی میزبان را هم در نظر می‌گیرد.
وی با تاکید بر اینکه متاسفانه در کشور ما در مورد پروتکل الحاقی درست توضیح داده نمی‌شود و عده‌ای با موضع گیری‌های عوامانه به جای رفع ابهامات در مورد این پروتکل بر ابهامات آن می‌افزایند گفت: کسانی که تلاش دارند اجرای پروتکل الحاقی را به خط قرمز جدید برای مذاکره کنندگان هسته‌ای تعیین کنند در حالی که اصلا چنین خط قرمزی وجود ندارد باید بدانند که کشور ما تحت چه شرایطی قرار است این پروتکل را اجرا کند.
خرم افزود: در حالی از جمهوری اسلامی ایران خواسته می‌شود که پروتکل الحاقی را در دستور کار قرار دهد که پرونده هسته‌ای کشورمان به شورای امنیت سازمان ملل رفته و ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار گرفته است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این پرونده هم به دلیل طرح اتهاماتی خروج فعالیت هسته‌ای کشورمان از ابعاد صلح آمیز به این شورا ارسال شده است در حالی که جمهوری اسلامی ایران بار‌ها با رد این ادعا‌ها و اتهامات اعلام کرده است که برنامه هسته‌ای کشورمان صلح آمیز است و هرگز از این مسیر هم خارج نشده است.
وی تصریح کرد: بر این اساس آژانس معتقد که برای آنکه این ادعای کشورمان مبنی بر صلح آمیز بودن فعالیت هسته‌ای ثابت شود نیاز است امکان بازرسی‌های فرا‌تر از ان پی تی دسترسی داشته باشد.
خرم درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران در چارچوب ان پی تی گفت: زمانی که ما به عضویت ان پی تی در آمدیم، با بازرسی‌های رایج و دوره‌ای بازرسان آژانس از تاسسیات هسته‌ای «اعلام شده» کشورمان موافقت کرده‌ایم. به این معنا که آژانس می‌تواند تنها از مراکز هسته‌ای کشورمان که به آن‌ها گفته شده است در آن فعالیت هسته‌ای انجام می‌گیرد همچون بوشهر، نطنز و... دسترسی داشته باشد.
وی افزود: با این حال در سال ۱۹۹۳ بر اساس عملکرد صدام حسین در عراق که نگرانی‌ها درباره انجام فعالیت‌های غیر صلح آمیز هسته‌ای را ایجاد کرده بود، کشورهای عضو ان پی تی از جمله جمهوری اسلامی ایران در نشست‌های مختلف به این تصمیم رسیدند که به راهکاری دست پیدا کنند تا آژانس درباره اقدامات احتمالی مخفیانه هم کسب اطلاع کند.
این کار‌شناس مسائل بین الملل ادامه داد: بر همین اساس تا سال ۱۹۹۵ مذاکرات برای تدوین این نوع برنامه کاری ادامه پیدا کرد و در نهایت در نشست ژنو، دستور العملی تدوین شد به نام پروتکل الحاقی یا ۹۳ + ۲ که از سال ۱۹۹۷ هم به مرحله اجرا گذاشته شد.
وی تصریح کرد: این پروتکل را که بر خلاف بازرسی‌های معمول ان پی تی، امکان دسترسی آژانس به مراکز «اعلام نشده» را هم فراهم می‌کند تاکنون ۱۲۴ کشور امضا و به مرحله اجرا گذاشته‌اند و بر اساس آن آژانس می‌تواند به هر مکانی که ظن انجام فعالیت هسته‌ای می‌رود دسترسی پیدا کند.
خرم گفت: این موضوع می‌تواند برای هر کشوری از جمله جمهوری اسلامی ایران نگرانی‌های ایجاد کند که ممکن است این دسترسی منجر به برملا شدن اسراری از جمله اسرار نظامی شود.
وی افزود: با این وجود کشورهای بسیاری که شاید نگرانی‌های بیشتری از ایران درباره اسرار نظامی خود داشته باشند این پروتکل را پذیرفته‌اند و به بارزسان آژانس اجازه بازرسی‌های بیشتر از پیمان ان پی تی داده‌اند. بنابراین اینکه فقط ما روی مسئله نگرانی درباره اسرار نظامی تاکید می‌کنیم می‌تواند این شائبه را ایجاد کند که چرا هلند، بلژیک، فرانسه، کره جنوبی و... این پروتکل را اجرا می‌کنند اما تا این اندازه روی این مسئله تاکید ندارند پس شاید کاسه‌ای زیر نیم کاسه باشد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این نگرانی‌های ایران در حالی مطرح می‌شود که پروتکل الحاقی تدابیر لازم برای حفظ ملاحظات کشورهای اجرا کننده آن را در نظر گرفته است که یکی از این تدابیر پاسخ به درخواست آژانس برای بازرسی از مراکز حساس پس از ۲۴ روز است.
وی تصریح کرد: وقتی آژانس درخواستی را برای بازرسی مطرح می‌کند، بر اساس پروتکل الحاقی کشور هدف می‌تواند ۲۴ روز پس از ارایه درخواست به آن پاسخ دهد که طی آن این فرصت وجود خواهد داشت که تدابیری اندیشیده شود تا بازرسان از اسرار نظامی کسب اطلاع نکنند. از جلمه این تمهیدات پوشاندن تمامی مراکز غیر از نقطه هدف است.
خرم افزود: غیر از آن وقتی آژانس مدعی انجام فعالیت هسته‌ای در مرکزی می‌شود می‌تواند با نمونه برداری‌های محیطی اقدام به رفع ابهام کند به این معنا که وقتی در مکانی مواد رادیو اکتیو وجود داشته باشد این مواد اولا تا سال‌ها باقی خواهد ماند و در ثانی آثار تشعشات آن نه در یک محدوده مشخص بلکه ممکن است تا کیلومتر‌ها گسترش یابد.
وی ادامه داد: بر این اساس برای رفع ابهام نسبت به یک مرکز بازرسان آژانس می‌توانند از طریق نمونه برداری از پشت دیوارهای مثلا یک مرکز نظامی همچون پارچین به این واقعیت پی ببرند که در این مرکز فعالیت هسته‌ای انجام گرفته است یا خیر.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: بر این اساس پروتکل الحاقی یک روش جاسوسی نیست. اجرای این پروتکل توسط ایران را قرار نیست جاسوسان سازمان سیا تایید کنند. این یک دستور العملی است که خود ایران در تدوین آن نقش داشته است و زمان تصویب آن بر ضرورت اجرای این پروتکل به منظور اطمینان از فعالیت صلح آمیز کشور‌ها تاکید داشت.
خرم گفت: متاسفانه در ایران هر موضوعی که مطرح می‌شود ابتدا به سرعت با آن مخالفت می‌شود و آن را خلاف امنیت، خلاف استقلال، خلاف تمامیت ارضی و... در نظر می‌گیرند در حالی که درباره این مسئله هم اکنون حداقل ۱۲۴ کشور چنین برداشتی ندارد. بهتر است کمی به نیمه پر لیوان توجه شود و این موضوع را با کمک دانشمندان کار‌شناسان و اهل فن مورد بررسی قرار دهیم که چگونه می‌توانیم هم پروتکل الحاقی را اجرا کنیم و هم اسرار نظامی و امنیتی خودمان را حفظ کنیم.
وی در خاتمه گفت: در پایان هم می‌خواهم به سخنان ابتدایی خود بازگردم و آن اینکه شرایطی که اکنون برای کشور ایجاد شده است محصول عملکرد دولت نهم و دهم است و اگر ایران به همت این دولت به باتلاق شورای امنیت نیفتاده بود شاید می‌شد به طور کلی از زیر بار اجرای پروتکل الحاقی شانه خالی کرد اما اکنون مهم خروج پرونده ایران از شورای امنیت است.
حالا شما به جای بازدید بگین دسترسی، چیزی عوض نمیشه.
مثل دفعه قبل که به جای توافق میگفتن تفاهم.