فرارو- چندوقت پیش بود که پژوهش سازمان ملل درباره رتبه کشورها در شادی توجه‌ها را به خود جلب کرد. ایران در این رتبه‌بندی، رتبه 110 از میان 158 کشور را داشت. در پی این رتبه‌بندی، برخی مسئولین و کارشناسان بار دیگر نسبت به کمبود نشاط اجتماعی در کشور ابراز نگرانی کردند. استدلال این است که همان‌طور که عوامل مختلف بر روی کاهش میزان شادی در جامعه نقش دارد، این کاهش شادی نیز به نوبه خود سبب ساز اتفاقی در جامعه خواهد بود. برخی از کارشناسان می‌گویند کاهش شادی در گرایش بیشتر به مصرف مواد مخدر موثر است.
آمارهای رسمی، تعداد معتادین کشور را چیزی در حدود یک‌ونیم میلیون نفر اعلام می‌کند. رقمی که 90 درصد آن به مردان و 10 درصد آن به زنان اختصاص می‌یابد. اینکه این آمار به چه شکل و کدام روش پژوهشی به‌دست آمده چندان مشخص نیست، اما تجربیات روزمره فردی و آنچه که شاید خیلی از ما در خانواده‌های دوست و آشنا و در سطح شهر دیده باشیم، از تعداد بالاتر معتادان خبر می‌دهد. هرچند این اعداد و ارقام، سال‌ها موضوع مورد تنش مسئولین و کارشناسان بوده، اما آنچه در این میان اهمیت می‌یابد، غیرقابل انکار بودن افزایش مصرف انواع مخدرها در جامعه است.
رشد اعتیاد این روزها مسئله‌ای گریزناپذیر است. عوامل مختلفی بر روی اعتیاد اثرگذارند؛ وجود فرصت‌های اضافی و خالی‌بودن اوقات فراغت، نداشتن شغل و درآمد، بحران فقر و نابرابری و عدم توجه به عدالت اجتماعی، دگرگونی سریع فرهنگ، ضعف سیستم کنترل درونی و... بخشی از این عوامل هستند. در این میان، کاهش شادی و نشاط اجتماعی را نیز باید به عوامل متعدد اعتیاد اضافه کرد. چرا که به گفته کارشناسان تمام عوامل اجتماعی مانند حلقه‌هایی به‌هم‌پیوسته هستند که مدام بر روی یکدیگر اثر خواهند گذاشت.
رابطه شادی و اعتیاد
بسیاری از مسئولین و صاحب‌نظران نیز بر رابطه تنگاتنگ اعتیاد و شادی تاکیده کرده‌اند. علیرضا جزینی –قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر- می‌گوید "جستجوی نشاط و لذت جزئی از علل گرایش به مصرف مواد مخدر است." سیدحسن موسوی چلک –رئیس انجمن مددکاران اجتماعی- نیز با اشاره به رتبه ایران در شادی معتقد است "در دنیای کنونی، فرصت شادی به‌ویژه شادی‌های گروهی کمتر پیش می‌آید، در نتیجه انسانی که تنهاتر شده به سراغ مصرف مواد مخدر می‌رود."
مخدر چگونه جای شادی را می‌گیرد؟
در تحلیل رابطه میان شادی و نشاط اجتماعی و گرایش به اعتیاد باید بر مولفه‌های نشاط‌آور تاکید کرد. دکتر علی شفیعی –پزشک، جامعه‌شناس و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران- در گفتگو با فرارو به عوامل متعددی که می‌توانند در یک جامعه ایجاد شادی کنند اشاره می‌کند و گرایش به انواع مخدر را جبران خلاء فعالیت‌های نشاط‌آور می‌داند.
علی شفیعی گفت: نشاط بخشی از نیاز انسان‌ها برای رسیدن به احساس رضایتمندی است. رسیدن به این احساس رضایتمندی راه‌های مختلفی دارد. در مغز انسان مداری به نام مدار پاداش وجود دارد. این مدار پاداش می‌تواند به انسان‌ها احساس رضایت و لذتی دهد که یکی از راه‌های آن شادی اجتماعی است. مصرف مواد مخدر نیز این نوار پاداش را تحریک می‌کند و چه بسا این مصرف می‌تواند پاداشی در میزانِ بسیار زیاد را به فرد بدهد. البته افرادی که این راه را برای تحریک مغز برمی‌گزینند متوجه هزینه‌های بعدی آن نیستند.
محرومیت‌های جنسی و اعتیاد
این جامعه‌شناس در ادامه به برخی از راه‌هایی که به تحریک این مدار مغزی می‌انجامند اشاره و اظهار کرد: سوژه‌ها و محرک‌هایی بسیاری وجود دارند که مدار مغز انسان را می‌توانند تحریک کنند. یکی از موثرترین این محرک‌ها ارضای جنسی افراد است؛ در زمانی که یک فرد به هر دلیل از برقراری ربطه جنسی محروم شود، یکی از جایگزین‌های آن می‌تواند مواد مخدر باشد. ارضای جنسی یکی از نزدیک‌ترین محرک‌ها به لذت ناشی از مصرف مواد مخدر است. متاسفانه کم‌هزینه بودن مواد مخدر می‌تواند در چنین شرایطی افراد را به خود جذب کند.
نارضایتی شغلی و اعتیاد
شفیعی همچنین در ادامه توضیح داد: رضایتمندی شغلی نیز یکی دیگر از محرک‌ها برای احساس رضایت و نشاط است. خیلی اوقات افرادی در یک محیط کاری به دلایلی چون استرس شغلی و عدم دریافت پاداش کافی، برای مصرف مواد مخدر انگیزه پیدا میکنند.
کمبود روابط اجتماعی و اعتیاد
وی در ادامه و با اشاره به رفتارهای اجتماعی گفت: رفتارها و ارتباطات اجتماعی نیز، یکی‌دیگر از محرک‌هایی است که مدار پاداش مغز انسان را تحریک می‌کند. اگر زمینه‌های اجتماعی برای وجودِ مکان‌هایی همچون پاتوق‌ها باشد، تعاملات اجتماعی سالم در قالب زمینه‌های ورزشی، دوستانه، خانوادگی و... شکل می‌گیرد که می‌تواند نشاط‌آور باشد. اما اگر این مکان‌ها وجود نداشته باشد، باز هم یکی از در دسترس‌ترین راه‌ها برای رسیدن به رضایت و لذت، مصرف مواد مخدر است.
خوبی‌هایی که شادی دارد
علی شفیعی در ادامه با تاکید بر اینکه افسردگی یکی از عوامل مستعدکننده برای مصرف مواد مخدر است، گفت: افسردگی مقابل نشاط قرار دارد و یکی از منافع انجام فعالیت‌های نشاط‌آور، احساس تعلق به جمع و جامعه است. این فعالیت‌ها در جوامع سنتی اشکال مخصوص به خود را داشته و در جوامع مدرن این فعالیت‌ها را باید در قالب NGO ها، جمع‌های دوستانه، پاتوق‌ها و فضاهای گردهم‌آمدن جستجو کرد. احساسی که در نتیجه این فعالیت‌ها به افراد دست می‌دهد، خود فاکتوری محافظت‌کننده برای مصرف مواد است.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اهمیت زیاد این فعالیت‌ها تصریح کرد: فعالیت‌های نشاط‌آور، علاوه بر همبستگی، منجر به جلوگیری از انزوا و طردشدگی می‌گردد. در مقابل و در نبود این فعالیت‌ها، طرد و انزوای جمعی صورت می‌گیرد. برای مثال محله یا گروه خاصی را در نظر بگیرید که از فعالیت‌های لذت‌بخش محروم باشند، آن‌ها احساس میکنند که از جامعه حذف شده‌اند. در بسیاری از محلات شهری ما نیز که امکانات لازم برای نشاط اجتماعی فراهم نیست، احساس طرشدگی در افراد ایجاد می‌گردد.
دکتر علی شفیعی در ادامه اظهار کرد: بنابراین به طور کلی، از جنبه زیستی، روانی و اجتماعی فعالیت‌های نشاط‌آور، چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی، عاملی محافظت‌کننده هستند، که اگر نباشند عامل خطر خواهند بود.
از نبود امکانات، تا نبودِ احساس رضایت
وی همچنین در رابطه با چگونگی احساس نشاط و شادی در جامعه توضیح داده و گفت: بسیاری اعتقاد دارند که جامعه ما از کمبود نشاط رنج می‌برد. رتبه ایران در شادی نیز رتبه پایین در جهان است. به‌طور کلی، برای احساس شادی، امکانات یک موضوع و احساس رضایت موضوع دیگر است. چرا که دیده شده بسیاری از جوامع با وجود اینکه در شرایط فقر به‌سر می‌برند، احساس نشاط میکنند. همچنین مابین آنچه که یک جامعه دارد و آنچه که گمان می‌کند که ندارد، تفاوت وجود دارد؛ اگر در یک جامعه احساس رضایتمندی پایین باشد و فرد به هر دلیل به انتظاراتش نرسد، می‌توان از کاهش شادی در آن جامعه سخن گفت.
شفیعی تاکید کرد: بنابراین بخش مهم در احساسِ شادی یک جامعه، مسائل فرهنگی و تغییراتی است که آن جامعه به سمت آن حرکت می‌کند. دراین‌باره شرایط ایران قابل توجه است؛ ایرانی‌ها احساس میکنند که از آنچه هستند پایین‌ترند. این درحالی است که کشور ما در مقایسه با ده سال گذشته خود، تغییراتی در جهت بهبود داشته، اما انتظارات جامعه ایرانی باعث می‌شود که افراد از داشته‌های موجود لذت نبرند. مصرف مواد مخدر و افزایش آن نیز یکی از راه‌ها در پی این نارضایتی است.
وجوه دیگر اعتیاد
عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران همچنین تصریح کرد: البته لازم است که به دلایل دیگر مصرف زیاد مواد مخدر در ایران نیز اشاره کنیم؛ در دسترس و سهل‌الوصول بودن این مواد، روحیه ایرانی و گرایش آن به حالت‌هایی مانند افسردگی، شکست‌های شغلی، مسائل خانوادگی و... از دلایل مهم دیگر شیوع مصرف مخدر در میان ایرانی‌ها هستند.
علی شفیعی در انتها گفت: با وجود دلایل مختلف موثر بر روی مصرف مواد مخدر، باید فرض را بر این گذاشت که از آن‌جایی که نشاط اجتماعی بیشتر در میان جوانان و نوجوانان اهمیت می‌یابد، درنتیجه کمبود آن منجر به گرایش به مواد مخدر می‌گردد. یه طور طبیعی جوان بودن هرم جمعیتی ایران، شادی و مواد مخدر را در رابطه‌ای متقابل قرار خواهد داد.
خداوند میفرماید با دست خودتان خودتان را به هلاکت نیندازید
اگر باور مذهبی در فردی قوی باشد سراغ اعتیاد نمیرود
بیشتر مصرف کنندگان مواد مخدر به خصوص از نوع تریاک از دوستانی هستند که ظاهراً اعتقادات قوی دارند.
البته منظورم جوانهای به فنا رفته درگیر کراک و ... نیست.
مصرف کننده های سن و سال دار و دارای سابقه منظورمه.