فرارو- مهرداد امیری؛ میراث جهانی یونسکو مکان هایی مانند جنگل، کوه، رود، دریاچه، جزیره، بیابان، آرامگاه، بنای یادبود، ساختمان تاریخی، مجموعه یا شهر هستند که به لحاظ فرهنگی و طبیعی در جهان دارای ویژگی های خاصی باشند.
قسمت اول این گزارش را از اینجا بخوانید:
نماد میراث جهانی
مکان هایی که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار می گیرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان های زمین فارغ از نژاد، فرهنگ و ملیت خاص هستند و دولت ها موظف به حفظ و نگهداری از این آثار می باشند.
برنامه ثبت آثار در فهرست جهانی، توسط کنوانسیون مربوط به حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان که در کنفرانس عمومی یونسکو در 16 نوامبر 1972 تصویب شد، به وجود آمد. از آن زمان تا کنون 191 حزب دولتی این کنوانسیون را به امضا رسانده اند. این کشور ها شامل 181 عضو سازمان ملل به اضافه جزایر کوک، جزایر نیووی، سریر مقدس(واتیکان) و فلسطین میشوند که این کنوانسیون را به یکی از پایبندترین ها به اسناد بین المللی تبدیل کرده است. تنها لیختن اشتاین، نائورو، تیمور شرقی، سودان جنوبی و تواللو جز این کنفرانس نیستند.
تا سال 2014 ،1007 مکان در این لیست گنجانده شده است. 779 مکان از لحاظ فرهنگی، 197 مکان از لحاظ طبیعی و 31 مکان از لحاظ فرهنگی-تاریخی در 161 کشور عضو به ثبت رسیده اند.
از نظر تعداد ایتالیا با 50 اثر در صدر این فهرست جای می گیرد که پس از آن چین با 47، اسپانیا با 44، آلمان و فرانسه با 39 و هند و مکزیک با 32 اثر در مکان های بعدی هستند. کشورمان تا کنون با ثبت 17 اثر به همراه کانادا و یونان در مکان چهاردهم قرار دارد. ترکیه نیز با 13 اثر در رتبه بیستم است.
آثار ثبت شده ایران شامل چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش جهان، تخت سلیمان، بم و فضای فرهنگی آن، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگ نبشته بیستون، مجموعه کلیساهای آذربایجان شرقی و غربی، سازه های آبی شوشتر، مجموعه تاریخی بازار تبریز، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، باغ ایرانی، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس، کاخ گلستان و شهر سوخته می شود.
شهر شوش "دیرینه ترین شهر مسکونی جهان" نامزد بعدی ایران برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو است.
معبد چغازنبیل
معبد چغازنبیل اولین اثر ایرانی بود که در سال 1979 در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. چغازنبیل که بزرگترین بنای آجری جهان است در حدود سال 1250 قبل از میلاد توسط اونتَش نپیرشَ پادشاه عیلام بنا شد. بلندی این بنا که در 38 کیلومتری جنوب شرقی شوش واقع شده است در زمان شکوفایی 52 متر در 5 طبقه بوده است اما امروزه ارتفاع آن تنها 25 متر در دو و نیم طبقه است.
تخت جمشید
ساخت بنای تخت جمشید "پایتخت بهاری" هخامنشیان در سال 518 پیش از میلاد توسط داریوش اول هخامنشی آغاز شد. تخت جمشید به عنوان دومین بنای ایرانی در سال 1979 در فهرست یونسکو به ثبت رسید. ساخت این بنا هرگز به پایان نرسید و تا سال 330 پیش از میلاد که توسط اسکندر به آتش کشیده شد ادامه داشت.
میدان امام " نقش جهان"
میدان نقش جهان میدانی مستطیل شکل است که در اوایل قرن 17 میلادی توسط شاه عباس اول پادشاه مقتدر صفوی بنا شد و در سال 1979 به عنوان سومین اثر کشورمان به ثبت جهانی رسید. این میدان شامل مجموعه بناهای عالی‌قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه است.
تخت سلیمان
تخت سلیمان شهری با یک دریاچه مرکزی است که در استان آذربایجان غربی واقع شده است. آثار بناهای دوره‌های اشکانیان، ساسانیان و ایلخانان مغول در این محل یافت شده‌است. مهمترین آثار بجا مانده در این شهر آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است. این محوطه در سال 2003 به عنوان چهارمین اثر ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.
ارگ بم
ارگ بم بزرگترین بنای خشتی جهان است که سنگ بنای آن به دوره اشکانی یا هخامنشی باز می گردد. زندگی در ارگ بم به واسطه مجاورت با جاده ابریشم از رونق خوبی برخوردار بوده و تا اواخر دوره قاجار مسکونی بوده است. ارگ بم که در استان کرمان واقع شده در زمین‌لرزه بم ویران شد. این محوطه در سال 2004 در فهرست آثار در معرض خطر یونسکو به ثبت رسید ولی در سال 1392 از این لیست خارج گردید.
پاسارگاد
مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس واقع شده است. این مجموعه دربرگیرنده بنا هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، باغ پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، زندان سلیمان(به عقیده برخی آرامگاه گئومات پسر کوروش)، استحکامات دفاعی(ارگ)، کاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی است. این محوطه در سال 2004 به عنوان ششمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه مقبره الجایتو پادشاه ایلخانی است که به دستور وی برای انتقال پیکر حضرت علی از نجف به ایران در سال 703 هجری قمری ساخته شد که انتقال پیکر ایشان با مخالفت مراجع دینی آن زمان روبرو شد. این گنبد به ارتفاع 48.5 متر و قطر دهانه 25.5 متر بزرگترین گنبد معماری اسلامی است. این بنا در استان زنجان واقع شده است و در سال 2005 به عنوان هفتمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
بیستون
سنگ‌نبشته بیستون بزرگترین سنگ‌نبشته جهان، نخستین متن شناخته شده با خط میخی پارسی و از آثار دوره هخامنشیان است. این نقش برجسته در شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون حجاری شده است. سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخی جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان به شمار می آید که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گئومات مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. قبل از شناسایی دقیق این اثر مردم عادی افراد نقش شده در این اثر را حضرت عیسی و حواریون می پنداشتند. از آثار دیگر محوطه سنگبشته بیستون می توان به تندیس هرکول متعلق به دوره سلوکی اشاره کرد.
مجسمه هرکول
سنگ نبشته بیستون در سال 2006 به عنوان هشتمین اثر ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.
مجموعه کلیساهای آذربایجان غربی و شرقی
مجموعه کلیساهای آذربایجان شرقی و غربی شامل کلیساهای قره‌کلیسا، کلیسای سن استپانوس، کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام، کلیسای چوپان و کلیسای سور سور میشود که در سال 2008 به عنوان نهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.
سازه های آبی شوشتر
سازه‌های آبی شوشتر در دوران ساسانیان، جهت بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده بود. در این مجموعه بزرگ ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا(محلی جهت تفریح و استراحت) قابل توجه هستند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی نام برده شده است. این محوطه در سال 2009 به عنوان دهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
بازار تبریز
بازار تبریز یکی از بزرگترین و مهمترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره آسیا است. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است. بازار تبریز به علت واقع شدن بر سر راه جاده ابریشم دارای اهمیت خاصی بوده است. این بازار در سال 2010 به عنوان یازدهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
مجموعه بقعه شیخ صفی الدین واقع شده در شهر اردبیل محل دفن شیخ صفی الدین اردبیلی جد پادشاهان صفویه است. این مجموعه در سال ۷۳۵ ه. ق. به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد. بقعه شیخ صفی با هنر استادان بزرگ عهد صفوی به اوج زیبایی رسید. یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی چندین اثر شاخص در رشته‌های مختلف هنری است و اولین نمونه کاغذ دیواری در جهان در این بنا به کار برده شده است. این مجموعه در سال 2010 به عنوان دوازدهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
باغ ایرانی
باغ ایرانی یک مجموعه ساختار و طراحی منحصر است که باغ پاسارگاد را ریشه طراحی این گونه باغ ها دانسته‌اند. کوروش بزرگ شخصا در طراحی باغ پاسارگاد شرکت داشته و در واقع هندسه و شکل باغ ایرانی از دیدگاه کوروش در ساخت باغ پاسارگاد اقتباس شده است. در دوره ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند. در سال ۲۰۱۱ باغ های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس‌آباد، شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه به عنوان سیزدهمین اثر ایران در میراث جهانی به ثبت رسیدند.
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان مجموعه تاریخی وسیعی را به ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر در شمال شرقی اصفهان و در کنار میدان امام علی (ع) (میدان کهنه) در بر میگیرد و امروزه شامل قسمت‌های مختلفی از قبیل گنبد نظام الملک، گنبد تاج الملک، صحن چهار ایوانی، شبستان‌ها، مدرسه مظفری و محراب الجایتو است که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند. بنا بر شواهد تاریخی، مسجد جامع اصفهان بر روی ویرانه‌های مسجد قدیمی تری ساخته شده که اعراب ساکن روستای تهران در اصفهان در قرن دوم هجری در یهودیه بنا کرده بودند. مهمترین طرح های توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته‌اند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است. مسجد جامع اصفهان منعکس کننده هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی و اسلامی می باشد. این مسجد در سال 2012 به عنوان چهاردهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
گنبد قابوس
گنبد قابوس با ارتفاع 53 متر بلند ترین برج تمام آجری جهان است که در سال 1006 میلادی به عنوان مقبره برای قابوس ابن وشمگیر فرمانروای آل زیار در استان گلستان امروزی بنا شد. این بنا در سال 2012 به عنوان پانزدهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
کاخ گلستان
کاخ گلستان مجموعه‌ای از بناهای ساخته شده در ادوار مختلف است که در میدان ارگ تهران واقع شده اند. شروع ساخت آن به زمان بنای ارگ تاریخی تهران در بخش قدیمی شهر در دوره شاه طهماسب اول صفوی بازمی‌گردد. بخش های اصلی این کاخ در درون حصار قدیمی تهران احداث شد ولی در دوره قاجار گسترش فراوانی یافت و محل سکونت شاهان قاجار بود. در زمان پهلوی جهت مراسم رسمی و محل اقامت روسای جمهور و مهمانان ویژه خارجی استفاده می‌شد. این مجموعه در سال 2013 به عنوان شانزدهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
شهر سوخته
شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در شرق ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل-زاهدان در استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌است. دوره بنای این شهر بزرگ با دوره برنز تمدن جیرفت مقارن است و ایرانیان در حدود ۶۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می‌کرده‌اند. در این شهر اولین چشم مصنوعی جهان، خط کش ده سانتیمتری با دقت نیم میلیمتری، قدیمی ترین تاس بازی جهان، اولین انیمیشن جهان بر روی یک ظرف سفالی و جمجمه ای با آثار جراحی یافت شده است. این شهر در سال 2014 به عنوان هفدهمین اثر ایران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.